Cát – thứ tưởng chừng như vô tận ở đại dương, sa mạc, bãi biển – lại đang là thứ được săn lùng trên toàn cầu. Thế giới đang bước vào cơn tiền khủng hoảng cát. Nhìn quanh đâu cũng thấy cát nên hầu hết mọi người không nhận ra quy mô tiêu thụ cát của nhân loại ở tầm mức khổng lồ. Tính đến thời điểm hiện tại, con người dùng 50 tỷ tấn cát hàng năm, gấp đôi khối lượng toàn bộ cát được tất cả con sông trên thế giới tạo ra. Cát được dùng trong mọi thứ từ thức ăn, rượu, kem đánh răng, thủy tinh, mỹ phẩm, giấy, sơn và cặp ngực silicon nữa. Nhưng thứ cần cát nhiều nhất chính là bê tông, trong đó 10% xi măng và 75% là cát. Chỉ riêng Trung quốc, cứ ba năm thì tiêu thụ lượng bê tông bằng Mỹ dùng trong suốt thế kỷ 20. Còn Ấn Ðộ, cứ mỗi năm lại cho ra lượng bê tông bằng khối lượng để xây ra một Chicago mới. Chính cát, chứ chẳng phải dầu lửa mới là thứ mặt hàng tiêu thụ nhiều nhất, chỉ sau không khí, nước – những mặt hàng mà con người quen xài miễn phí. Việc đô thị hóa rầm rộ ở các nước đang phát triển đã đẩy giá cát tăng lên 6 lần trong vài thập kỷ.
Ðừng nghĩ rằng cứ ra sa mạc Sahara, Gobi là tha hồ xúc. Thứ cát sa mạc bị phong hóa tột độ nên chúng mịn, tròn chẳng bám dính vào nhau. Cát sông góc cạnh từ đá núi mới khớp vào nhau trong bê tông tạo kết cấu chắc. Những nước nhập nhiều cát lại chính là các quốc gia bao quanh bởi sa mạc cát – tòa nhà Burj Khalifa cao nhất thế giới phải dùng cát nhập từ Úc và Scotland. Cát, đơn giản không phải là tài nguyên tái tạo, phải mất 25,000 năm mới được tạo thành từ thiên nhiên.
Con người khai thác cát đủ các tầm mức từ những xà lan, có kích thước hàng không mẫu hạm nạo vét đáy sông biển cho đến những kẻ bần cùng lặn hàng chục feet để múc từng xô dưới đáy sông Ulhas, Mumbai. Lắm bãi biển đã biến mất, từ Jamaica cho đến Hungary, từ Trung quốc cho đến Hy Lạp. Ðồng bằng sông Cửu Long cũng không tránh khỏi sạt lở đất bởi những kẻ trộm cát.
Dù chính phủ thế giới cố gắng kiểm soát, cát là một mặt hàng chợ đen quá hoàn hảo – cực kỳ dễ trộm, giá cao, dễ mua dễ bán. Bằng việc mở rộng 50 dặm vuông lãnh thổ, Singapore đã âm thầm nhập lậu 17 triệu tấn cát từ Việt Nam, Campuchia, Malaysia và nạn nhân tồi tệ nhất là Indonesia bị biến mất trên 20 hòn đảo. “Mafia cát” là nhóm tội phạm có tổ chức sừng sỏ nhất Ấn Ðộ sẵn sàng trừ khử bất kỳ kẻ nào ngáng đường. Hoạt động chợ đen cát ở riêng Ấn Ðộ có giá trị 2.3 tỷ USD và sử dụng 75,000 lao động bần cùng. Ngay cả CEO của United Airlines cũng bị phạt 24,000 USD về hành vi ăn trộm cát ở Florida để xây “biệt phủ”.
Cát, thứ tưởng như thừa thãi nhất, lại có thể tiềm tàng những xung đột lợi ích khó lường. Và cứ khai thác cát vô tội vạ thì con người chỉ còn lại là những con sông, vùng biển chết.
S
