Bây giờ đã hiếm rồi, nhưng ngày xưa, dường như đi đâu cũng có thể gặp cây bông gòn, ở những vùng đất ven sông, bãi bồi hay sân trường, cây bông gòn như một biểu tượng bên cạnh cây hoa phượng hay cây đa, cây đề. Đầu làng, thường thì cây tre, cây đa, gạo đỏ, cây bông gòn cũng vô cùng thân thuộc. Bây giờ, cây bông gòn trở nên hiếm hoi.
Cây bông gòn. nguồn: internet
Bông gòn thời đói kém
Trong các lựa chọn của tôi, thay vì chọn các loại gối lông ngỗng hay các loại bông nhân tạo, tôi chọn gối bông gòn, thay vì mua gối, tôi mua 3 ký lô bông gòn để nhồi vào ruột gối. Tôi hái thêm một ít lá đinh lăng, chần qua nước sôi, phơi khô, bóp vụn rồi trộn với bông gòn, trộn chung. Chất tơi xốp, mềm mịn và nhẹ của bông gòn không lẫn vào đâu được.
Nó khiến tôi nhớ đến cây bông gòn đầu làng, một cây bông gòn già, khi tôi lớn lên thì thân của nó đã xù xì, nó gắn với tuổi thơ của tôi, và nó cũng là mẹ của những cây bông gòn rợp bóng trong sân trường của tôi.
Cây gòn thân gỗ, nhưng khá đặc biệt, người ta có thể chặt một nhánh của nó, trồng xuống đất như giâm hom khoai mì, tưới nước, chừng nửa tháng thì nó đâm chồi, nảy lộc, chừng nửa năm thì cành nhánh sum suê và chừng 3 năm, nó cũng xòe to như một cổ thụ già. Hiếm có cây nào phát triển nhanh và sức sống mạnh mẽ như cây bông gòn, nhiều người ví nó là cây bao báp xứ Á Đông.
Các nơi người ta đều đến chặt nhánh về trồng, do vậy nó có khá là nhiều con, một bầy con ở sân trường tiểu học, một bầy con ở sân trường trung học cơ sở, một bầy con ở sân hợp tác xã. Với cái nắng gay gắt của miền Trung, chỉ có những cây gòn sum suê mới che chắn được cho con người. Có lẽ vì vậy mà ở một số cánh đồng vắng, tự dưng có một cây gòn mọc giữa đồng, nơi ấy trở thành chỗ trú nắng của người nông dân ngồi uống nước hoặc ăn qua quýt bữa cơm trưa, nằm nghỉ lưng.
Người cao tuổi hay nói với nhau rằng ngoài cây hoa gạo, cây đa, cây đề, cây bông gòn cũng là loài cây mà người cõi âm đến trú ngụ, bởi những cây này có tán lá to, có khí dương mạnh và lành tính, những âm hồn sẽ trú ngụ, nương tựa dưới bóng mát của cây với hy vọng sẽ hấp thụ khí dương từ loài cây này, sẽ sớm trở lại dương gian trong một kiếp mới.
Chính vì cây mang khí dương mạnh và cây luôn có những tha lực, năng lượng lạ trú ngụ, quẩn quanh nên việc nằm ngủ hay ngồi ăn dưới gốc cây bông gòn cũng là điều tối kỵ đối với các thiếu nữ hoặc những người không được “sạch sẽ” trong người. Ngay cả việc ngủ bằng gối bông gòn, những người lành tính, thật thà thường có giấc ngủ rất ngon, ngược lại, có nhiều người phản ứng gay gắt và không chấp nhận ngủ với chiếc gối bông gòn, chuyện này là có thật, tôi đã từng mục kích.
Thời xưa, có một vườn bông gòn là coi như đủ sống, thời bây giờ, có một vườn bông gòn, nếu biết khai thác, có thể sống thoải mái. Nhưng khai thác như thế nào là một chuyện dài.
Bông gòn sau khi làm sạch được bán với giá từ một trăm ngàn đến một trăm hai mươi ngàn mỗi kg
Cây bông nuôi những người nghèo
Thời xưa, người nghèo thường trồng cây bông gòn trong vườn, cứ mỗi dịp Tết về, cây bắt đầu trổ hoa và kết trái, có thể nói hiếm có loài cây nào trổ bông và sai trái như cây bông gòn. Trái lớn dần cho đến tháng Tư âm lịch thì cây rụng sạch lá, những chùm trái treo lủng lẳng khắp các cành nhánh, thời đói kém, người ta ví von nó là những ổ bánh mì của trời, bởi trái có hình thoi, xanh ngọc bích, đến khi trái già thì chuyển dần sang màu lá chuối rồi màu vàng và nở bung một chùm bông gòn trắng, xốp và nhẹ như một cụm mây. Đẹp nhất là lúc này, cả một cây thân gỗ xương xẩu chở những đốm mây mùa hạ.
Người ta dùng sào dài khều những trái gòn và gom lại, lột vỏ, mở bông và giũ sạch hạt, sau đó xe thành sợi làm bấc đèn. Thời đó thắp đèn dầu, những sợi bấc bằng bông gòn cho ngọn lửa đẹp, xanh, thơm chứ không khét như những sợi bấc bằng vải. Gỗ gòn cũng là thứ hàng phổ dụng để người ta đóng quan tài, vừa nhẹ tiền, dễ mua, vừa mau mục.
Bây giờ, cây gòn không còn nhiều như trước, nó trở thành một ký ức, tuy nhiên, với một số người, nó vẫn là món giúp người ta kiếm sống qua ngày. Chị Xuyên, người chuyên đi nhặt bông gòn về chế biến thành ruột gối, tâm tình:
– Mỗi năm, cứ tới mùa bông gòn tôi kiếm được chút tiền để dành cho con ăn học, mua thêm chút dầu mè mắm muối, cũng đỡ lắm.
– Một ký bông gòn có giá bao nhiêu, chị?
– Sau khi mình nhặt sạch hạt, chỉ còn bông giá một trăm ngàn đồng. Một người nếu giỏi nhặt nhạnh và hái, mỗi ngày kiếm cũng được 5 ký, 7 ký.
– Một cây bông gòn thu được khoảng bao nhiêu ký?
Bông gòn được đóng thành từng bao mỗi kg để bán
– Chừng 3 đến 5 ký bông, có cây già, lâu năm thì được 6 ký, cây mới ra bông đợt đầu chỉ cho cao nhất là 1 ký thôi. Những cây có tuổi từ 20 đến 30 năm mới được 5, 6 ký.
– Như vậy việc nhặt nhạnh, hái bông gòn không dễ ha chị?
– Đúng rồi cô, nên chẳng ai làm, nhờ vậy mà mình mới còn công việc để kiếm cơm, chớ ai cũng làm thì lấy đâu tới phần mình. Quảng Nam này chỉ còn có mình tôi. Có ngày tôi đạp xe đi cả chục cây số để hái, có bữa tôi đi xe Honda, cách chỗ nhà tôi cả vài chục cây số. Nhưng ở Tây Nguyên thì khác, họ trồng nhiều lắm
– Bông gòn rất nhẹ, muốn có vài ký phải hái rất nhiều trái, làm sao chở được?
– Tôi hái, lột tại chỗ, tìm chỗ nào kín gió mà lột, giũ hạt, bỏ vào bao, chứ ngồi chỗ có gió thì nó bay tứ tung. Rồi sơ chế tại chỗ, nhận vào bao nilon, như vậy chở đi mới gọn gàng được em.
– Hay quá, chỉ có những người “trong nghề” mới hiểu được.
– Đúng rồi, chị cũng cảm ơn trời đất còn chừa lại cây bông gòn để những người nghèo như chị có thêm thu nhập, trang trải đôi chút trong đời sống. Chị cũng cảm ơn em, những người còn dùng gối bông gòn nữa.
Câu nói của họ khiến tôi bâng khuâng, cây bông gòn với tôi chỉ là những cụm mây trắng của tuổi thơ, của hoài niệm, nhưng với chị Xuyên là một kế mưu sinh, nhờ công khó của chị mà gia đình chị có những bữa cơm đầy.
Tôi cũng băn khoăn tự hỏi, người ta chạy hết phong trào này đến phong trào khác, tại sao không ai nghĩ ra trồng cây gòn để làm kinh tế. Nó phát triển nhanh, không kén đất, chọn phân, vừa đẹp cảnh quan, vừa thu hoạch gỗ và thâu hái cả mây trời.
Nhiều người chọn mua gòn về tự làm gối bông gòn tại nhà
UC
