Lễ hội mặt nạ ở Burkina Faso, Châu Phi

Burkina Faso, một quốc gia nằm phía Tây của Châu Phi, thời tiết nóng quanh năm, mùa Đông khí hậu dễ chịu hơn, họa hoằn lắm mới lạnh cỡ 45 độ F vào ban đêm mùa Đông.

Cứ mỗi mùa Đông tới, Lễ hội mặt nạ mang hình những nhân vật kỳ dị được tổ chức ở Dedougou cách thủ đô Ouagadougou 150 miles. Họ đến từ khắp các nước Tây Phi: Benin, Togo, Ivory Coast, Senegal, Mali và Burkina Faso.

Sự huyền bí trong nhảy múa

Suốt cuộc lễ những người tham gia liên tục nhảy múa với các động tác lạ lùng, khác với bình thường. Một số khán giả nói rằng những người đeo mặt nạ ở trạng thái xuất thần (như bị đồng nhập), số khác thì cho rằng suốt thời gian nhảy múa diễn hành các vũ công chỉ là cái xác với các linh hồn nhập vô, nhưng không ai giải thích được những gì huyền bí đã xảy ra lúc đó.

Những điệu múa kỳ dị và nhịp điệu náo loạn của buổi lễ sẽ làm bạn ớn xương sống từ phút đầu cho tới cuối, du khách đứng sững coi mọi diễn biến không chớp mắt như bị thôi miên. Khi cuộc diễn hành chấm dứt, những người tham dự rời khỏi khu vực, điều đó không có nghĩa là hết lễ hội. Những nhóm vũ công vẫn tiếp tục chơi trống và nhảy múa trên đường phố của Dédougou.

Ở lễ hội FESTIMA còn có “Ðêm đại nhạc hội”, cũng là nơi những người kể chuyện thi tài kể chuyện trước người xem.

Một điểm nổi bật của Lễ Hội Mặt Nạ và Nghệ Thuật Thế Giới (FESTIMA) là “Chợ trời”, nơi bạn có thể mua quà lưu niệm địa phương tuyệt đẹp. Các thợ thủ công bán những giỏ đan, các xâu chuỗi cườm, quần áo kiểu dân tộc và tất nhiên là những mặt nạ bằng gỗ nhiều màu sắc.

Nhưng thưởng thức món ăn địa phương là điều không nên bỏ qua. Nè! Món “kedjenou” gà hầm ớt với cà chua, tiêu tươi ngon không chê được, hoặc món “poulet on the bicyclette”, gà đi xe đạp, là món gà rừng nướng nổi tiếng của vùng này, và rượu vang ngon  có trong mọi cửa tiệm. Bạn có thể chơi lễ hội suốt đêm, nhưng nhớ đừng say xỉn, nếu muốn về tới nhà an toàn và đón một ngày mai vui nhộn nữa.

Lễ hội mặt nạ FESTIMA 2022

Những người tham gia lễ hội, hóa trang với mặt nạ và các y phục bằng vải thô và những bó dây cói làm tóc giả hoặc cỏ nhuộm màu sặc sỡ, có khi phủ đầy người, kín cả mặt với lá cây rừng, hầu hết đều múa các điệu vũ với những động tác hoang dã của linh dương, thỏ rừng, cá sấu, vịt trời, khỉ, trăn, rùa núi. Tiếng trống, và bộ gõ tạo những nhịp điệu vui, rậm rật, màu sắc rực rỡ, nắng chói chang làm  không khí nóng lên. Một thế giới siêu phàm hoặc giống như ở một không gian 3 chiều khác biệt.

Có lẽ khi nghe tới “Mặt nạ”, bạn nhớ tới “Lễ Hội Mặt Nạ ở Venice”, nhưng không thể so sánh được sự đặc biệt của các lễ hội này. FESTIMA có những hấp dẫn và sắc thái hoang dã riêng. Ðây là loại lễ hội lớn nhất chào mừng truyền thống và văn hóa Châu Phi của thế kỷ xa xưa. Ở FESTIMA bạn là một phần của nghi lễ huyền bí lạ kỳ để vinh danh những linh hồn đang lảng vảng trong những chiếc mặt nạ nhảy múa kỳ quái.

Năm 2022, Lễ hội FESTIMA được tổ chức ở Dédougou, Burkina Faso, từ 27-2 tới 6-3- 2022.

Như mọi năm, theo truyền thống, lễ hội bắt đầu với bao nhiêu nhân vật mặt nạ kỳ lạ nhảy múa liên tục. Nhiều nhóm từ Burkina Faso, The Ivory Coast, Benin, Gambia, Togo, Senegal, and Mali cũng đến tham dự.

Mối đe doạ với lối sống cổ xưa

Festival International des Masques et des Arts (Lễ hội Quốc tế về Mặt nạ và Nghệ thuật), hay FESTIMA, là một lễ hội văn hóa tôn vinh những chiếc mặt nạ truyền thống của Châu Phi.  FESTIMA lần thứ 13 đã khai mạc từ tháng 2 và 3, năm nay, đã quy tụ khoảng 500 mặt nạ, do những người dân làng và các nhóm bộ tộc ở gần vùng Saharan tham gia. Lễ hội này được Hội Bảo Vệ Mặt Nạ (ASAMA) tổ chức cả 1 tuần lễ là một phần trong nỗ lực gìn giữ những văn hóa truyền thống đang đối mặt với những đe dọa của cuộc sống hiện đại.

Laurence Douny, nhà nhân chủng học của đại học Luân Ðôn đã nói. “Có nhiều kiểu mặt nạ tại Burkina, nhưng vì khác biệt tôn giáo, chúng sẽ biến mất tiêu ở một vài nơi khác”. FESTIMA là phương cách rất hay để cho các thế hệ trẻ biết về những mặt nạ

Mặt nạ hóa trang từng là một phần chính của các lễ lộc, từ đám cưới cho tới đám ma. Tuy nhiên trong các năm gần đây, các lễ nghi truyền thống của địa phương phải đối mặt với các tôn giáo mới. Theo thống kê, thì dân ở Burkina Faso theo đạo Hồi, và Hồi Giáo thì cấm tiệt mặt nạ trong các cuộc lễ.

Cho nên, FESTIMA là dịp may cho các nhóm sắc tộc Bwaba, Marka, Yoruba và các nhóm sắc tộc khác, bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa của họ.

Douny nói “Mặt nạ là biểu hiện tính thẩm mỹ,” và “Truyền thống của lễ hội hóa trang lại thiên về sự kết nối của thế giới hữu hình và vô hình”

Có gì trong mặt nạ?

Douny cũng phát biểu, nhiều sắc tộc ở Burkina Faso tin rằng những chiếc mặt nạ có quyền lực ma thuật. Bà cho biết trong lễ hội bị cấm chụp hình và những người làm gián đoạn buổi lễ bị đánh bằng gậy.

“Ý nghĩa nguồn gốc của mặt nạ rất riêng tư và được các người hành lễ lưu giữ”,

Douny mô tả lễ hội mặt nạ truyền thống “Tuyệt đối riêng tư, nhưng cũng bạo lực và mang màu sắc chính trị”, tính chất bí mật của nó gây khó khăn cho các nhóm như ASAMA khi biểu diễn trước công chúng.

Ðể cân bằng tiềm năng du lịch của FESTIMA, ASAMA tổ chức những cuộc hội thảo để xây dựng, lưu giữ những mặt nạ, và một chương trình giáo dục mặt nạ cho trẻ em.

Theo lời Douny “Một số người đồng tình với lễ hội mặt nạ truyền thống, nhưng số khác thì không quan tâm”. Những người này tình nguyện giữ lập trường truyền thống và nói rằng “Ðây là chúng ta và điều này cũng chứng minh bạn là ai”.

Lịch sử lễ hội FESTIMA và những mặt nạ Châu Phi

Năm 1996, một nhóm sinh viên ở Burkinabé thành lập ASAMA, Hiệp Hội Bảo Vệ Mặt Nạ, với mục đích để quảng cáo và bảo tồn những mặt nạ truyền thống.

Ðiều đáng ngại là những mặt nạ truyền thống đó không còn là một phần trong đời sống của nhiều người. Về mặt lịch sử, mặt nạ có tính cách linh vật và truyền thống. Tôn giáo chính của nước này là Hồi Giáo, một tín ngưỡng không bao giờ dùng mặt nạ trong các lễ lộc. Do đó có sự bất dung nạp giữa đôi bên.

Tuy vậy, những hội viên của ASAMA tin tưởng rằng những mặt nạ truyền thống vẫn sẽ là một nguồn văn hóa quan trọng. Theo Ki Leonce, giám đốc của ASAMA, “Có thể có một sự xung đột giữa đạo giáo với những người sùng bái mặt nạ, nhưng không có va chạm gì về điểm văn hóa.

HĐ

Thomas Page, www.cnn.com. Halyna Sharovarka.