Trong thời gian gần đây, phần mềm trí tuệ nhân tạo này là một trong những chủ đề nóng sốt nhất trên mạng xã hội, tiếng Việt cũng như tiếng Anh. Người người nhà nhà đều thử ChatGPT, nói về ChatGPT, tranh cãi về ChatGPT. Nhưng nó thực ra là gì? Có điểm mạnh, điểm yếu gì? Trong tương lai sẽ ra sao? Trong bài viết này, tôi sẽ bàn về ChatGPT từ vài khía cạnh khác nhau.
ChatGPT là language model, không phải knowledge model
Nói cách khác, ChatGPT là một chatbot, một công cụ để nói chuyện. Nó được nạp kiến thức và thông tin để trả lời câu hỏi và đối thoại, nhưng không phải là bách khoa toàn thư. Nó càng không có khả năng phân biệt đúng sai.
Nhìn từ góc độ đó, ChatGPT là sản phẩm thành công, ít nhất trong tiếng Anh. Trong tiếng Việt, ChatGPT có thể nói nhiều câu ngô nghê, nhưng nó vô cùng trơn tru trôi chảy trong tiếng Anh—không những không sai đánh vần hay ngữ pháp mà rất tự nhiên và mạch lạc.
Ngay cả khi trả lời sai bét.
ChatGPT và thiên kiến chính trị
Một thực tế là người tạo chatbot sẽ có nhiều điều để quyết định: cho nó học dữ liệu từ đâu? Làm thế nào để có thông tin chính xác và không bơm cho chatbot tin giả? Làm sao để chatbot không nói những câu phân biệt giới tính, kỳ thị chủng tộc, hay xúc phạm? Ðâu là lằn ranh?
Vấn đề thứ nhất là về sự thật và chính xác thông tin. Một mặt, người ta phải có sàng lọc và không thể cho AI (Artificial Intelligence, tức trí tuệ nhân tạo) ngốn hết mọi thứ. Nhưng mặt khác, chính sự sàng lọc đó dẫn tới thiên kiến chính trị: cái thiên kiến của người tạo chatbot sẽ thành cái thiên kiến của chính chatbot.
Chẳng hạn, khi tôi thử đặt câu hỏi về những vấn đề liên quan tới cuộc chiến văn hóa (culture war) hiện nay ở phương Tây, chẳng hạn như giới tính (gender) và bản dạng giới (gender identity), có thể thấy ChatGPT đưa ra không phải fact mà câu trả lời mang tính chính trị.
Ðó là tiếng Anh. Còn tiếng Việt hoặc những ngôn ngữ khác, ChatGPT lấy dữ liệu từ đâu? Làm sao biết cái nào đúng? Ðặc biệt trong một xã hội bưng bít thông tin như Việt Nam?
ChatGPT đôi khi cũng thiếu sót. Chẳng hạn, khi tôi nói làm bài thơ (tiếng Anh) ca ngợi Mao Trạch Ðông hay Adolf Hitler thì nó từ chối, nhưng nó lại hào hứng làm ngay khi tôi thử bảo làm thơ ca ngợi Hồ Chí Minh.
Vấn đề thứ hai là phân biệt hay có từ ngữ gây xúc phạm. Nhiều báo chí và kênh truyền thông lớn như BBC, Washington Post, New Statesman, New Scientist… đã nói về khuynh hướng racist và sexist của AI1. Một mặt, người ta không thể dạy AI hoàn toàn trên internet và để nó học mọi thứ xấu xí của nhân loại. Nhưng mặt khác, đôi khi sự “phân biệt” của AI là do thực tế và thống kê (chẳng hạn, một cái gì đó phổ biến trong một chủng tộc hơn những nhóm khác), uốn nắn AI sẽ là một dạng kiểm duyệt hay bóp méo thông tin.
ChatGPT bịa reference
Một vấn đề của ChatGPT là đưa thông tin nhưng không trích nguồn, khiến chuyện kiểm tra, đối chiếu, và truy về gốc khó khăn. Một vấn đề khác là nó bịa reference, kể ra tài liệu học thuật không có thật2.
Nhưng vì sao? Theo trợ lý giáo sư David Smerdon viết trên Twitter, đó là vì ChatGPT là language model—nói một cách đơn giản, khi nó bắt đầu một câu, nó sẽ đoán những từ có khả năng theo sau. Bản thân ChatGPT không thể lướt qua các bài viết học thuật nhưng có thể xem các trang web nhắc tới tài liệu học thuật, rồi từ đó đoán cái gì có khả năng cao nhất—từ tựa đoán sang tác giả, từ tác giả đoán sang đồng tác giả, sau khi có tác giả thì đoán sang tập san3.
ChatGPT đôi khi có thể đưa reference đúng, nhưng ghép chung với reference sai hoặc reference tới nghiên cứu không có thật.
ChatGPT có thể viết essay không? Và ảnh hưởng thế nào đến trường lớp và thi cử?
Hiện nay tới một mức nào đó, ChatGPT có thể viết essay, và từ đó dẫn tới lo ngại học sinh và sinh viên gian lận. Trường học phải làm gì? Chặn ChatGPT trong khuôn viên trường? Chuyển viết essay tại nhà thành kiểm tra tại lớp? Bỏ essay?
Một cái khó khăn là, do ChatGPT mỗi lần trả lời mỗi khác, các công cụ kiểm tra đạo văn sẽ không nhận ra.
Một số giáo viên trên Twitter cho rằng cấm không phải là giải pháp—một cách là kiểm tra trước với ChatGPT và chỉnh câu hỏi đủ lạ và đủ khó để nó không thể trả lời. Nhưng đó là hiện nay—ChatGPT sẽ phát triển, và phát triển nhanh.
ChatGPT có thể thay thế công cụ tìm kiếm không?
Vì khả năng tổng hợp thông tin và trả lời trong tích tắc, một số người đặt câu hỏi: ChatGPT có thể thay thế công cụ tìm kiếm như Google không? Microsoft gần đây đã lồng ChatGPT vào Bing để cạnh tranh với Google.
Chính trường hợp Bing-ChatGPT gần đây “hóa rồ” và nói chuyện như người, móc mỉa và đe dọa người dùng4 đã cho thấy ChatGPT hiện nay vẫn thô sơ và chưa sẵn sàng.
Nhưng ngay cả khi đã phát triển hơn, tôi cho rằng chatbot chỉ có thể hoặc ít nhất chỉ nên hỏi ở mức độ hạn chế, nó không thể thay thế Google. Thứ nhất, AI sàng lọc nội dung qua thiên kiến chính trị, có thể không đầy đủ thông tin hoặc không đủ mọi khía cạnh. Thứ hai, như đã viết, ChatGPT không đưa nguồn hoặc thậm chí bịa nguồn, rất khó kiểm chứng hoặc tìm hiểu thêm.
ChatGPT có sáng tác được không?
Trong bài trước, tôi đã viết về trí tuệ nhân tạo (như Midjourney hay Stable Diffusion) và nghệ thuật và các cuộc tranh luận về AI art—thế ChatGPT có sáng tác được không?
Nhiều người đã thử bảo ChatGPT làm thơ và viết kịch, và các “tác phẩm” của ChatGPT nhìn chung không kém, có thể nói là rất tốt cho một trí tuệ nhân tạo, hay ho hơn nhiều bài thơ rải rác đây kia của người thật. Vẫn còn một số giới hạn: ví dụ, khi tôi không chỉ bảo làm thơ chung chung mà bảo viết sonnet, ChatGPT tung ra bài thơ nhìn thoáng qua tạm được nhưng không đúng chuẩn thơ sonnet. Nhưng điều đó tôi tin là sẽ sớm khắc phục, với sự phát triển của công nghệ.
Tuy nhiên, viết truyện là chuyện hoàn toàn khác. AI còn lâu mới là mối đe dọa cho văn chương.
ChatGPT sẽ ảnh hưởng thế nào đến tương lai?
ChatGPT không phải là công cụ ngôn ngữ trí tuệ nhân tạo đầu tiên. Ðã có nhiều công ty và văn phòng dùng chatbot một phần để giải đáp câu hỏi khách hàng. Ðã có nhiều công cụ viết blog và gửi email thay người. Ðã có nhiều app cho phép người có bạn trai bạn gái hoàn toàn ảo.
ChatGPT gây chú ý vì là công cụ mở, dễ dùng, lại rất mạch lạc và có thể viết essay, thông minh hơn nhiều chatbot tôi từng thử. Một số thứ tôi tin sẽ không bị ảnh hưởng nhiều, nhưng một số thứ khác đang bị đe dọa bởi ChatGPT nói riêng và trí tuệ nhân tạo nói chung.
Và AI sẽ phát triển. Rất nhanh.
HDN
1: https://www.washingtonpost.com/technology/2022/07/16/racist-robots-ai/
https://www.nature.com/articles/d41586-018-05707-8
https://www.newstatesman.com/quickfire/2022/12/chatgpt-shows-ai-racism-problem
2: https://economistwritingeveryday.com/2023/01/21/chatgpt-cites-economics-papers-that-do-not-exist/#:~:text=This%20isn%27t%20an%20isolated,and%20references%20to%20nonexistent%20papers
3: https://twitter.com/dsmerdon/status/1618816703923912704?lang=en
4: https://time.com/6256529/bing-openai-chatgpt-danger-alignment/
