Người Mỹ thích săn bắn, câu cá… phần lớn câu giải trí rồi thả. Có khoảng 40 triệu người Mỹ có “bằng” (license) câu và săn. Nhưng có một loại cá bị dân Mỹ ghét bỏ, tìm đủ mọi cách để tận diệt nhưng có vẻ không thành công.
Loại cá này thực ra khá dễ thương và giá trị với người châu Á, nhất là người Hoa là cá chép, cá trắm cỏ…
Cá chép, nằm trong hồ sơ bị phong sát
Từ một sai lầm
Vào những năm 1960, các nhà khoa học Mỹ hào hứng nhập một số giống cá từ châu Á sang miền Nam Hoa Kỳ với mục đích “nhờ” chúng dọn dẹp tảo, cỏ dại và ký sinh trùng trong các cơ sở nuôi trồng thủy sản. Bốn “chàng đại sứ” được chọn gồm cá mè hoa (asian bighead), cá trám đen (black carp), cá trắm cỏ (grass carp) và cá chép bạc (silver carp).
Ban đầu, chúng được khoanh vùng cố định trong một khu vực và áp đặt chế độ “sinh sản có kế hoạch”. Nhưng tai họa ập đến: những trận lụt xảy ra đã làm đảo lộn tất cả kế hoạch và trật tự. Cá theo nước lũ thoát ra khỏi “trại giam” và tung hoành khắp các lưu vực sông Mississippi.
Tai họa
Năm 1990, Bộ Tài nguyên Thiên nhiên (Department of Natural Resources, viết tắt là DNR) ở tiểu bang Wisconsin nhảy dựng lên khi phát giác ra một loài cá lạ xâm lấn ào ạt ở vùng hạ lưu sông Chippewa và sông Black River ở phía tây Wisconsin.
Đây là phát hiện đầu tiên ở hai nhánh sông Mississippi khi cá chép tràn ngập và đang khăn gói tiến lên thượng nguồn. Tháng trước, DNR cũng đã thu thập dữ liệu từ một máy siêu âm xác nhận một con cá chép đang tung tăng ở lưu vực sông gần Melrose vào ngày 25 tháng 5 và ngày 5 tháng 6. Họ nhận ra đây là những con cá đã từng được “nhập tịch hợp pháp” và gắn thẻ từ bể nuôi ký hiệu 5A.
Nhân viên của U.S. Fish and Wildlife Service đánh lưới bắt cá chép
Triệt hạ
Theo U.S. Fish and Wildlife Service (Cá và Động vật hoang dã Hoa Kỳ), sự hoành hành của cá chép có thể gây thất thu ngành đánh cá trị giá $7 tỉ đô la và dịch vụ câu cá trị giá $16 tỉ trên vùng Ngũ Hồ.
Janet Lebson, người phát ngôn của U.S. Fish and Wildlife Service, cho biết các con đập trên sông Mississippi đã giúp cản trở sự di cư của cá chép lên thượng nguồn khiến chúng chỉ quanh quẩn ở đập nước Keokuk, Iowa.
Họ cho biết trước đây, chỉ “thấy” 2 con cá có gắn thẻ di chuyển về phía bắc tới biên giới Minnesota-Wisconsin. Năm 2023, họ nhận ra đến 52 con cá có gắn thẻ đã hiện diện ở vùng biển này. Cơ quan này xác định sự có mặt của cá chép ở hạ lưu sông Chippewa sau các báo cáo từ những người câu cá giải trí tóm được chúng tại đập Dells ở Eau Claire.
Lúc này cá chép bạc bị xem là mối đe dọa lớn đối với nghề cá ở Ngũ Hồ. Vào tháng 6 năm 2023, 408 con cá chép được bắt ở Minnesota, khiến các quan chức choáng váng. Hàng triệu đô la mỗi năm cấp tốc chi ra để dựng các rào điện ngăn cá chép xâm chiếm Ngũ Đại Hồ (là Great Lakes, gồm 5 hồ nằm giữa biên giới Mỹ-Canada: Lake Superior, Lake Michigan, Lake Huron, Lake Erie, và Lake Ontario). Ngoài ra, họ còn khuyến khích người nào câu được thì nên “hạ thủ” luôn chứ không thả xuống nước.
Theo dõi
Kể từ năm 2015, Cơ quan Bảo vệ Cá và Động vật hoang dã Hoa Kỳ ở Minnesota đã gắn thẻ cho 1,200 con cá chép và thả chúng trở lại sông nước để theo dõi hành vi của chúng.
————
Ghi chú của người dịch: Cá được các nhà khoa học gắn thẻ (tag) để theo dõi hoạt động, tăng trưởng, di cư của chúng, giúp hiểu rõ về hoạt động của chúng nhằm đưa ra các quyết định cần thiết nhằm bảo vệ và cân bằng hệ sinh thái.
Khác với việc gắn thẻ (tag) khi săn bắn thú hoang hay câu cá, Thợ săn cần gắn thẻ (tag) vào mỗi con thú đã săn để nhà chức trách đếm và ngăn chặn tình trạng săn bắt quá mức nhằm bảo vệ sự sinh sản của động vật hoang dã.
Ví dụ, ở Texas, thợ săn chỉ săn theo số lượng cho phép các loại động vật hoang dã như: hươu đuôi trắng, hươu la, cừu sừng sa mạc, linh dương pronghorn, sóc xám hoặc mèo, sóc đỏ hoặc cáo… (trừ heo rừng thì không giới hạn). Ở Ohio, mỗi mùa, thợ săn chỉ được phép hạ 6 con nai.
————–
Một đề nghị khác để giảm dân số cá chép nhanh nhất là đưa chúng vào thực đơn. Các công ty như Two Rivers, chuyên chế biến cá chép có trụ sở tại Kentucky, hăm hở đánh bắt từ sông Mississippi và các khu vực lân cận, việc đánh bắt này ngoài nấu nướng còn được hưởng tiền “bảo vệ sinh thái” của chính quyền địa phương.
Cuộc thi “Redneck Fishing Tournament” bắt và tiêu diệt cá chép ở tiểu bang Illinois
Meadows (Meadows Center for Water and the Environment: Trung tâm quản lý Nước và Môi trường) tìm cách biến cá chép bạc thành món ăn hấp dẫn như cá rô phi (tilapia), cá hồi (salmon) nhưng bất thành, thịt cá chép trắng, mềm, giàu dinh dưỡng, rất được ưa chuộng ở các nước châu Á nhưng người Mỹ lắc đầu nguầy nguậy, họ chê loại cá này xương xẩu và nặng mùi.
Không “dụ dỗ” được dân Mỹ, các nhà nghiên cứu xoay sang chế biến thịt cá chép thành thức ăn gia súc. Cá được nghiền nhỏ, kể cả vảy và xương, chế biến thành dạng viên dùng làm thức ăn chăn nuôi và thú cưng. Các chỉ số cho thấy thịt cá chép tốt cho sức khỏe của thú nuôi, giàu axit béo Omega-3 làm bóng mượt lông chó mèo. Qua đó, một nhà máy chế biến thịt cá chép thành thức ăn gia súc được thành lập ở Grafton, Illinois vào năm 2012.
Hiện nay các tiểu bang miền Trung Tây như Illinois, Indiana, Iowa, Kansas, Michigan, Minnesota, Missouri,… chi hàng triệu đô la mỗi năm để điều tiết sự sinh sôi của cá chép.
William Kelso, giáo sư dạy về tài nguyên thiên nhiên tái tạo tại Đại học Louisiana, hậm hực cho biết: “Chúng ăn sạch bách nguồn thực vật, vi sinh. Nó hám ăn như quỷ, chẳng có con cá bản địa nào cạnh tranh nổi với bọn chúng.”
Người Mỹ còn thêm bực bội thói ưa sục bùn của cá chép, thói quen này khiến lúc nào sông nước cũng đục ngầu, mất hết thơ mộng và xấu xí cảnh quan, môi trường ảnh hưởng.
Các loại cá Á châu, cá chép, cá trắm cỏ, cá mè hoa bị tận diệt
Trừng phạt
Năm 2005, với mục đích bảo vệ cá “chủ nhà”, bà Betty DeFord ở tiểu bang Illinois phát động một cuộc thi có tên là “Redneck Fishing Tournament” tổ chức trên sông Illinois vào mỗi tháng 8 hàng năm. Mục đích là bắt và tiêu diệt cá chép. Ai bắt được nhiều nhất là thắng giải. Do cá chép khá bự có khi đến 18 ký (khoảng 40 lb) nên ban tổ chức không cân ký mà tính con.
Mỗi cuộc thi có hơn 10 ngàn cá chép được “hóa rồng”. Sự kiện này khởi động năm 2005 với 200 người tham gia, nhưng ngày nay ngày càng nổi tiếng và thu hút những thí sinh đến cả từ Châu Âu lẫn Châu Á.
Một thí sinh người Trung Quốc nói đùa “Nếu nước tôi mà có cá để bắt xả láng vầy thì chỉ trong một giây là cá chép sẽ tuyệt chủng”.
Kết luận
Không kể những phong trào “lẻ tẻ” như “Redneck Fishing Tournament”, những cơ quan hữu trách của chính phủ Mỹ cũng xắn tay vào cuộc. Mark Gaikowski, Giám đốc Trung tâm Khoa học Môi trường Thượng Trung Tây (U.S. Geological Survey Upper Midwest Environmental) lãnh đạo “cuộc chiến” chống lại cá chép, cho tăng cường việc đánh bắt cá chép bằng những kỹ thuật hiện đại, như dùng mùi rong tảo nhân tạo, dùng sóng siêu âm, vớt và tiêu hủy trứng cá v.v.
Thành công lớn nhất là năm 2018, chỉ trong 3 tuần họ đã “loại bỏ” 85% cá chép và trắm cỏ khỏi hồ Creve Coeur, một hồ nước rộng 300 mẫu Anh ở Maryland Heights, Missouri. Họ cho biết dùng phương pháp đánh bắt truyền thống kết hợp với việc thiết kế lưới bẫy kiểu mới, dụ bằng âm thanh và cả kích điện, lùa cá vào địa điểm đã định.
“Cuộc chiến” với cá chép châu Á vẫn còn tiếp tục, tạm thời phần thắng nghiêng về con người. nhưng các nhà điều hành cũng thừa nhận rằng nó không hề dễ dàng, thách thức còn rất lớn, tốn công và tốn tiền và đòi hỏi sự kiên trì.
Chưa biết ai sẽ là “bên thắng cuộc”?
TY
