Hollywood từ nhiều năm nay đã thống trị thị trường film thế giới. Với nhiều khán giả, điện ảnh Mỹ vẫn là nhất và vượt xa mọi quốc gia khác, với công nghệ, kỹ xảo, và quy mô ngày càng phát triển. Ngược lại, nhiều người khác không còn hứng thú với Hollywood từ khi nó bị thống trị bởi film superhero và các thể loại film bom tấn, và cho rằng thời kỳ vĩ đại cuối cùng của film Mỹ là khoảng thập niên 70. Thực tế không thể chối cãi là trong thế kỷ 21, công nghệ và nhiều yếu tố khác đã có ảnh hưởng đáng kể tới điện ảnh nói chung và Hollywood nói riêng.
nguồn gosschips.com
Trong thế kỷ 21, có vài biến chuyển chính. Bài viết sẽ có 2 phần.
- Ảnh hưởng của MTV tới film editing (dựng film)
Từ khoảng thập niên 80, MTV bắt đầu ảnh hưởng đến editing: editing không còn như trước—film bây giờ, đặc biệt film hành động hay superhero, cắt nhanh, cắt ào ào, cắt liên tục, nhảy từ cái này sang cái khác1.
Từ những năm 2000, tốc độ cắt càng nhanh hơn. The Insider đặc biệt nhắc tới loạt film “Jason Bourne” là cái vĩnh viễn phá hỏng film hành động: “The Bourne Identity” (2002) cứ 4 giây là cắt; phần tiếp theo “The Bourne Supremacy” (2004) nhanh hơn, cắt mỗi 2.4 giây; tới film “The Bourne Ultimatum” (2007), có 3200 shot trong độ dài film 105 phút, tức là trung bình cứ 2 giây là cắt2.
Nhưng không chỉ film hành động và các film giải trí, film Hollywood nhìn chung vẫn cắt nhanh, có lẽ sợ làm khán giả chán, và nhiều lúc cắt khi lẽ ra nên nán lại và cho khán giả cảm được tâm trạng nhân vật.
- Sự xuất hiện của streaming site và phát triển của TV
Từ khi TV trở thành phổ biến và nhà nhà đều có TV, người ta đã lo lắng TV sẽ cạnh tranh và lấn chiếm màn bạc. Ðiều đó chưa xảy ra vì màn ảnh lớn vẫn có cái hay của nó, TV không thể thay thế.
Tuy nhiên, film truyện nhiều tập gần đây đang lên ngôi, đặc biệt đi đôi với sự xuất hiện của các streaming site như Netflix. BBC có một bài viết về “cách mạng” TV trong những năm 2010, bắt đầu từ sự thành công của “Lilyhammer” của Netflix năm 2012. Theo BBC, Netflix đem lại cả thế giới cho khán giả—có thể xem từ film truyện cổ trang Hàn Quốc tới film kinh dị Ðức—cho khán giả nhiều lựa chọn hơn nhưng cũng làm mọi thứ thành phân tán hơn. Nếu trước đây mọi người cùng xem các chương trình như nhau trên TV, bây giờ với Netflix, mỗi người xem một mình.
Ngoài ra bài viết của BBC cũng nói tới thời hoàng kim của film tài liệu, cái chết của mass entertainment sitcom (sitcom giải trí đại chúng), sự nổi lên của truyền hình (chẳng hạn như “Games of Thrones”), sự thành công của các chương trình phụ nữ viết hoặc/và đảm nhiệm vai chính (như “Fleabag” của Phoebe Waller-Bridge), v.v…3
Covid cũng có ảnh hưởng không nhỏ tới điện ảnh, khi rạp chiếu film gần như đóng cửa toàn thế giới và một loạt film phải đẩy lên các streaming site. Một loạt các tờ New Statesman, Variety, Bloomberg, AP News… dự đoán đại dịch có thể thay đổi Hollywood và công nghiệp film mãi mãi4.
- Sự bùng lên và chìm xuống của DVD
DVD được phát minh từ năm 1995, và bùng nổ đầu thế kỷ 21. Tới 2002 đã có hơn 80 triệu đầu máy DVD được bán ra, khiến nó trở thành thiết bị điện tử phát triển nhanh nhất. Năm 2013, thuê DVD lần đầu tiên vượt qua băng VHS5.
Ðĩa Blu-Ray xuất hiện năm 2006 và tranh thị trường với DVD, nhưng DVD không bị ảnh hưởng nặng cho tới khủng hoảng kinh tế năm 2008, cộng với sự phát triển của các dịch vụ streaming như Netflix.
Theo bài viết của CNBC năm 2019 về cái chết của DVD, từ năm 2008, doanh số DVD đã giảm 86%6.
Tuy nhiên không phải ai cũng nghĩ vậy. Theo tờ Business Insider, người ta có thể mua DVD ít đi nhưng các dịch vụ streaming sẽ không thể hoàn toàn thay thế, thứ nhất vì DVD và Blu-Ray vẫn có phẩm chất hình ảnh cao hơn, và thứ hai là người đam mê điện ảnh có thể sở hữu được bộ film khi mua DVD, trong khi film nằm trên Netflix hay Amazon Prime không bao giờ là thực sự của mình7. Nó tương tự như chuyện Youtube và Spotify không thể giết chết CD, và CD cũng không làm LP (đĩa than) hoàn toàn biến mất.
- Sự thống trị của movie franchise (loạt film)
Mỗi khi một film bom tấn thành công ở Hollywood là lại có sequel (phần tiếp theo), từ phần hai dẫn tới phần ba, phần ba dẫn tới phần bốn… Dần dần movie franchise thống trị Hollywood.
Chẳng hạn loạt film “Spiderman” với Tobey Maguire có 3 film 2002, 2004, và 2007; chỉ vài năm sau câu chuyện của Spiderman bắt đầu lại từ đầu với Andrew Garfield năm 2012, và thêm phần 2 năm 2014; không lâu sau đó lại có loạt film Spiderman mới với Tom Holland, ra năm 2017 và 2019, với thêm một film sắp ra năm 20218.
Theo bài viết của CNBC về 13 loạt film thành công nhất hiện nay, đứng đầu là loạt film superhero của Marvel, ra 23 film trong vòng 12 năm và thu được 22.59 tỷ đô. Xếp sau đó là “Star Wars” (10.2 tỷ), loạt film phù thủy bao gồm “Harry Potter” và các film “Fantastic Beasts” (9.18 tỷ), “James Bond” (6.89 tỷ), “Spiderman” (6.35 tỷ), “X-Men” (6.03 tỷ), “Fast and Furious” (5.9 tỷ), loạt film Middle Earth bao gồm “The Lords of the Rings” và “The Hobbit” (5.86 tỷ), film superhero của DC (5.6 tỷ) v.v…9
Hollywood hiện nay có thể gọi là thời đại film bom tấn hay thời đại của movie franchise. Thứ nhất, franchise gần như thay thế hệ thống ngôi sao—nếu trước đây người ta kéo nhau ra rạp vì một minh tinh nào đó, bây giờ sức hút là ở movie franchise. Thứ hai, sự thống trị của franchise cũng giảm đi các style riêng của đạo diễn—ví dụ, Marvel có thể thuê đạo diễn khác nhau nhưng các film superhero nhìn chung vẫn giống hệt nhau, vì theo style chung của film superhero Marvel10.
Ðây là một vài thay đổi quan trọng. Trong bài sau, tôi sẽ viết thêm về một số biến chuyển với Hollywood trong thế kỷ 21.
HDN
1: http://www.hollywoodlexicon.com/mtvstyle.html
3: https://www.bbc.com/culture/article/20191212-how-a-tv-revolution-swept-the-2010s
4: https://www.newstatesman.com/culture/2021/08/has-pandemic-changed-film-industry-forever
https://variety.com/2020/film/news/movie-theaters-hollywood-pandemic-2020-recap-1234874385/
https://apnews.com/article/pandemic-changing-hollywood-movies-virus-5f81a684ba027f47d8e968c6212bd5f8
5: https://variety.com/2007/digital/features/how-dvds-became-a-success-1117963617/
8: https://en.wikipedia.org/wiki/Spider-Man_in_film
9: https://www.cnbc.com/2021/01/31/the-13-highest-grossing-film-franchises-at-the-box-office.html
