Thế kỷ XXI được xem là thủa hưng thịnh (?) của phong trào bảo vệ môi sinh, món chi dính dáng đến “giữ trái đất xanh màu” là được đón nhận, nôm na là con người cần gìn giữ môi sinh như ngày xa cũ, bớt xả rác, bớt các hoạt động gây hư hoại môi trường sống. Từ sông ngòi, biển cả, không khí đến đất đai. Thế là khẩu hiệu ra đời, qua các danh xưng “eco-friendly”, “green” hay “nontoxic”… Bán chạy quá [quảng cáo] nên danh xưng “xanh” bị lạm dụng. Công ty hay tư nhân buôn bán nào cũng phóng tay để quảng cáo món hàng của mình, chiếc ví xách tay, gói thịt [nhân tạo], cái túi đựng rác… đều gắn nhãn “xanh” và kể lể về nguyên liệu sử dụng, cách chế tạo sản phẩm ấy.
Nhìn ngắm sản phẩm bày bán trong chợ và trên liên mạng được quảng cáo kịch liệt, phe ta lẩn thẩn ngẫm nghĩ … Nước bán trong chai nhựa nọ có lợi gì cho môi sinh mà được dán nhãn “ecofriendly”? Đôi dép vừa rinh về có mác “green” mà không biết “nó “xanh” ở chỗ nào, quai da bò [real leather], thân và đế bằng cao su / nhựa? Chai xà bông rửa chén bát mới mua có hình cây xanh và màu xà bông cũng xanh ngắt không biết nguyên liệu chính như hóa chất [surfactant] dùng tẩy rửa dầu mỡ được lọc ra từ cây cỏ?
Cứ lẩn thẩn như thế nên mày mò xem bá tánh rao bán “môi trường sạch” ra sao, thật giả bao nhiêu phần trăm?! Trong khi mày mò như thế thì tình cờ Dế Mèn đọc thấy chữ “greenwashing” để mô tả chiến lược quảng cáo của mấy tay buôn bán. Làm thế nào để mời gọi người trẻ [chú tâm đến môi sinh] móc túi mua hàng? Thế là “greenwashing” (hay “nhuộm xanh”) ra đời bất kể sản phẩm nọ có dính dáng tí nào đến việc làm xanh trái đất hay không.
Theo ông Todd Larsen của tổ chức không vụ lợi Green America, chuyên việc xem xét cách làm ăn của các công ty buôn bán và cổ võ người tiêu thụ cẩn thận với môi sinh, sản phẩm mới có khuynh hướng bảo vệ môi sinh. Dễ hiểu là người tiêu thụ trên thế giới đều muốn như thế; họ xem xét kỹ lưỡng hơn khi mua món hàng mới. Vì thế các tay quảng cáo đều nhắm đến “môi sinh” và rao bán rầm rộ chi tiết này trong bài bản mời gọi người tiêu thụ. Thật giả lẫn lộn đến độ tổ chức Liên Hiệp Quốc phải lên tiếng, “chỉ mặt” cách [làm ăn] “nhuộm xanh”, quảng cáo không trung thực tạo cảm tưởng “sạch” về sản phẩm rao bán khiến người tiêu thụ bớt thắc mắc về sự kiện “hâm nóng môi trường” hiện nay.
Liên Hiệp Quốc nhận diện nhiều chiến lược hỏa mù về “nhuộm xanh”: dối trá về “net-zero” (không gây hư hoại môi sinh bằng cách quân bình việc thải thán khí với thu góp thán khí ấy) của sản phẩm; rao bán sự thay đổi [rất ít] về sản phẩm [để bảo vệ môi sinh]; hoặc chỉ quảng cáo về một đặc điểm [nhỏ] của sản phẩm và phe lờ những chi tiết khác ảnh hưởng nặng nề hơn đến môi sinh. Tạm hiểu là dùng nhiều mánh khóe quảng cáo thiếu chính xác hoặc dối trá về sản phẩm nhằm mục đích thu hút người mua, những người quan tâm đến môi sinh.
Tương tự, tại các đại học, ngành thương mại cũng như môi sinh cũng “mổ xẻ” bài bản quảng cáo có khuynh hướng “nhuộm xanh”. Ông Andreas Rasche, giáo sư ngành thương mại tại Centre for Sustainability at Copenhagen Business School, Đan Mạch, gọi cách quảng cáo “thật ít giả nhiều” này là “misleading branding”, tung hỏa mù, khó hiểu khiến người mua khó lòng thẩm định thực / giả về ảnh hưởng [của sản phẩm] trên môi sinh. Nghĩa là chính phủ cần kiểm nghiệm cách quảng cáo ấy để giúp đỡ người tiêu thụ.
Trong khi chờ đợi chính phủ thẩm định và trừng phạt việc quảng cáo láo, người tiêu thụ có thể tự bảo vệ bằng cách đọc nhãn hiệu và tìm hiểu chi tiết về sản phẩm. Như chứng cớ về bài bản “eco-friendly”, “green” hay “nontoxic”; lời rao bán ấy được chứng minh ra sao hay chỉ nói khơi khơi? Ta nên chịu khó đọc thêm về sản phẩm và công ty chế tạo để tìm hiểu nhất là các sản phẩm dùng hằng ngày và mua thường xuyên.
Nhiều tổ chức tư nhân chuyên về môi sinh, sức khỏe… cũng thẩm định bài bản quảng cáo. Từ Environmental Working Group, một tổ chức chú tâm đến sức khỏe và ô nhiễm môi sinh để bảo vệ người tiêu thụ; ông Scott Faber đưa ra thí dụ về “regenerative”, một danh từ ngụ ý “khôi phục”, “tái tạo” và “cải tiến” môi sinh, đang được sử dụng rộng rãi để dẫn dắt người tiêu thụ… Món hàng này tốt lắm, tái trợ môi sinh … Khác với chữ “organic” được định nghĩa rõ ràng về cách trồng tỉa, chăm bón sản phẩm, “regenerative” (trong ‘foods regenerate soil’) dùng mô tả sản phẩm chưa được định nghĩa [để thẩm định theo tiêu chuẩn] nên ai hiểu sao cũng xong, miễn là êm tai và dễ thu hút người mua. Đi kèm thường là hình ảnh của quạt gió (năng lượng thiên nhiên), lá cây hoặc giấy gói xanh lục. Các hình ảnh này khiến ta nghĩ đến nguồn nguyên liệu bền bỉ, hết lại có, ít tốn kém.
Tổ chức Green America cũng cổ võ việc chính phủ kiểm định bài bản quảng cáo “nhuộm xanh” in hệt như bộ Canh Nông đặt tiêu chuẩn cho chữ “organic”. Công ty sản xuất phải chứng minh sản phẩm của họ “xanh” như thế nào. Như hộp ngũ cốc (cereal) được quảng cáo là dùng giấy tái dụng làm hộp đựng (made with recycled material) nhưng bên trong, ngũ cốc thu hoạch từ các cánh đồng trồng tỉa dùng thuốc trừ sâu! Thịt bò ăn cỏ nuôi trong nông trại (‘regeneratively raised’) nhưng vẫn được “uống” kháng sinh để phòng bệnh… Nghĩa là chỉ “xanh” một phần nào đó, và phần “xanh” kia được rao bán rầm rộ!
Làm thế nào để nhận diện việc “nhuộm xanh”? Đọc các chi tiết về nguyên liệu trên nhãn hiệu và xem xét vỏ bọc! Nếu chỉ thấy một danh sách các hóa chất thì ta nên xét lại, dễ dàng nhất là mấy chữ “dye number …”, “phẩm màu số…”
The Environmental Working Group’s Food Scores là một tổ chức chuyên đánh giá thực phẩm và công bố các tài liệu trên liên mạng giúp ta hiểu chi tiết về món ăn phổ thông.
Về phía chính phủ, trang nhà của cơ quan bảo vệ môi sinh, the US Environmental Protection Agency, công bố danh sách một số nhãn hiệu liên quan đến môi sinh, ecolabel, đã được “diễn nghĩa” để giúp người tiêu thụ thẩm định món hàng muốn dùng; có “xanh” [theo chuẩn mục môi sinh] như ta muốn hay không?
Chi tiết hơn, Liên Hiệp Quốc còn nhắc người tiêu thụ nên tìm hiểu sản phẩm sử dụng cặn kẽ từ xuất xứ của nguyên liệu đến cách chế tạo và cả việc giải quyết phế chất trong chu trình sản xuất (!) xem có bước nào trong chu trình ấy ảnh hưởng đến môi sinh không, và ảnh hưởng ra sao.
Tại Hoa Kỳ, bộ Thương Mại, the Federal Trade Commission, công bố bản hướng dẫn “Green Guides” để các tay quảng cáo [chịu] biết đường mà rao hàng thật thà hơn, tránh lời lẽ [không chính xác] để dẫn dắt người mua. Tuy nhiên, đây chỉ là “bản đồ” có tính cách hướng dẫn, không phải là luật pháp nên bị “phe lờ” là điều dễ hiểu.
Thương nhân buôn bán nhỏ có thể rao hàng ẩu và dễ tránh con mắt xem xét của chính phủ cũng như các tổ chức bảo vệ người tiêu thụ nhưng các công ty lớn thì không. Như Keurig Dr Pepper bị cơ quan Securities and Exchange Commission thổi còi phạt về tội quảng cáo món cà phê đóng gói ny lông K-Cup có thể tái dụng. Thực ra, món K-Cup sau khi dùng không thể tái dụng nên hậu quả là Keurig Dr Pepper đã phải nộp phạt, hứa hẹn “từ nay xin chừa” rồi sử dụng các nguyên liệu [có thể] tái dụng khác để làm vật đựng cho sản phẩm rao bán.
Nhìn chung, sản phẩm nào cũng trải qua các giai đoạn chế tạo/trồng tỉa và cũng ảnh hưởng đến môi sinh không ít thì nhiều. Ta có thể chọn lựa qua sự hiểu biết cá nhân.
Muốn bảo vệ môi sinh, ta có thể dùng các nguyên liệu thiên nhiên, cây cỏ hoa trái được trồng tỉa kiểu “organic”, thịt cá nuôi trong môi trường “thiên nhiên”, càng ít hóa chất “trợ giúp” càng tốt…, nhất là bớt dùng những sản phẩm đã trải qua tiến trình sản xuất với nhiều hóa chất pha trộn để lấy hương vị, giảm mùi [hôi], hoặc lưu trữ lâu dài.
Ta, người tiêu thụ, cũng là người đầu tư, đầu tư vào sức khỏe [cá nhân và cộng đồng] và đầu tư vào môi sinh sạch sẽ cho con cháu về sau! Nên chăng?
TLL
