Lời Tòa Soạn: Thi sĩ Nguyễn Đức Sơn được cho là một trong tứ trụ thi ca của văn học Miền Nam, 3 người còn lại là Bùi Giáng, Thanh Tâm Tuyền, Tô Thùy Yên. Ông sanh ngày 18/11/1937; giã từ đồi Phương Bối Lâm Đồng ngày 11/6/2020, nơi ông sống ở ẩn cùng gia đình từ khi cộng sản chiếm miền Nam. Bài viết của Lê Chiều Giang như một nén nhang tưởng niệm Ông.
“Ở ăn với Mẹ mày nhiều
Có trưa hộc máu, có chiều trào cơm…”
Nguyễn Đức Sơn
Bút hiệu, một ẩn khuất của định mệnh, vô hình trung đã gắn bó cùng tác giả cho đến hết một đời người. Nói thế chẳng có nghĩa là tôi đã duy tâm, nhưng phải nghiệm theo cách đó mới giải thích được “Sao Trên Rừng” của ngàn thông trên vùng thâm u Phương Bối.
Rừng Phương Bối và bước chân Nguyễn Đức Sơn
Từ balcony của căn chung cư nhỏ, tôi hay đứng ngó mông ra xa nhìn chút nắng nhạt nhoà trên những tàn cây thấp rất xanh, chi chít mọc dọc theo bờ sông bên kia, nơi có con đường mòn rất dài, loanh quanh dẫn qua Làng Báo Chí.
Cái tĩnh lặng của chiều tà, dù trên đồi cao hay đường quê, biển khơi hay ngay trên dòng sông nho nhỏ trước hiên nhà… với tôi luôn là những giấc mơ êm ái.
Hôm nay, “chiều” của tôi đã không còn thanh tịnh. Mắt tôi chằm chằm nhìn theo một người mặc áo thụng dài màu lam, ông nắm con chó quăng rất xa xuống nước, chờ cho đến khi nó loi ngoi lúp xúp lên được bờ, ông lại quăng nó xuống nước trở lại, và cứ cả chục lần như thế… Không hiểu chú chó nhỏ có thích thú với cách đùa của ông chủ hay không, nhưng từ trên cao nhìn xuống, tôi thấy thương nó lạ lùng, thương rồi sốt ruột đến nỗi không còn dám nhìn thêm chút nào nữa.
Khi nghe tiếng đập cửa dồn dập, tôi mở rất vội vàng và đứng sững nhìn. Ông Sư và con chó ướt nước đứng chờ bên chiếc xe đạp cũ kỹ. Chẳng hiểu gì và sao vậy, tôi chỉ đứng nhìn con chó nhỏ mà cảm thấy như toàn thân mình lạnh giá.
Chẳng chờ gì tôi, ông hỏi trước :
– Nghiêu Ðề, sáng có nhắn ra chơi, hắn, hắn về chưa cô?
Ngạc nhiên, té ra cái người “thấy mà ghét” đã hành hạ con chó nhỏ lại đang đứng trước mặt. Rất máy móc, tôi chạy vô gọi anh Nghiêu Ðề ra mà “chịu trách nhiệm”.
Thời gian đó Lâm Triết tá túc nhà chúng tôi ở cư xá Thanh Ða. Anh gốc người Bình Ðịnh, rất thân với Nguyễn Ðức Sơn. Cả ba ông mày mày, tau tau mừng rỡ với một giọng phải nói là “la làng” của ông khách lạ. Việc đầu tiên tôi làm là lấy ngay máy sấy tóc hong khô cho chú chó nhỏ đáng thương và tội nghiệp của ông Sư. Nó rúc vào cánh tay tôi trìu mến như một lời cảm ơn ấm áp. Tôi cũng ôm nó trong lòng như một vỗ về đầy thương yêu…
Trước khi sửa soạn cho bữa ăn tối, ngập ngừng tôi hỏi nhỏ Nghiêu Ðề về mặn, về chay. Ông át hết giọng mọi người, dù tôi cũng đang nói rất khẽ:
– Trước tiên, Cô đừng gọi tui bằng Sư bằng Thầy. Tui đây, Nguyễn Ðức Sơn, thằng phải vô Chùa nằm vì trốn quân dịch, có vợ với con cái rất đông. Sống trong chùa nhưng toàn ăn mặn với thịt, cá, và nước mắm…
Ông “hét” ra một tràng chữ nghĩa làm tôi bối rối, chỉ Lâm Triết và Nghiêu Ðề hiểu chuyện, cười thản nhiên. Riêng tôi đã thấy rất ngại ngùng, nhủ với lòng chắc phải e dè với lối nói năng bạt mạng của người khách mới.
Nguyễn Ðức Sơn, cái tên vừa lạ lại vừa quen. Quen vì đâu đó trong những chuyện trò, thiên hạ hay nhắc đến, lạ vì tôi chưa hề bao giờ đọc thơ anh.
Thời trung học, tôi mê mải với những tác phẩm được dịch từ nhiều ngôn ngữ trong tủ sách của ông anh trên căn gác nhỏ. Tôi đã đọc hết không chừa cuốn nào một cách say mê. Thẩm thấu được những chữ nghĩa đẹp ngời của văn chương, hay đã bị “tẩu hỏa nhập ma” bởi làm dáng, làm điệu, thì tôi không biết, nhưng nhất định cứ phải là Tagore, Kahlil Gibran, hay Hermann Hesse… Tôi mê sách cho đến nỗi bị Ba Mẹ chống đối chuyện nhân duyên của tôi với anh Nghiêu Ðề, bị dọa đuổi ra khỏi nhà hay đăng báo “từ con” …
Mọi biện pháp đều đã không cách gì thành công, và trước khi Ba Mẹ tôi nhân nhượng, anh tôi, bằng một giọng trang trọng hỏi: “Hãy cho anh biết nguyên do nào đúng nghĩa nhất…”
Có hay không một nguyên do đúng nghĩa? Vậy thì chỉ có Trời mới hiểu chứ sao lại là tôi? Nhưng rất nhanh trí, tôi nhớ ra anh mình mê sách, lí nhí tôi trả lời: “Vì nhà Nghiêu Ðề có một tủ rất nhiều sách”. Cái nguyên do vớ vẩn và ngớ ngẩn lại rất lạc đề khiến anh tôi đập bàn hét: “Vậy mày phải đi mà lấy cái ông Khai Trí hay Xuân Thu…” Chữ ‘mày’ lần đầu tiên anh dùng để xưng hô với cô em nhỏ đã làm tôi hiểu đến nơi đến chốn mức độ giận dữ của anh mình.
Vậy đó, mê thơ Kahlil Gibran nên còn rất hời hợt, lạ lẫm với thơ NÐức Sơn, và tôi vẫn chưa vội đọc dù hôm đó anh đã đề tặng cuốn “Tịnh Khẩu”.
Sau này, đâu đó trong một tạp chí nào tôi không nhớ, bỗng thấy thích một chút thơ của anh:
“…Mẹ con muôn kiếp nào ngờ
Ðời Cha mạnh khoẻ cũng nhờ rong chơi…“
Lần duy nhất tôi được gặp chị Phượng, đi cùng anh NÐức Sơn tay dắt chiếc xe đạp xẹp bánh. Ai cũng ướt mồ hôi dưới cái nắng chang chang, dễ sợ của Sài Gòn.
Nghiêu Ðề và tôi ngồi bên lề đường, uống nước mía, chờ vá xe cùng anh chị. Dưới ánh nắng chói lòa, gay gắt mà tôi vẫn nhìn ra trong đôi mắt chị ẩn chứa những buồn bã cùng sự chịu đựng vô bờ…
Lóng lánh trong thơ của các Thi Sĩ là những bà Tú Xương (sao nhiều bà Tú Xương vậy?)
Câu hỏi này cũng làm tôi nhớ bài thơ Trần Tuấn Kiệt tặng Nghiêu Ðề:
“….Ta ngồi hát nghêu ngao
Ba mươi năm rồi đó
Chỉ thấy một vì sao
Thôi tối rồi, đi ngủ
Trong mộng, ước gặp mày
Gặp nhau nói mấy lời
Ngủ xong rồi vui chơi…”
(Trần Tuấn Kiệt)
Sau 1975 Việt Cộng bày ra cái “Hội Văn Nghệ”, trụ sở này đặt ở ngã tư Hiền Vương và Trương Minh Giảng. Nơi đó, mỗi tuần các vị Văn Nghệ Sĩ thời VN Cộng Hòa phải tới trình diện. Nhưng với thói lè phè cố hữu, nơi đây chỉ là chỗ để tụ tập, cafe và tán dóc.
Tiền bạc không có, mua một ly cafe mà xin thêm 5 bình trà để có cớ ngồi từ sáng đến trưa…
Khoảng chừng mười hai giờ, Hồ Thành Ðức gõ leng keng chiếc muỗng lên cái nắp nhôm của bình trà, rồi rất hài hước anh réo bằng giọng Quảng Nam, kéo lê thê, kéo nặng nề: “Tan hàng, tan hàng, về thôi bay!”
NÐ Sơn không thường lui tới Hội Văn Nghệ, nhưng khi đã tới anh đều làm anh em ngạc nhiên với quần áo, giầy và đầu tóc chỉnh tề, một điều không từng có trước 1975.
Anh ngồi đó lầm bầm chửi bóng, chửi gió, nói ra những sự thật mà ít ai dám đề cập đến.
Anh chửi hết từ phường khóm tới lãnh đạo… Thiên hạ nhát gan, không ai dám ngồi chung bàn vì sợ tai bay vạ gió, sợ những kẻ tiểu nhân “thừa bóng đêm quăng lựu đạn”.
Anh ngồi đó một mình, không cafe, không trà đá, chửi thề chán rồi bỏ về.
Cũng có lần ai đó thắc mắc: “Tới đây mà xiêm y lộng lẫy… chi vậy, cha?” Da anh sạm nắng nên không chút ánh sắc nào còn có thể nhuộm lên nét mặt, nhưng qua câu trả lời đầy giận dữ của anh, tôi thấy ra mặt anh đang đỏ bừng như lửa:
“Tau không muốn lộn, tau không muốn lộn”.
Câu nói ngắn, rất ngắn của NÐ Sơn đã làm tôi nhìn ra những điều bất mãn, căm hận nhưng với nhiều khí tiết của anh.
“… Vì sao ta đến đây hò hét
Học trò bẻ bút, tập mang gươm
Tập uống máu người thay nước uống
Múa may theo
Lịch sử điên cuồng…”
(NĐứcSơn)
Từ năm 1979, NÐức Sơn mang hết gia đình anh lên Bảo Lộc, Phương Bối.
Nơi đây anh sống hoàn toàn biệt lập, bất hợp tác với xã hội dưới mọi hình thức. Sống tự túc với đèn dầu tăm tối, suối nước không trong, và cả với khoai sắn, nấm và rau trái do mình trồng ra…. Một hình thức chống lại chế độ vô cùng quyết liệt và tuyệt đối của anh.
Và cho dù vì thế mà trong rất nhiều năm, gia đình anh đã phải sống trong vất vả, cực khổ và lam lũ…
Quyết định bỏ Sàigòn lên sống nơi rừng thông Phương Bối, gian nan, thiếu thốn, và đầy khó khăn của Nguyễn Ðức Sơn. Phần nào cho tôi nghĩ đến Bá Di, Thúc Tề: Quyết không theo nhà Chu, không ăn thóc nhà Chu. Bỏ lên núi Thú Dương, và chỉ ăn rau Vi, cho đến chết.
“Lên núi Tây chừ hái rau Vi
Lấy bạo đổi bạo
Chừ
Có hay chi?
Thần Nông, Ngu, Hạ…Chìm cả rồi
Ta
Biết nơi nào đi?
[Bá Di ,Thúc Tề, trước khi qua đời]
Tôi đang đọc thơ Anh. Ðọc chỉ để ngậm ngùi, đọc để ước ao nếu có một lần gặp lại, được ngồi với Anh trong những bữa cơm cùng Nghiêu Ðề, Lâm Triết.
Những buổi cơm chiều vừa mặn, vừa chay. Vừa nói chuyện Chùa Chiền, vừa nghe tiếng anh cười bạt mạng, la làng, và chửi thề vung vãi…
“…Trăm năm bóng lửng qua thềm
Nhớ nhung gì buổi chiều êm, biến rồi…”
(NĐ Sơn)
LCG
