Vì thổ nhưỡng, khí hậu thích hợp cho việc trồng lúa mì nên Tây nó ăn bánh mì. Vì thổ nhưỡng, khí hậu thích hợp cho việc trồng lúa nước, nên ta ăn cơm. Bánh mì bán ế, Tây đem nướng già chút lửa, xắt thành lát, vô bọc bán. Mình mua về trét bơ, rắc đường cát trắng mịn lên, ăn giòn rụm hè. Cơm của ta cũng vậy! Cơm chín rồi chỉ cần già thêm chút lửa là có ngay dề cơm cháy. Mình chan mỡ nước, rắc thêm chút đường cát trắng mịn, và vài tóp mỡ. Xong đút vô miệng nhai giòn rụm hè!
Mà nói tới cơm cháy thì tui lại nhớ tới thời đi lính ở Trường Bộ Binh Thủ Ðức. Nhứt là 9 tuần đầu huấn nhục, tân khóa sinh. Cán bộ quân trường không cần biết đứa nào thân thế giàu hay nghèo gì ráo trọi, tất cả đều phải ăn cơm nhà bàn.
Trường Bộ Binh Thủ Ðức, KBC (tức Khu bưu chính) là 4100, đọc là bốn ngàn một trăm, nên mấy cha nội huynh trưởng, cũng như tui từng giẫm gót giày saut trên đồi Tăng Nhơn Phú đều biết cách đọc trệch đi là bốn người một mâm, một ca-rê (carré), 4 cục thịt kho nhỏ bằng ngón tay cái. Biết đời lính “ắc ê”, “on-đơ”, mau đói lắm nên em yêu tuần nào lên Khu Tiếp tân thăm đều cẩn thận lận theo một lon Guigoz thịt, hoặc cá chà bông hay tép rang hơi mặn (ăn ít hao và ít bị hư) cho chàng ăn để nhớ tới tình em, người yêu của lính. He he!
o O o
Hàng ngày, Trung đội trực của Tiểu đoàn cử vài sinh viên sĩ quan vào ban ẩm thực để kiểm soát, trông chừng mấy hỏa đầu quân, tay có nhám nhúa, có chôm chỉa bớt đồ hay không? Thịt thà, cá, tép thì tui không biết có bị chôm hông nhưng đồ lòng gà vịt thì chắc có. Ông nội con nít nào tối trực tuyến B, đêm gác tiền đồn Mả đá, ngang Học viện Cảnh sát Quốc gia, ba gai, lén bò ra chợ Nhỏ nhậu. Một dĩa gan, lòng, mề gà xào chua với dưa leo chấm muối tiêu chỉ hai chục bạc. Hai thằng đưa cay dĩa đồ nhậu đầy ứ ự; nhậu tới Tết còn chưa có hết!
Mấy chú SVSQ trực nhà bàn này, sáng sớm phải theo xe GMC chở hỏa đầu quân đi chợ. Chú nào cũng được cho ăn hủ tiếu, bánh bao xíu mại, uống cà phê sữa khỏi tốn tiền. Trưa, chiều, tới giờ cơm thì xơi trước thiên hạ. Quá đã! Thịt cá ê hề nên chú nào háu ăn, ăn hoài vẫn thấy đói, quyết liệt chạy chọt với thư ký đại đội giành trực nhà bàn. Nhứt là mấy đứa con bà phước, hổng có ai thăm nuôi hết ráo.
Tui giành không lại tụi nó, nên khi thằng nằm giường trên nói mai nó đi trực nhà bàn, tui biểu nó đem về cho tao vài dề cơm cháy. Nó nói cơm cháy khô, cứng ngắc, ăn gãy răng mầy xin làm gì? Mấy chú hỏa đầu quân chỉ mang cơm cháy về cho vợ nó nuôi heo. Ðể tao lựa cơm ngon giữa chảo đụn đem về cho mầy nhe! Tui nói: “Cơm cháy đã ráo nước, giữ được lâu, tao bóp vụn ra, bỏ vô lon guigoz để dành. Lúc muốn ăn, tao nấu nước sôi chế vô, chờ nó nở ra, ăn với tép rang hoặc cá chà bông của em yêu tao cho thì ngon gấp mấy lần ăn cơm sấy với đồ hộp của Mẽo!”
o O o
Bà con mình người miền Tây hay phát âm “gi” thành “d” nên cho rằng chữ “giề” và “dề” cùng nghĩa viết khác vì do cách phát âm. Tui thì nghĩ viết khác vì nghĩa nó khác nhau. Giề lục bình là một đám lục bình dày cui, xà nẹo với nhau trên mặt sông. Còn dề cơm cháy, nó mỏng tang hè, là cơm nằm dưới đáy nồi bị cháy.
“Con nhớ Má quê nhà bếp tỏa.
Khói lên trời ẩm ướt chiều hôm.
Già chút lửa, thương dề cơm cháy.
Cho giòn tan, bùi, ngọt tới quê người!”
Quê người giờ nấu cơm dễ ợt vì có nồi cơm điện do Nhựt Bổn nó làm. Xúc gạo đổ vô nồi cho nước vào ngập cỡ lóng tay, rồi ấn nút đợi một lát là cơm chín. Chớ hồi xưa nấu cơm lạng quạng thiếu củi lửa là cơm nó sình, trên sống dưới chín. Già lửa quá thì cơm bị khê, đổ cho chó ăn nó còn chê. Bữa nào ăn kho quẹt thì nấu cơm hơi nhão. Bữa nào có canh thì cơm phải hơi khô.
Hồi xưa, má của tui là con gái nhà quê, cẳng phèn không, theo chồng về phố chợ. Của hồi môn, ông ngoại cho đem theo chỉ là một cái nồi đồng. Nó là vật gia bảo đời bà sở, bà sơ, bà cố tui để lại.
“Cơm chín nồi đồng, già thêm chút lửa.
Dưới đáy nồi, dề cơm cháy vàng rơm.
Rải chút đường, má rắc thêm tóp mỡ.
Của quê nghèo, thương quá má – quê hương!”
Nồi đồng nầy má cưng dữ lắm! Ít khi má đem ra xài; trừ phi đám nhóc thèm mỡ, thèm đường, đòi ăn cơm cháy. Bằng không, má chỉ xài nồi đất, nồi gang hoặc nồi nhôm. Nồi đất là “dách lầu” nhưng dễ bể, nồi gang thì giòn, hay bị sứt quai.
Cả đời, tui không muốn đi đâu, xa má của tui hết ráo; vì tui vốn chết nhát, sợ ra đời đụng chạm không lại người ta. Ðời tui gẫm lại giống như cái nồi đất trong bài ngụ ngôn của La Fontaine:
“Nồi Gang đến chơi nhà nồi Ðất.
Ðề nghị cùng nhau dắt đi chơi.
Ðất rằng: “Yếu đuối như tôi.
Chỉ quanh xó bếp suốt ngày là khôn!
Bởi lẽ đệ xương mòn da mỏng.
Nếu chạm va tất hỏng cuộc đời!”
Bảo Huân
o O o
Theo các khảo cổ học, nhân loại đã trải qua các thời kỳ: đồ đá, đồ đồng, đồ sắt và nay là đồ… đểu.
Gọi là đồ đểu đúng quá xá luôn, vì ngay cơm cháy bán trong nước bây giờ nó cũng chơi đểu. Nó xài bếp gas nóng tới vài trăm độ C. Cho cơm mới chín lên chảo gang, dùng một cái vá, nhận lớp cơm cho đều, tráng chừng 5 phút thì ra được một dề cơm cháy. Xong thêm tôm khô, lạp xưởng, thịt ba rọi… gì gì đó lại càng trật sách vở. Cái nầy là cơm chiên khô cứng vì không xài dầu, xài mỡ. Còn cơm cháy quê hương, là cơm cháy đồng nội với khói lam chiều xưa, không phải là món ăn chánh, chỉ để ăn tráng miệng sau bữa cơm.
Bữa nào đáp ứng theo yêu cầu của đám con lóc nhóc đòi ăn cơm cháy, má tui mới đem cái nồi đồng ra. Rồi gạo lúa mùa, bếp chụm than đước. Cơm vừa chín, má cời than cho đều, già lửa thêm một chút. Xong xuôi, má cầm cái đũa bếp bằng tre cạy, lớp cơm cháy sẽ tróc ra. Má chan vài muỗng mỡ nước, rắc chút đường cát trắng mịn và vài tép mỡ. Mỗi đứa được má cho một miếng ăn, nhai giòn rụm là nhớ tới già hè.
o O o
Nhưng khi CS Bắc Việt tấn công Miền Nam làm binh lửa cháy lan nhà, quê cũ/Bồng bế nhau đi, khói lửa mịt mờ/Ði đi mãi… thương phận người ủ rũ/Dạt quê người đành nhận đó quê hương!
Bây giờ, quê người chỉ xài nồi cơm điện thì làm sao già thêm chút lửa? Nên dưới đáy nồi, dề cơm cháy… là mơ!/Bao năm sống quê người… chạng vạng/nẻo chưa về; chỉ thấy bóng hoàng hôn!
Tui thiệt tình trong bụng chỉ muốn chủ nghĩa CS nó “on-bon phi-nan”, tui sẽ lò dò dắt em yêu, vì hai đứa tui đã già háp cả rồi, bay về quê cũ, nhà cũ để tui lục ra cái nồi đồng của má tui để lại. Tui đi mua than đước Cà Mau, mua gạo Nàng Hương Chợ Ðào, Cần Ðước, Long An. Tui sẽ tự tay nấu cơm cháy giòn tan đãi cho em yêu ngán tui chơi, chớ tui không có dóc tổ, cái lưỡi dài hơn cái tay như VC đâu nhe.
Còn bây giờ thì thân tui:
Nước mắt cơm chiều, người viễn xứ.
Con mơ về nhà cũ đêm đêm.
Ba đọc báo, má ngồi may vá.
Anh em con, dề cơm cháy, bên hè.
Nói nào ngay:
Dề cơm cháy không phải dề cơm cháy.
Là bữa cơm chiều: có má, có ba.
Có anh, có em, quây quần mỗi tối.
Có thanh bình, có những ngày vui!
Nhớ hồi xưa thương thằng em, cho mầy một miếng.
Ðể sau này mày lãnh anh qua.
Ðể má mất anh em mình đều khóc!
Má mất rồi, dề cơm cháy còn đâu?!
Hu hu!
ĐXT
