Vĩ cầm

Một lần xa xưa, năm 2002, tôi về Sài Gòn làm việc. Buổi tối thường đi ăn với bạn bè.

Tôi không rõ tên đường mới nhưng ngày xưa là đường Phan Ðình Phùng, khúc gần Ðài phát thanh cũ có một nhà hàng nhỏ, bán món Bắc. Tôi và vợ chồng người bạn ăn tối với món ốc bươu hấp, lươn um chuối non và chai ông già chống gậy đen.

Khoảng 9:30 tối, tôi nghe tiếng vĩ cầm thoảng ở khu gần cửa vô.

Ngoài kia trong ánh đèn vàng ấm của tiệm ăn, thấp thoáng chiếc áo đỏ và tiếng violin chơi bài Concerto số 1 của Bach. Tôi ngạc nhiên, miếng lươn um cây chuối non thơm lừng đang nhai bỗng tụt xuống bụng, không chút hương vị nào.

Cô gái chừng 30 tuổi, tóc cột đuôi gà, áo rộng màu đỏ, quần lụa đen bó sát đang nhắm mắt tiếp tục chơi bài Moses Fantasy, Concerto của Niccolò Paganini, bài yêu mến của tôi.

– Cô chơi hay quá! Ðúng bài tôi ghiền hồi còn ở trung học…

-oOo-

Vĩ cầm đôi khi được biết với cách gọi là “Fiddle”, tên chỉ loại đàn dây, kéo, bằng gỗ như Violon. Vĩ cầm bình thường có 4 dây (có loại 5 dây), loại này âm thanh rất hoàn hảo ở nốt G3, D4, A4, E5.

Vĩ cầm là nhạc cụ quan trọng và nổi bật trong ban nhạc cổ điển truyền thống phương Tây, kể cả hòa tấu hay độc tấu và cũng là nhạc cụ quan trọng trong dòng nhạc đồng quê, nhạc blue và nhạc Jazz. Vĩ cầm điện thường có mặt trong nhạc rock, và Jazz, được gắn vô âm ly (Amply)và loa để phát tiếng. Vĩ cầm kết hợp với nhiều loại âm nhạc như nhạc Ấn Ðộ, nhạc Iran. Ở Châu Âu, vĩ cầm là nhạc cụ căn bản để phát triển các đàn khác, như viola.

Vĩ cầm xuất hiện lần đầu tiên ở Ý vào thế kỷ 16. Sau đó, trong thế kỷ 18, 19 có một số thay đổi để đàn có âm thanh lớn hơn, vang xa hơn.

Các bộ phận của vĩ cầm thường được làm từ các loại gỗ khác nhau. Dây của vĩ cầm có thể làm bằng ruột heo, sợi ni lông hoặc dây thép. Người làm hay sửa vĩ cầm được gọi là “luthier”.

Những người chế tạo violin đầu tiên có thể đã vay mượn chi tiết ở nhiều kiểu đàn Byzantine lyra khác nhau. Như đàn vielle (còn gọi là “Fidel or viuola). Cây vĩ cầm kiểu như hiện nay xuất hiện đầu thế kỷ 16 ở Bắc Ý. Ðó là đàn vĩ cầm có 3 dây, cùng với tên “Violino”, Vyollon” trên tài liệu của Ý và Pháp. Một mô tả rõ ràng về nhạc cụ và cách sử dụng vĩ cầm là từ vở nhạc kịch của Jambe de Fer, trình diễn tại Lyon trong năm 1556; thời điểm này, vĩ cầm đã tràn lan khắp Châu Âu.

Vĩ cầm rất phổ biến trong những nhạc sĩ hát rong và giới quý tộc. Vua Charles IV đã ra lệnh Andrea Amati làm cho ông 12 cây vĩ cầm vào năm 1560. Hiện, chỉ còn sót lại cây vĩ cầm quý tộc duy nhất là cây Charles IX.

Người chơi violin có thể đứng, hoặc ngồi nhưng khi song tấu với piano, với dàn nhạc hoặc một mình thì luôn luôn đứng (trừ khi người chơi bị tàn tật). Trong những năm 2000, 2010, có vài dàn nhạc chơi Baroque (như dàn nhạc Freiburg Baroque) toàn bộ những nhạc sĩ vĩ cầm, toàn bộ đàn dây, chơi hòa tấu và độc tấu đều biểu diễn trong tư thế đứng.

Những năm 1970, âm nhạc phổ thông đều sử dụng vĩ cầm. Khi cơn sóng nhạc swing nổi dậy, vĩ cầm càng phổ biến hơn. Nhìn lại những năm 1940-1950, nhạc cụ đàn dây lúc nào cũng là linh hồn của âm nhạc phổ thông truyền thống. Ðặc biệt, tới cuối 1960, nhạc cụ đàn dây đã làm sống động hơn cho loại nhạc soul.

Khi nhạc disco bùng lên vào năm 1970, cũng sử dụng đàn dây rất nhiều trong các ban nhạc disco nổi tiếng. Tuy nhiên, khi trào lưu âm nhạc điện tử xuất hiện từ những năm 1980, vĩ cầm không còn được trọng dụng vì âm thanh đàn dây trong âm nhạc điện tử tổng hợp đã được keyboard thay thế. Một điều đáng ngạc nhiên là trong khi vĩ cầm được dùng rất ít trong dòng nhạc Rock chính thống thì trong nhạc “Rock tiến bộ”, vĩ cầm lại phát triển mạnh.

-oOo-

… Cô gái cười nhẹ:

– Dạ, cám ơn anh.

– Tôi muốn tặng cho tài nghệ…

Cô gái chỉ qua bên kia đường:

– Anh có thể mua hoa của bà già bên kia đường tặng tôi.

Tôi bước qua đường mua bó hoa hồng nhung.

– Xin tặng cô, tôi muốn mời cô vô bàn ăn tối với tôi và các người bạn.

Cô gái ôm bó hoa, mắt long lanh:

– Cám ơn anh nhưng tôi không muốn như vậy.

Tôi trở lại bàn, làm tiếp bữa tối và 2 chai chát trắng.

Tiếng vĩ cầm của cô gái tới gần bàn.

Cô gái nhìn tôi cười. Hai vợ chồng bạn đứng lên, cô gái đưa ngón tay lên đôi môi hồng, không son, ra dấu im lặng.

– Tặng anh một bài nhạc Việt.

Cô gái kéo đàn và hát, tiếng hát mộc mạc, khan khan.

Tôi lật đật qua bên kia đường, mua bó hoa hồng của bà già, nhét vô 2 tờ trăm đô, đi nhanh về nhà hàng.

Tiếng đàn, tiếng hát của cô gái không còn đó.

– Cổ đi rồi, gởi lại cha.

Người bạn đặt bó bông hồng nhung trên bàn, tôi nhìn, thở dài.

– Cha không nhớ à? Cổ là T, con gái của H vi-ô-lông ngày xưa đó. Ba nó nhậu với tụi mình mỗi ngày, vượt biên, chết trên biển.

Tôi đã tìm ra H trong cái đầu ngu ngốc của tôi, tôi nhớ tới H, nhớ bài Czardas của Vittorio Monti với những đêm ngồi sân thượng nhà tôi, bên hồ cá, uống vodka, nhậu khô mực nướng, đồ chua, nghe H chơi vĩ cầm và hát.

“Nắng có hồng bằng đôi môi em, mưa có buồn bằng đôi mắt em, tóc em…”

HĐV