Ishi người da đỏ cuối cùng ở Mỹ

Là cư dân của bộ lạc nguyên thủy Yahi (bây giờ là Tiểu Bang Cali, nước Mỹ), những người Yahi khác (cũng như dân của Bộ Lạc Yana, Ba của Yahi) đã bị giết sạch trong cuộc diệt chủng ở Cali vào thế kỷ 19, Ishi đã được biết khắp nơi. Ông là người hoang dã cuối cùng ở Mỹ, hầu như đã sống cả đời biệt lập với nền văn hóa mới của xứ này.

Dân Da Đỏ ở Mỹ. nguồn.pinterest.com

Ishi, có nghĩa là “Ðàn ông” trong thổ ngữ Yana. Nhà Nhân Chủng học đã đặt cho ông tên này vì trong văn hóa Yahi, một tập tục đòi hỏi: Ông không được nói tên mình ra cho đến khi được một người Yahi khác giới thiệu chính thức. Khi được người khác hỏi tên, ông ta nói “Tôi không có tên, vì không ai đặt tên cho tôi” có nghĩa là không có người Yahi khác nói ra tên của ông.

Những nhà Nhân Chủng học của 2 Ðại Học California và Berkeley đã đem Ishi về để nghiên cứu và mướn Ishi như một phụ tá của chương trình này, ông đã sống 5 năm còn lại của đời mình trong một tòa nhà của Ðại Học San Francisco.

Ishi khi được khám phá.1911. nguồn.sometimes.interesting.com

… Năm 1865, Ishi và gia đình bị tấn công trong cuộc thảm sát ở Three Knolls, có 40 người của bộ lạc đã bị giết, 33 người Yahi khác tẩu thoát, nhưng những người chăn bò đã hạ sát phân nửa. Ishi và gia đình ông, là những người sống sót cuối cùng, trốn biệt trong 44 năm. Bộ lạc của họ coi như tuyệt chủng.

Xem thêm: Đau nhức - Đau đầu gối (kỳ 3)

Trước cơn sốt tìm vàng năm 1848-1855, dân số của Yahi là 404 ở Cali, tổng số dân Yahi toàn vùng khoảng 2,997.

Việc tìm vàng đã mang cả 10,000 phu mỏ và dân định cư tới Bắc Cali, đã tạo nhiều áp lực trong đời sống cho dân bản địa. Khai thác vàng làm hư nguồn nước, giết hại cá, và Nai đã bỏ đi. Dân tới định cư mang tới bệnh truyền nhiễm như đậu mùa, bệnh sởi. Nhóm dân Yana phía Bắc trở thành tuyệt chủng, nhóm phía Nam và dân Yahi đã giảm đi rất nhiều. Khi tìm kiếm thực phẩm họ phải đánh nhau với dân mới. Năm 1865, dân định cư đã tấn công người Yahi trong lúc họ say ngủ. Năm 1865, gần nơi ở của Yahi, Black Rock, nguồn nước suối từ Mill Creek bỗng đỏ như máu, vì cuộc thảm sát Knolls. Họ hạ sát khoảng 40 dân Yahi, đây là cú trả thù về việc 2 người đàn bà, và một đàn ông da trắng đã bị giết ở Concow Creek, gần Oroville.

Sách về Ishi. nguồn.pinterest.com

Robert Anderson mô tả “Họ nhảy xuống suối, nhưng ít người sống sót, chỉ thấy là những xác trôi theo giòng nước”. Người đàn bà bị bắt tên Mariah ở Big Meadows là một trong những người chạy trốn.

Theo ước tính thì cuộc thảm sát này đã hạ thấp tổng số dân Yana, Yahi còn khoảng 60 người. Từ 1859 tới 1891, nhóm Yahi còn lại bị xâm nhập bởi những những người không phải gốc Yahi, như là Wintun, Nomlaki, Pit River.

Xem thêm: Tránh bị lừa gạt

Sau cuộc tấn công năm 1908, Ishi sống một mình trong 3 năm với thiên nhiên. Cuối cùng bị đói khát và không biết phải đi đâu. Lúc 50 tuổi, vào ngày 29-8-1911, Ishi đã tự tìm đến với thế giới bên ngoài để có thể sống còn.

Ishi và nhà ngôn ngữ học Alfred L.Kroeber.1911. nguồn Wikimedia

Ông bị bắt khi ăn cắp thức ăn gia súc gần Oroville, Cali, sau khi rừng bị cháy.

Cảnh Sát Trưởng địa phương đã giữ Ishi trong phòng giám sát để bảo vệ ông ta. Người “hoang dã” đã gây sự chú ý cho cả ngàn người tò mò. Những Giáo Sư của Ðại Học Cali, Berkeley, Bảo Tàng, Viện Khảo Cổ đã tìm tới nghiên cứu về Ishi, mang ông về trung tâm và cho ông cư ngụ tại khu nội trú của trường Luật cũ, thuộc Ðại Học Cali, San Francisco. Ðược Ðại Học nghiên cứu, Ishi hợp tác làm việc với họ như là một phụ tá nghiên cứu sinh và ở trong một căn nhà của Viện Bảo Tàng suốt 5 năm cuối cùng của đời mình với nhà khảo cổ Thomas Talbot Waterman và gia đình.

Ishi năm1914. nguồn.sometimes-interesting.com.

Waterman và Alfred L. Kroeber, Giám Ðốc Bảo Tàng đã nghiên cứu Ishi rất kỹ càng qua bao năm và phỏng vấn rất nhiều để tái tạo nền Văn Hóa của Yahi. Ishi mô tả về đơn vị gia đình, cách đặt tên, những nghi lễ… Nhiều sinh hoạt truyền thống đã mất khi Ishi trưởng thành vì ít có người lớn tuổi còn sống sót trong nhóm của ông. Ishi xác định những vật liệu và hướng dẫn kỹ thuật để thực hiện, ông đã cung cấp những nguồn tin quý giá của ngôn ngữ Yana, điều này được thu âm và nghiên cứu do nhà Ngôn Ngữ học Edward Sapir, người đã có công trình nghiên cứu về Ngữ Học miền Bắc.

Xem thêm: Yoga

Vì thiếu sức đề kháng với những bệnh hoạn từ dân Mỹ gốc Âu Châu, Ishi thường đau yếu, ông ta đã được Bác Sĩ Saxton T. Pope, Giáo Sư Y Dược của UCSF săn sóc, Pope trở thành bạn thân với Ishi, ông đã học được cách làm cung tên theo kiểu Yahi và thường cùng đi săn với Ishi.

Ishi đã qua đời vì bệnh lao phổi vào ngày 25-3-1916.

Lời trối trăng cuối cùng của ông là “Anh ở lại, tôi đi”. Bạn bè ở trường Ðại Học ngay từ đầu đã cố ngăn chặn việc khám nghiệm tử thi của Ishi vì tập tục gìn giữ thi thể nguyên vẹn của dân Yahi. Rất tiếc, những Bác Sĩ của Trường Ðại Học Y khoa Cali đã giải phẫu Ishi trước khi ông Waterman có thể ngăn cản.

Não bộ của Ishi đã được lưu giữ, xác thân được hỏa táng. Bạn bè của ông đã đặt những vật dụng bên xác ông trước khi hỏa táng: Một cây cung, 5 mũi tên, một giỏ hạt thức ăn, một hộp đầy tiền và vỏ hạt, một túi đầy thuốc lá, 3 cái nhẫn và một ít mảnh đá quý.