Triển lãm tại Viện Bảo Tàng Di Sản Người Việt

Quang cảnh trong rạp chiếu phim của Bowers Museum.

Viện Bảo tàng Di sản Người Việt (VHM) là một tổ chức bất vụ lợi ở quận Cam với mục đích bảo tồn và giới thiệu di sản của Người Việt tỵ nạn. Trong chủ đề “Chứng tích Quá khứ – Di sản Tương lai”, Viện đã giới thiệu nhiều hiện vật của người di tản, người vượt biên và người sống sót trong các trại tù “cải tạo”. Đặc biệt lần đầu tiên tại Cali, đạo diễn Thanh Tâm đã trình chiếu cuốn phim “Bóng quá khứ – A Realm of Return”, cuốn phim đã đoạt giải Best Cinematography tại Toronto Film and Script Award 2021.

Đạo diễn Thanh Tâm của cuốn phim “Bóng quá khứ”

Những di vật chứng tích

Tại phòng triển lãm, hiện vật gây được nhiều sự chú ý của người xem là mô hình chiếc thuyền vượt biển màu trắng (tượng trưng cho sự thuần khiết) giữa các tấm voan xanh tượng trưng cho sóng biển. Nó được bao bọc chung quanh bởi những chiếc thùng nhôm có ghi tên và địa chỉ những người đã vượt biển. Gần đó là một bãi cát và thùng dầu chìm trong cát khiến người xem nhớ đến những đêm chôn dầu vượt biển ngày xưa. Những thùng nhôm ấy là biểu trưng cho mỗi thuyền nhân, mỗi tù nhân đã vượt thoát trên đường tìm tự do. Nó chứa đựng tài sản, những vật kỷ niệm quý giá và cũng là hành trình của những người tỵ nạn vượt biên hay qua Hoa Kỳ theo những chương trình đoàn tụ.

Danh sách và hình ảnh các thuyền nhân được cứu thoát trên biển 1982

Quan khách đến dự rất đông, bao gồm những người từng là thuyền nhân hay tù nhân vượt biển năm xưa. Tại buổi triển lãm, có người từng cùng vượt biển gặp lại nhau, tay bắt mặt mừng rất cảm động. Không hình ảnh nào làm xót xa trái tim người xem khi thấy những bộ quần áo của những em bé đã chết, những di vật kỷ niệm của người vợ từng bị hải tặc giết và hãm hiếp mà người cha, người chồng sống sót đã gìn giữ được, mang ra trưng bày. Những chiếc lược nhôm làm bằng mảnh thân máy bay của tù cải tạo, khung ảnh Đức Mẹ Maria hay những tấm hình cũ vàng ố được lưu giữ của những nhân chứng sống chính là những di sản không bao giờ quên được.

Quần áo hai đứa con đã mất của 1 thuyền nhân sống sót duy nhất sau nạn hải tặc đâm thuyền chìm (1981).

Hồi ức trên giấy

Xem thêm: Xe ôm... ôm những nỗi niềm!

Những hồi ức được sống lại. Thời gian tù đày, cuộc sống cơ cực sau “giải phóng”, bao nhiêu câu chuyện đau đớn trong các trại giam hay “trại cải tạo” đã được thuật lại thành truyện, thành sách, nhưng ít ai thấy được bằng hình vẽ. Một loạt 24 tấm hình phác thảo của một người tù “cải tạo” được trưng bày là câu chuyện tù sống động và chân thực nhất. Truyện bằng hình vẽ tuy đơn sơ nhưng vẫn mô tả hình ảnh các tù nhân vào năm 1975-76 tại trại Suối Máu co ro trong mùa Xuân rất lạnh mà nhiều người không có mền đắp.

Những vật dụng thủ công của các tù nhân “cải tạo”.

Những câu chuyện được viết lại như phải phá rừng, đốn cây, đánh tranh làm trại tù để nhốt mình như ở rừng Kà Tum. Đói được mô tả như một sự tra tấn tinh thần lẫn thể xác mà tù nhân phải nhận lãnh. Những buổi kiểm thảo, lên lớp, tịch thu tiền. Quản giáo đặt ra luật lệ đàn áp tinh thần tù “cải tạo”. Bao lần khiêng bạn tù vào nhà thương để rồi không bao giờ thấy họ nữa!

Câu chuyện tại trại cải tạo được phác thảo.

Ông Châu Thụy, nhà văn, nhà thư hoạ và cũng là người khởi xướng cho dự án Viện Bảo tàng Di sản người Việt (VHM), tâm sự:

– Tôi vượt biên năm 1980. Sau hơn 3 ngày đói khát gần chết, lại gặp hải tặc và chứng kiến được nhiều chuyện thương tâm mới đến được Thái Lan. Sau này, nhiều thuyền nhân đã kể cho tôi nghe những câu chuyện kinh hoàng khác của cảnh vượt biển. Tất cả đã gây cảm hứng cho tôi viết lên cuốn “Vực Xoáy” và bức thư hoạ “Thuyền nhân”. Sách ra mắt năm 2015, và bức thư hoạ được nhiều người biết đến. Tôi nguyên là kỹ sư, đã có lúc bỏ việc để viết sách hay để thực hiện kế hoạch thành lập “Viện Bảo tàng Di sản người Việt”. Có nhiều bạn bè và những thuyền nhân góp sức ủng hộ cùng thực hiện. Dự án này gồm có: 1) Đi xin hiện vật cho Dự án về Lịch sử qua những Chứng tích. 2) Gom những câu chuyện cho Dự án về Lịch sử qua chuyện kể. 3) Dự án về người Việt Thành công. 4) Bức tường Tưởng niệm (Thuyền Nhân và Nạn Nhân Của Cộng Sản trong các trại tù “cải tạo”). 5) Xin sách vở in trước hay sau 75 cho Dự án về Sưu tập Văn học và Bảo tồn Ngôn ngữ Việt. 6) Đưa lên liên mạng để gìn giữ bảo tồn cho Dự án về Văn khố Điện tử và Trung tâm Nghiên cứu về người Việt tỵ nạn.

Lá thư của Nhật Tiến và các nhật ký, thư từ trong trại tỵ nạn Thái Lan.

Ban đầu khi chúng tôi đưa lên liên mạng cho toàn thế giới và 100 triệu người trong nước xem. Không ngờ đã có trên 50 phần trăm những người trong nước xem những cuộc phỏng vấn của Viện Bảo tàng. Cách đây 2 tuần, có một em sinh viên trong nước xem và gửi email xin được tìm hiểu thêm về thuyền nhân. Các em sanh ra trong nước hoặc nhiều người không phải là thuyền nhân, họ không biết câu chuyện lịch sử của các thuyền nhân. Do đó việc gìn giữ chứng tích lịch sử của thuyền nhân hay những người vượt biên là một điều cần thiết.

Nhà văn Châu Thụy và cô Thủy CFO của Bowers Museum.

Di sản cho thế hệ sau

Xem thêm: Kho đạn của nền Dân Chủ

Đúng vậy, chủ trương của Viện về việc truyền lại di sản của người Việt tỵ nạn cho thế hệ mai sau là một điểm son đáng ghi nhận. Giới trẻ lớn lên ở hải ngoại và các em ở trong nước sẽ hiểu tại sao có những người liều mình bất chấp sóng gió và chết chóc ngoài biển khơi để đi tìm tự do.

Những thuyền nhân hay người tù “cải tạo” là các nhân chứng sống cũng có mặt trong buổi triển lãm. Họ sẵn sàng trả lời và chia sẻ những câu chuyện thật của họ cho truyền thông, báo chí.

Bác Lê Trị, 84 tuổi, sống sót sau 13 năm tù cải tạo nhờ vào sức mạnh của đức tin và cây đàn vĩ cầm mà bác làm trong tù. Bác chia sẻ câu chuyện của mình khi được hỏi về sự đói rét trong trại cải tạo:

– Khi đói thì món nào bỏ vào miệng cũng ngon hết, con nào cũng được, ngoại trừ con… bù loong. Thèm nhất là một muỗng đường hay một miếng tóp mỡ. Nỗi khổ vì đói lại không bằng nỗi khổ tinh thần. Có anh cán bộ hỏi tôi: “Anh có tiến bộ gì sau 12 năm cải tạo?”. Tôi trả lời: “Tôi nói ra, anh giam tôi phải không?”. Hắn nói: “Anh cứ nói thiệt đi”. Tôi trả lời: “Tôi có tiến bộ chăng? Chỉ mổ đầu tôi ra nhét óc khỉ vô thì may ra có tiến bộ.”. Hắn cười.”

Chương trình Gala có phần văn nghệ phụ diễn với các ca sĩ Vasa, Loan Châu, Justin Nguyễn và các em trong đoàn vũ của Câu lạc bộ Tình Nghệ sĩ.