“Hãy cho tôi một điểm tựa, tôi sẽ nhấc bổng trái đất lên” là câu nói nổi tiếng của Archimedes (287-212 trước Công Nguyên). Ổng là một nhà toán học, nhà vật lý, nhà phát minh huyền thoại người Hy Lạp. Hình của Archimedes được in ở mặt trước của Huy chương Fields, giải thưởng danh giá được coi là “Nobel Toán học” (vì giải Nobel không bao gồm lĩnh vực toán học), được Hiệp hội Toán học quốc tế (IMU: International Mathematical Union) trao 4 năm một lần cho những nhà nghiên cứu nổi bật.
Ơ-rê-ca (Eureka, nghĩa tiếng Việt là “tìm ra rồi”) là một giai thoại nổi tiếng về cách ra đời của “lực đẩy Archimedes” và của mục.. này.
Khoảng năm 1750 trước Công nguyên, giữa vùng Lưỡng Hà cổ đại – lúc Kim Tự Tháp còn mới tinh và bánh xe vừa được sáng chế, thương nhân Ea-nasir ở thành Ur đã nhận một “tối hậu thư” (viết bằng tiếng Akkad trên đất sét) từ vị khách hàng tên Nanni.
Viên đất sét “Complaint Tablet to Ea-nasir” khoảng 11.5 cm x 6.5 cm chứa trọn nỗi bất bình của Nanni:
“Gửi Ea-nasir! Khi ngươi đến, ngươi nói với ta: ‘Ta sẽ giao những thỏi đồng phẩm chất cao cho Gimil-Sin (người đại diện của Nanni).’ Nhưng ngươi đã không làm vậy! Thay vào đó, ngươi gửi những thỏi đồng kém phẩm chất qua tay người đại diện của ta. Ngươi coi ta là ai mà dám đối xử với ta bằng sự khinh miệt như thế?
Ta đã gửi những người đưa tin đến nhà ngươi, những người đáng kính để lấy lại túi tiền của ta, nhưng ngươi đuổi họ đi, không trả lại gì, còn xúc phạm họ không chỉ một mà đến hai lần! Ai trong chúng ta lại đi xúc phạm người đưa tin của người khác như thế?
Về số đồng mà ngươi gửi, nó không được chấp nhận ở khu chợ. Không một ai ở đây muốn nhận những thỏi đồng kém cỏi đó! Từ giờ trở đi, ta sẽ chỉ chọn những thỏi đồng tốt nhất, kiểm tra từng thỏi một tại sân nhà ta. Nếu ngươi gửi hàng kém, ta sẽ từ chối và tịch thu tiền đặt cọc của ngươi.
Ta đã nói rõ với ngươi, lần này qua lần khác, rằng ta không chấp nhận hàng kém phẩm chất. Nhưng ngươi chẳng thèm để tâm! Hãy trả lại tiền của ta, hoặc ta sẽ đưa chuyện này ra trước hội đồng!”
Khi các nhà khảo cổ khai quật nơi ở của Ea-nasir, họ còn tìm cả một căn phòng chứa đầy bảng đất sét tương tự, trong đó có vài phiến đá khiếu nại từ một khách hàng tên là Arbituram phàn nàn rằng ông chưa nhận được thỏi đồng và một phiến đá khác viết rằng ông không muốn nhận đồng phẩm chất kém nữa. Điều này cho thấy Ea-nasir là một thương nhân có “truyền thống” làm ăn không đàng hoàng và những ấm ức của Nanni hoàn toàn chính xác.
Ngày nay, tấm bảng ấy được lưu giữ tại Bảo tàng Anh (mã số BM 131944), và với niên đại gần 4,000 năm, nó được Sách Kỷ lục Guinness công nhận là văn bản khiếu nại lâu đời nhất thế giới. Nó là minh chứng bất biến cho một sự thật giản đơn: dù ở bất kỳ thời đại nào, con người cũng luôn khao khát sự công bằng và tôn trọng trong mọi giao dịch. Công nghệ có thể biến đổi một phiến đất sét thành một dòng trạng thái trên mạng xã hội, nhưng giá trị của chữ tín thì vĩnh viễn không đổi. Từ tấm bảng đất sét đến bàn phím hiện đại, quyền đòi công bằng của người mua vẫn nung nóng như ngày đầu loài người viết lên đất.
