Vài suy nghĩ về Mark Zuckerberg & Metaverse

Mark Zuckerberg, nhà sáng lập Facebook, gần đây tuyên bố đổi tên công ty thành Meta. Đây có thể là cách tách biệt danh tính với mạng xã hội Facebook lâu nay đang rắc rối các vấn đề luật pháp về quyền riêng tư và thông tin độc hại, nhưng đồng thời Mark Zuckerberg cũng tuyên bố kế hoạch phát triển vũ trụ ảo (metaverse) cho 10 năm tới1.

Không lâu sau đó, báo chí đưa tin Microsoft bắt đầu tham gia cuộc đua vũ trụ ảo với Facebook².

Vũ trụ ảo là gì?

Vũ trụ ảo kết hợp kỹ thuật thực tế ảo (virtual reality) và thực tế ảo tăng cường (augmented reality). Hiện nay con người tương tác với nhau trên mạng bằng cách mở các trang web hoặc ứng dụng. Ý tưởng của vũ trụ ảo là tạo một không gian trực tuyến mới, tương tác đa chiều hơn, khi mọi vật thể kỹ thuật số có thể hòa trộn vào thế giới thật hoặc con người có thể đắm mình vào các không gian 3D và tương tác với người khác trong cùng không gian ảo, chứ không chỉ “đứng ngoài” xem như hiện nay³.

Từ mạng xã hội hiện nay đến vũ trụ ảo trong tương lai

Liệu tương lai sẽ xem mạng xã hội là một trong những phát minh vĩ đại nhất, hay một trong những cái nguy hiểm và gây hại nhất với con người? Có thể là cả hai.

Mạng xã hội thời kỳ đầu có ý nghĩa quan trọng, là nơi giữ liên lạc với bạn bè người thân hoặc kết nối với đồng nghiệp, giúp mọi người kết nối khắp toàn cầu, có thể kết bạn ở bất kỳ đâu, có thể chia sẻ hình ảnh thông tin, quảng cáo sản phẩm, quảng bá bản thân, kiếm việc… Mạng xã hội như Facebook càng có ý nghĩa đặc biệt với người Việt, có thể chia sẻ thông tin, nói về chính trị, vấn đề dân chủ và nhân quyền ở Việt Nam.

Nhưng trong thời gian qua, khi mọi thứ phát triển, người ta bắt đầu thấy cái hại của mạng xã hội. Bản thân tôi trước đây từng viết nhiều lần về các mặt trái như: tốn thời gian; sống ảo; tạo ảo tưởng về thế giới thật; tác động xấu đến trẻ em và trẻ vị thành niên; chửi bới và bắt nạt trên mạng, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần, đặc biệt khi chửi bới tấn công đi từ trên mạng sang đời thật; nhiễu loạn thông tin, tràn ngập tin giả; các vấn đề vụn vặt trở thành mainstream; ảnh hưởng đến bầu cử và tác động đến hệ thống dân chủ; gây chia rẽ xã hội…⁴

Trong mùa dịch, mọi người đều đã biết cảm giác khi mọi thứ đẩy lên mạng, các công việc văn phòng biến thành làm từ nhà, và họp hành trở thành họp qua Zoom. Một mặt là tiện lợi, không phải đi làm xa, và nhiều thứ như triển lãm tranh, hòa nhạc… biến thành online cho mọi người khắp thế giới có thể tham dự mà không cần ra khỏi nhà. Nhưng với nhiều người khác, làm việc từ nhà không thể thay thế tới chỗ làm, cũng như liên lạc qua Zoom không thể thay thế gặp mặt trực tiếp ngoài đời thật, xem triển lãm online không thể thay thế đi đến phòng trưng bày ngoài đời thật.

Vũ trụ ảo một mặt sẽ mở ra một loạt các cánh cửa mới, làm nhiều thứ trở thành nhanh gọn tiện lợi, nhưng mặt khác có thể khiến con người càng lúc càng chìm đắm trong thế giới ảo và ít tiếp xúc với người thật hơn, khiến giao tiếp và các mối quan hệ trở thành khó khăn hơn.

Vũ trụ ảo của Mark Zuckerberg

Dù muốn hay không, công nghệ cũng ngày càng phát triển. Thực tế ảo và thực tế ảo tăng cường sẽ là tương lai, và trong vài chục năm, vũ trụ ảo hiển nhiên sẽ trở thành hiện thực. Nhưng liệu chúng ta có muốn một vũ trụ ảo của Mark Zuckerberg không?

Financial Times có một bài nói, chúng ta nên cẩn thận nên “sống” trong vũ trụ ảo nào.

Trong bài viết về Big Tech, tôi đã viết sơ một số vấn đề khi các công ty công nghệ thông tin như Amazon, Apple, Facebook, Google, và Microsoft càng ngày càng hùng mạnh và thống trị thế giới. Ðó là vấn đề bảo mật thông tin cá nhân người dùng; tin giả và mặt trái khi kiểm soát tin giả; sự thiên kiến chính trị của các công ty; vấn đề kiểm duyệt, đặc biệt khi các công ty quốc tế bắt tay với nhà nước độc tài; cách Big Tech can thiệp vào chính trị Mỹ hoặc chính trị nước khác, v.v…⁶

Riêng Facebook, hai vấn đề lớn nhất là bảo mật thông tin cá nhân và kiểm duyệt thông tin. Trong bối cảnh các nước độc tài, một báo cáo gần đây cho thấy Mark Zuckerberg bắt tay với đảng cộng sản Việt Nam và kiểm duyệt người bất đồng chính kiến⁷, như người Việt lâu nay đã biết, và cũng làm chuyện tương tự ở các nước độc tài khác.

Trong bối cảnh các nước dân chủ phương Tây, vấn đề kiểm duyệt thông tin lại phức tạp: một phe nói Facebook làm không đủ, gây nhiễu thông tin, tạo không gian cho quá nhiều tin vịt và thuyết âm mưu, gây hại cho xã hội; phe khác lại nói, liệu có tin được không khi trao cho Facebook quyền quyết định đâu là sự thật, và quyền kiểm duyệt tin tức? Chẳng hạn trong mùa dịch, khi thông tin không có đủ, mọi thứ còn quá mới, lời khuyên y tế thay đổi qua thời gian, coronavirus hoàn toàn khác những virus trước đó và có rất nhiều thứ cần tranh luận như nguồn gốc Covid, sự hiệu quả của phong tỏa và của mặt nạ, sự an toàn của vaccine, v.v. có thật sự tốt không nếu Facebook có quyền kiểm duyệt thông tin và khống chế dư luận?⁸

Ðó là chưa kể, cách đây không lâu có tài liệu riêng cho thấy Facebook có một nghiên cứu bí mật về ảnh hưởng đến trẻ vị thành niên của Instagram (thuộc Facebook): 32% các cô gái tuổi teen không thích cơ thể mình, và Instagram càng làm thấy tệ hơn. 40% người dùng Instagram là độ tuổi 22 trở xuống. Facebook biết Instagram có hại đến trẻ vị thành niên, nhưng không thật sự làm gì⁹.

Với tất cả những vấn đề như thế, liệu chúng ta có nên tham gia vũ trụ ảo của Mark Zuckerberg không?

HDN

¹: https://www.theverge.com/2021/10/19/22735612/facebook-change-company-name-metaverse

²: https://www.theverge.com/2021/11/2/22758974/microsoft-teams-metaverse-mesh-3d-avatars-meetings-features

³: https://www.reuters.com/technology/what-is-metaverse-2021-10-18/

https://cafebiz.vn/toan-tinh-cua-mark-zuckerberg-voi-meta-dua-3-ty-nguoi-dung-vao-vu-tru-so-song-ao-vui-choi-mua-sam-hoc-hanh-ao-tuong-lai-ba-chu-kinh-te-xa-hoi-20211029093306898.chn

Xem video Mark Zuckerberg giới thiệu vũ trụ ảo: https://www.theguardian.com/technology/video/2021/oct/29/facebook-gives-a-glimpse-of-metaverse-its-planned-virtual-reality-world-video

⁴: https://baotreonline.com/van-hoc/tre-voices/tam-nghi-mang-xa-hoi.baotre