Học giả Vương Hồng Sển & hồi ký 50 năm mê hát

“Ngôi nhà của cụ Vương Hồng Sển là dạng nhà cổ xưa có niên hạn hơn 100 năm. Qua nghiên cứu, tôi được biết ở Thủ-Dầu-Một (Bình-Dương) hiện nay vẫn còn một số ngôi nhà cổ tương tự được giữ gìn cẩn thận, được nâng cấp và sửa chữa mỗi năm”

(Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu)

“Những gì ông viết ra như trăng trối hay có khi chỉ là chuyện lụn vụn ‘tào lao’, ‘loạn xà ngầu’ nhưng với những người đến sau, nó mang một giá trị to lớn, nó chất chứa những niềm say mê và quyến rũ”

(Nhà văn Sơn Nam)

“Quả như lời Vương quan viết trong bài tựa ‘Coi vậy mà xài được’, kẻ ít học như tôi còn thấy là xài được gần trọn kia đấy. Chúng ta nên cảm ơn ông đã ghi lại (mặc dầu là hấp tấp trong sự trình bày) vô số tài liệu mà trong mấy chục năm, ông đã tốn công đạp xe máy đi sưu tầm khắp Sài-Gòn, Chợ-Lớn và các vùng lân cận. Về nhà cân nhắc chọn lựa với tinh thần thận trọng đáng khen, chỗ nào chưa đủ chứng cớ thì tồn nghi”

(Học giả Nguyễn Hiến Lê)

“Cải lương đã chào đời được nửa thế kỷ. Cúi đầu dưới búa thầu của những chế độ đã qua, đến nay tôi còn giậm chơn trong vũng bùn văn nghệ của tôi, trong lúc bạn Vương đã vươn lên, ráng vươn lên, cứ vươn lên, trên đường ngược đời của đồ cổ và trên sân khấu lòe loẹt của cầm ca. Rồi từ chỗ anh vươn lên, anh day mình lại, vén tấm màn nhung cho bạn đồng bịnh và bạn đồng điệu nhìn lại 50 năm sân khấu, chắc ai cũng nóng coi, chắc ai cũng đòi thưởng thức tức thì cái duyên thuật chuyện của Vương Hồng Sển. Vậy tôi xin trân trọng nép mình”

(Thuần Phong)

“Xã hội có thể tha thứ một con điếm ăn năn nhưng vẫn không dung một ông quan ăn vụng”

(Vương Hồng Sển)

“May mà tại gia đã có một ai rồi, không có ai đó đem ai nầy về, ắt cái khổ còn hơn ai nữa”

(Vương Hồng Sển)

1. Học giả Vương Hồng Sển

Vương Hồng Sển (1902-1996) còn có bút hiệu khác là Anh Vương, Vân Đường và Đạt Cổ Trai, tên thật là Vương Hồng Thạnh (hay Thịnh) nhưng khi làm giấy khai sinh bị ghi nhầm là Sển (theo cách phát âm tiếng Triều-Châu). Ông là một nhà văn hóa, học giả, nhà sưu tầm đồ cổ có tiếng ở Sài-Gòn trước đây và được nể trọng trong giới sử học cũng như khảo cổ ở Việt-Nam. Ông gốc người Phúc-Kiến, mang trong người 3 dòng máu Việt, Hoa và Khmer, theo gia đình định cư lâu đời ở Sóc-Trăng và am tường sâu rộng về văn hóa cũng như con người miền Nam.

Sau 20 năm làm công chức ngạch thư ký và phục vụ ở nhiều nơi, ông làm quản thủ thư viện nơi Viện bảo tàng quốc gia tại Sài-Gòn cho đến ngày hưu trí vào năm 1964.

Ông là bạn thân của nhà văn Sơn Nam nhưng không viết truyện hay tiểu thuyết như bạn mình mà cho ra đời rất nhiều bút ký về con người cũng như mọi điều xảy ra trong cuộc sống chung quanh, các đề tài như đồ sứ, đồ cổ, hát bội, ca cải lương, thú ăn chơi, thú chơi sách, ngôn ngữ học. Những tác phẩm của ông như “Thú chơi sách” (1960), “Sài-Gòn năm xưa” (cuốn I, II 1960, cuốn III 1992), “Hồi ký 50 năm mê hát” (1968), “Phong lưu cũ mới” (1970), “Hơn nửa đời hư” (1974), “Tạp bút năm Nhâm Thân” (Di cảo 1992), “Tự vị tiếng Việt miền Nam” (1993), v.v. là nguồn tài liệu sống động, quý giá về đời sống xã hội, văn hóa của xứ mình ở thế kỷ 20. Văn chương của ông tuy “bình dân” nhưng trong sáng, dễ đọc, dễ hiểu và rất có duyên.

Trước khi qua đời, ông đã di chúc hiến tặng ngôi nhà (Vân-Đường phủ) và hết thảy bộ sưu tầm đồ cổ giá trị của mình gồm 849 cổ vật khác nhau cho nhà cầm quyền đương thời với tâm nguyện Vân-Đường phủ sẽ trở thành “viện bảo tàng Vương Hồng Sển” cho hậu thế nhưng vì tham vọng riêng tư của nhóm người ích kỷ mà ước mơ đó mãi mãi chỉ là những cụm mây trắng bay bềnh bồng giữa bầu trời cao rộng.

2. Hồi ký 50 năm mê hát

Sau nhiều truân chuyên, hai tập bản thảo “Hồi ký 50 năm mê hát” nằm “chình ình trong tủ, hôi duyên như gái ế chồng, như bánh mắc mưa” được tác giả “tự mày mò đánh máy mà trong thâm tâm lòng tin như đã mất” và được nhà xuất bản Phạm Quang Khai in ấn lần thứ nhất vào năm 1968 nhân dịp kỷ niệm 50 năm ra đời của nghệ thuật cải lương ở miền Nam Việt-Nam.

“Tôi tưởng hay là số mạng? Nhớ lại ngày 16-11-1918, có một nhóm ký giả già tổ chức tại rạp hát Tây đường Catinat (Tự Do ngày nay) một buổi hát. Theo tôi, đó là buổi hát khởi đầu khiến người thuở ấy nảy ra ý nghĩ tiếp tục mãi, trình diễn và sửa đổi mãi và mở màn cho lối hát cải lương ngày nay. Nếu sách tôi chào đời kịp bán lối tháng Mười Một năm 1968, thì đúng lúc làm kỷ niệm 50 năm cải lương và tập hồi ký này cũng chưa là quá mùa. Cho nên tôi nói, hay là số mạng và tiền định?”

(Vương Hồng Sển)

Sau ngày hưu trí, học giả Vương Hồng Sển chìu theo và sống trọn vẹn với những đam mê thời trai trẻ. Đề tài văn nghệ là một trong những điều ông yêu thích nhất từ lứa tuổi thiếu niên. Ông khảo sát tỉ mỉ về hát bội, cải lương, nghiên cứu tuồng tích cũng như lối ca diễn của các đào kép hữu danh đương thời. Ông gìn giữ từng tờ quảng cáo lịch trình giờ diễn, tuồng hát và tên tuổi nghệ sĩ tham gia, cho dù thiệp mời hay tấm vé hát vào cửa cũng như ghi chép lại một cách “bài bản” những điều mắt thấy, tai nghe. Từng bước đi của bộ môn nghệ thuật cải lương, hát bội, nguồn gốc từ hình thức “ca ra bộ” ban đầu cho đến sự ra đời của các gánh hát khắp mọi miền, từ tiểu ban cho đến trung và đại ban. Gánh hát ngày đó chủ yếu di chuyển bằng ghe xuồng, bầu bì lập gánh vì đam mê nghệ thuật chứ không chạy theo lợi nhuận vật chất, soạn giả nhiều chữ nghĩa và hơn hết, lớp nghệ sĩ dấn thân vào nghiệp dĩ với những chuyến đi xa nhà lâu ngày chày tháng, rày đây mai đó và chấp nhận một cuộc đời lênh đênh “gạo chợ, nước sông” hòng tạo dựng tuổi tên cũng như đắp xây cho nghệ thuật cải lương nước nhà mỗi ngày được thêm thăng tiến.

Hàng loạt nghệ sĩ nổi tiếng của bộ môn này như Năm Phỉ, Tư Út, cô Bảy Phùng Há, Tư Chơi, Năm Châu, Út Trà Ôn, Thành Được, Út Bạch Lan, Hữu Phước, Thanh Nga, v.v. qua sự quan sát và cảm nhận mà tác giả đã cất công lượm lặt và ghi lại một cách tài tình, thú vị.

Những buổi đờn ca hát xướng, những huyền thoại một thời về những nhân vật nức tiếng của một thời như Hắc công tử, Bạch công tử, cô Ba Trà hương sắc khuynh thành cũng được nhắc nhở, khắc họa một khoảng thời gian đã lùi xa vào dĩ vãng nhưng cũng khó mờ phai với lớp người hiện tại khi nghệ thuật cải lương luôn là món ăn tinh thần cần thiết trong cuộc sống của người dân Nam phần.

Ngòi bút của Vương Hồng Sển còn vẽ lên một miền đất Sài-Gòn của ngày xa xưa với lời ăn, tiếng nói mộc mạc, “thiệt thà như đếm” nhưng sâu đậm nghĩa tình. Những trang sách cũ là kho tài liệu sống động cứ ngỡ đã phôi phai hay bị mai một theo dòng thời gian.

“Hồi ký 50 năm mê hát” của học giả Vương Hồng Sển không chỉ là cuốn sách để “mình nói mình nghe” và “biết bao nhiêu, nói bấy nhiêu” như ông thường giãi bày với báo giới. Những trang sách cũ nhắc nhở cho người muôn năm cũ cũng như các thế hệ sau này hiểu biết thêm về một thuở vàng son, lẫy lừng của ngành ca kịch cải lương Nam phần.

“CẢI cách hát ca theo tiến bộ

LƯƠNG truyền tuồng tích sánh văn minh”

Học giả Vương Hồng Sển là vốn sống, là chứng nhân của đời sống và văn hóa miền Nam cũng như của cả nước Việt trong thế kỷ 20. Ông đã dành thời gian và tâm huyết để viết lên hơn 200 trang sách không chỉ mua vui trong “một vài trống canh” mà lưu lại cho đời sau những trang sử nghệ thuật độc đáo còn ảnh hưởng đậm nét cho tới ngày nay.

TV, 28.10.2025