Ghi ta thụ cầm

Năm 1480, chiếc đàn dây Lira da braccio (lớn cỡ cello) đã biến thể, bỏ cần kéo kiểu Trung cổ để trở thành tiền thân của đàn ghi ta thụ cầm. Chiếc đàn cổ này có 5 dây chính trên cần và 2 dây phụ dọc theo cần đàn.

100 năm sau, Antonio Naldi bắt chước và gắn thêm dây thụ cầm bên ngoài với một cần đàn riêng. Gọi là đàn theorbo. Nhạc cụ này dài hơn 6 feet và âm thanh lớn như đàn phong cầm, rất phổ biến vào thế kỷ 18. Tuy nhiên, đàn guitar đã qua mặt theorbo vào cuối thế kỷ này.

Ghi ta thụ cầm ra đời

Vào cuối thời kỳ Baroque (1600-1750), đàn ghi ta đã có mặt hơn 300 năm và được nhiều người thích sử dụng. Các nhạc sĩ viết và xuất bản nhiều nhạc phẩm cho đàn guitar, những nhà làm đàn thiết kế các loại guitar mới. Vào giữa năm 1770 và 1800, đàn guitar đã được thêm vào dây thứ 6. Năm 1773, một thợ làm đàn người Pháp, Naderman, thiết kế một mẫu ghi ta mới, gọi là “2 tính”. Ðàn này có 6 dây chính trên cần, và 6 dây trầm phía trên cổ đàn. Ðây là chiếc guitar thụ cầm đầu tiên…

Tiếng đàn bên bàn nhậu

Những năm ở Montreal, mùa Ðông tuyết phủ là lúc tôi và mấy người bạn hay la cà ra các nhà hàng ăn tối, làm vài ly, ngồi nhìn cái lạnh điên người, – 20 độ C bên ngoài.

Anh Ð gọi.

– Nè! Hẹn 6 giờ ở Dorval, bữa nay có cá trích tươi nướng, đã kêu P rồi.

Dorval, một nhà hàng Bồ Ðào Nha xưa và nhỏ, chuyên đồ biển nướng nằm trên đường Marie Anne East, khu Mont Royal.

Anh Ð gọi 2 đĩa cá trích, một ngâm sốt ớt ô liu, ăn tươi nuốt sống, đĩa thứ nướng mọi kiểu Bồ Ðào Nha.

– Cho 2 phần râu bạch tuộc nướng Tây Ban Nha.

Tôi gọi.

– 1 chai chát đỏ Sangre de toro, 1 sake.

Ông phục vụ cười.

– Và bánh mì tỏi chấm ô liu ớt khô, tất nhiên là thêm 1 chai toro sau 30 phút, như mọi khi.

Bữa tối ấm cúng với dãy bếp than chuyên nướng của Dorval sau lưng, tuyết chất cao tới gối ngoài đường.

Ðĩa cá trích tươi ngâm sốt ớt ngon tuyệt, tôi ăn con cuối cùng, đúng kiểu Na Uy, chấm sốt cay, cầm đuôi cá đưa lên trước mặt, há miệng, thả em cá, nhai vài phát, lấy trái ô liu chua bỏ miệng… Mùi tươi, vị ngọt của cá trích quyện với ô liu béo, giòn, cay cuốn tròn trên lưỡi, tuột xuống cổ họng mang cả cái ngon trôi tà tà vô bao tử, rót chung sake nóng, làm cái ực! Ðã.

Ðã 9 giờ tối, ông nhạc công tóc bờm, bạc trắng, mở thùng đàn, thử dây, ngồi xuống ghế.

Ðây là món đặc biệt nhất ở Dorval mà tôi được thấy, nghe, lần đầu tiên trong đời.

Bài ghi ta cổ điển nổi tiếng muôn thuở Cavatina của Stanley Yates thả những tiếng sô lô nhẹ nhàng, âm thanh réo rắt liên tục của thụ cầm lãng đãng phía sau, như tiếng đàn tranh…

Các kiểu thụ cầm

Loại ghi ta thụ cầm ở Mỹ hiện nay là kiểu có thêm một phần thùng đàn và dây thụ cầm nối dài ngang với cần đàn ghi ta. Nguồn gốc kiểu này do thợ nhạc cụ Friedrich Schenck ở Vienna làm, năm 1839, sau đó, nhiều người thợ khác bắt chước.

Hồi đầu thế kỷ 20, ghi ta thụ cầm đã chơi chung với các dàn nhạc mandolin, một cơn sốt âm nhạc bùng phát vào những năm 1880. Sau đó thì nhạc jazz bắt đầu phổ biến rộng rãi, các dàn nhạc mandolin từ từ biến mất. Jazz được chơi với những nhịp điệu nhanh, nên ghi ta thụ cầm gặp khó khăn khi thể hiện, vì vậy ghi ta thụ cầm không còn chỗ đứng.

Qua bao nhiêu năm, dần dà guitar thụ cầm bị treo trên… giàn bếp hay các bức tường ở các tiệm bán nhạc cụ và tiệm bán đồ cũ.

Một kiểu ghi ta thụ cầm khác có 3 nhóm dây, với 6 dây ghi ta nằm ở giữa, 6 dây nốt trầm bên trái, nằm ở thùng đàn nối dài hình cung, bên phải là 8 dây nốt cao, tổng cộng gồm 20 dây, có khi thêm 1 dây trầm, thành 21 dây, kiểu ghi ta thụ cầm này đã mở rộng âm độ tới 5 quãng 8 đầy đủ, tạo sự cộng hưởng lớn hơn và có khả năng chơi những âm vực rất cao.

Chơi ghi ta 6 dây cần phải làm 2 động tác cho một nốt nhạc, tay bấm nốt, tay kia đánh dây, với ghi ta thụ cầm, việc sử dụng các bộ dây thêm vào giống như đánh đàn piano, chỉ cần một ngón tay đánh vào là ra nốt nhạc cần thiết, vì vậy người chơi dễ dàng tạo âm qua 10 ngón tay, mỗi ngón hoạt động thành một nốt nhạc.

Kiểu guitar thụ cầm này được thợ làm đàn Jeffrey Elliott và John Sullivan thiết kế cho nghệ sĩ guitar thụ cầm John Doan. Về sau, đàn đã được gắn thêm 8 dây có nốt cao, nên làm tăng độ cao của âm vực lên ½ cung. Bộ dây trầm, được gắn ở thùng đàn tới cổ đàn với bộ khóa dùng để lên dây, chỉnh âm như ghi ta thường.

Trong khi hầu hết những người chơi ghi ta thụ cầm sử dụng loại đàn thùng, một số ít sử dụng ghi ta thụ cầm điện. Nhạc sĩ Mỹ William Eaton tự thiết kế và chơi ghi ta thụ cầm điện. Ban nhạc Solmania của Nhật cũng tự thiết kế ghi ta thụ cầm điện của mình. Yuri Landman đã làm một ghi ta thụ cầm cho Finn Andrews của ban nhạc nổi tiếng The Veils. Chiếc ghi ta thụ cầm này có một bộ phận đặc biệt, cầu của dây đàn thụ cầm có thể di chuyển lên hoặc xuống để người sử dụng điều chỉnh âm cao hoặc thấp.

Ngày nay, ghi ta thụ cầm chỉ có mặt trong những chương trình nhạc hòa tấu, nhạc cổ điển tầm cỡ hoặc các sô biểu diễn độc tấu của các nghệ sĩ ghi ta thụ cầm danh tiếng thế giới.

Rượu ướp nhạc

Anh Ð gọi thêm hũ bia đen 1 lít.

– Làm thêm món ruột bò nướng tỏi với hũ bia đen là tròn trịa luôn.

Anh kể.

– Lúc đó mình và người bạn mở tiệm phở nhỏ, chỉ 6 bàn, bán từ 2 giờ chiều, ở khu phố ăn nhậu của Brussels, bên Bỉ, tiệm lúc nào cũng có người xếp hàng rồng rắn thấy thương, người bạn làm món lòng bò ướp tỏi nướng, cắt nhỏ, mời khách đang xếp hàng, từ đó tiệm có thêm món này, ngày nào cũng bán sạch như phở.

Ông phục vụ mang ra đĩa lớn lòng bò, thơm ngát mùi tỏi và hũ bia đen.

– Nhưng đây là lòng bò nướng tỏi thứ thiệt của Tây Ban Nha, cay, đi với bia đen hết biết.

Cụng ly.

Ông nhạc công tóc bờm trở lại, chào, ngồi xuống ghế, cầm chiếc guitar thụ cầm 20 dây, nhắm mắt.

Im lặng.

Những nốt ghi ta rời rạc, mở đầu của bài Nothing Else Matter (Metallica) lơ lửng bay quanh, ông bỗng xuống những nốt thấp cho đoạn sô lô thứ 2 với âm thanh cao của thụ cầm, và những nốt trầm, thật trầm của ghi ta

Ông già đánh 3 nốt chót, chấm dứt.

Cả tiệm vỗ tay.

Ðĩa lòng bò nướng sạch trơn, hũ bia đen cũng vừa cạn.

Ra khỏi cửa Dorval tôi thấy ông nhạc công tóc bờm đang đứng hút thuốc.

– Kính chào ông! Ông chơi quá hay

Ông phà hơi thuốc, cười.

– Rất cám ơn.

– Ðây là lần đầu tiên trong đời tôi được thấy và nghe biểu diễn ghi ta thụ cầm.

Ông nồng nhiệt bắt tay.

– Tôi sẽ trở lại đây nhiều lần vì ông.

Tôi nghe anh Ð lẩm bẩm sau lưng.

– Và món ruột bò nướng tỏi…

HĐV