Sau khi du lịch một số nước Châu Âu khác, và sống ở Anh một thời gian, tôi mới thực sự thấy Na Uy có vài điều kỳ lạ.
- Xã hội tự giác
(hay dở hơi?)
Như đã viết vài lần, ở Oslo, trạm métro và xe lửa không có cổng; xe lửa có 2 loại khoang, có người soát vé (bekjent) và không có người soát vé (ubekjent), dành cho người dùng thẻ tháng hoặc thẻ năm (reisekort); xe buýt có 2-3 cửa, và tài xế không chặn lại hỏi vé.
Tuy nhiên, cũng vì vậy, vài năm sau này Oslo phải có đội ngũ soát vé bất ngờ (billettkontroll), cũng như thư viện chính HumSam-biblioteket của trường đại học Oslo (Universitetet i Oslo) không có cổng và ai vào cũng được, nhưng lại treo biển khắp nơi bảo cẩn thận có ăn cắp.
- Xã hội mở
Ở Na Uy, với 180.no hoặc Gulesider, từ cái tên bạn có thể dễ dàng tìm thấy số điện thoại và địa chỉ nhà, kèm bản đồ dẫn tới nhà.
Ở Anh, tôi cũng thử tìm trên internet. Yell chỉ dành riêng cho business1. Trang thephonebook.bt.com giới hạn tìm kiếm bằng cách là ngoài tên, bạn phải gõ cả thành phố/ tỉnh, và đa phần kết quả để họ nhưng viết tắt tên.
Có vẻ Na Uy mở hơn, hoặc kiểm soát chặt chẽ hơn. Tôi thử tìm họ Nguyen ở Oslo trên Gulesider, có 40 trang, 1000 kết quả2. Trong khi đó họ Nguyen ở London trên thephonebook.bt.com chỉ ra 67 kết quả3.
Ðể so sánh, Oslo có khoảng 5000 người Việt4, trong khi London có khoảng 330005.
- Xã hội minh bạch
Không chỉ dễ dàng tìm thấy số điện thoại và địa chỉ nhà của người khác, ở Na Uy, bạn có thể kiểm tra báo cáo thuế của nhau.
Chẳng hạn, vào skattelister, tôi có thể tìm người quen, thậm chí Thủ tướng Erna Solberg và cựu Thủ tướng Jens Stoltenberg và xem thu nhập của họ bao nhiêu và họ đóng thuế bao nhiêu.
Tất nhiên muốn xem bạn phải đăng nhập, và sau đó sẽ để lại dấu vết, và tất nhiên không phải ai cũng nằm trong hệ thống, hoặc sẽ có nhiều người trốn thuế, gian lận6, nhưng nhìn chung Na Uy vẫn minh bạch hơn phần lớn các xã hội khác.
Na Uy cũng kiểm soát rất chặt chẽ. Mỗi người vừa đặt chân đến Na Uy là có một số ID, 11 chữ số, mọi thứ đều vào hệ thống—bạn đi học, đi làm, đi bác sỹ, vào bệnh viện, mở tài khoản ngân hàng, đóng thuế, mượn nợ nhà nước đi học…, mọi thứ đều qua số ID và lưu trong hệ thống. Chính phủ không cần quan tâm bạn nghĩ gì, chỉ cần kiểm soát tiền và thuế.
Theo Corruption Perceptions Index năm 2017, xét về độ minh bạch và tỷ lệ/khả năng tham nhũng, Na Uy đứng thứ 3 cùng Phần Lan, sau New Zealand và Ðan Mạch7.
Ðể so sánh, Anh đứng thứ 8, Mỹ thứ 16, và Việt Nam hạng 1078.
- Báo chí không để tên
Ngược lại, báo chí Na Uy thường giấu tên. Khi có chuyện xảy ra như tai nạn, xô xát, hoặc giết người, thường không có tên nạn nhân lẫn tên thủ phạm.
Ví dụ tháng 7 báo chí đưa tin có 1 nam thanh niên khoảng 20, ngoài 20 bị thương nặng trong một vụ xô xát ở Grønland, Oslo, không nói tên, cũng chẳng có hình nạn nhân9. Cùng tháng 7, 1 nam thanh niên bị tai nạn ở Sørenga Sjøbad, Oslo, cũng không cho biết danh tính10.
Có những trường hợp ngoại lệ, như những vụ gây chấn động như Anders Behring Breivik, tên khủng bố giết 77 người ở Oslo và Utøya; Arnfinn Nesset, 1 tên y tá giết người hàng loạt; hay vụ giết người ở Baneheia, 2 thanh niên Viggo Kristiansen và Jan Helge Andersen cưỡng hiếp và giết 2 bé gái 8 và 10 tuổi ở Kristiansand. Nhưng nhìn chung, báo chí Na Uy thường không để tên, ngay cả khi có án mạng.
Chẳng hạn như tháng 7 vừa rồi, báo Aftenposten đăng có một phụ nữ 27 tuổi bị một người đàn ông 51 tuổi đâm chết ở Frogner, Oslo, và 2 người có con chung, nhưng không cho biết gì thêm11. Tháng 6, báo Dagbladet đưa tin người đàn ông 41 tuổi, hung thủ giết một người đàn ông Thổ Nhĩ Kỳ 54 tuổi ở Hellerud, Oslo, cũng là nghi can trong một vụ giết người khác ở Estonia, nhưng không có hình cũng chẳng có tên12.
Lý do có lẽ để bảo vệ riêng tư cho nạn nhân và gia đình, bảo vệ gia đình thủ phạm, và cho người phạm tội có cơ hội trở lại với đời sống bình thường sau khi ra khỏi tù.
Ngược lại cũng có mặt trái—có thể hàng xóm bạn từng ngồi tù mà bạn không biết?
- Hệ thống nhà tù nổi tiếng
Nói tới tù, Na Uy có hệ thống nhà tù nổi tiếng, đặc biệt nhà tù Halden. Với cách suy nghĩ nhân bản và phương châm nhà tù là để cải tạo, không phải để trừng phạt, tù nhân ở Na Uy có phòng gym, có thể tập thể thao, có thể chơi nhạc, được chơi game, thậm chí có dao nĩa và được làm việc với búa, kềm, và nhiều công cụ có thể làm vũ khí tấn công13.
Bản thân Anders Breivik, kẻ giết 77 người năm 2011, cũng có 3 phòng riêng—phòng ngủ, phòng làm việc, và phòng tập thể dục; được chơi game, xem TV, và đọc báo; được tự nấu ăn và giặt đồ, v.v… 14
1 trong 3 phòng giam Anders Breivik ở nhà tù Skien. Nguồn: BBC.
Một mặt, nhà tù Na Uy nổi tiếng nhân văn, được gọi là prison utopia, đời sống trong tù chuẩn bị cho tù nhân sẵn sàng để nhập lại đời sống bình thường khi ra ngoài, và tỷ lệ tái phạm thuộc loại thấp (20%)15. Nhưng ngược lại cũng có thể hỏi, điều kiện thoải mái với trường hợp Anders Breivik liệu có công bằng không, với 77 người đã chết, đa phần thanh thiếu niên?
Xã hội Na Uy như thế là nhân bản và minh bạch, hay quá lý tưởng và có thể nảy sinh vấn đề?
DN
- https://baotreonline.com/www.yell.com/
- https://baotreonline.com/www.gulesider.no/person/resultat/nguyen,+oslo/40
- https://baotreonline.com/www.thephonebook.bt.com/Person/PersonSearch/?Surname=nguyen&Location=london
- https://baotreonline.com/en.wikipedia.org/wiki/Norwegian_Vietnamese
5.https://baotreonline.com/en.wikipedia.org/wiki/Vietnamese_people_in_the_United_Kingdom
- https://baotreonline.com/tu-xu-doc-tai/
- https://baotreonline.com/www.transparency.org/news/feature/corruption_perceptions_index_2017?gclid=EAIaIQobChMI9IPrzYnv3AIVirTtCh0eSQ9NEAAYASAAEgLBPfD_BwE
8.https://baotreonline.com/www.transparency.org/news/feature/corruption_perceptions_index_2017
9.https://baotreonline.com/www.tv2.no/a/9964245/
Cùng tin trên 1 tờ báo khác: https://baotreonline.com/www.aftenposten.no/norge/i/OnAK6O/Mann-til-sykehus-med-alvorlige-skader-etter-slasskamp-i-Oslo
