Đinh Trường Chinh
Những ngày cuối thu này, đi giữa rừng cây mùa thu trút lá, tôi không khỏi nhớ đến một thế hệ làm nghệ thuật tài hoa của miền Nam Việt Nam trước 1975. Trong một thời gian ngắn qua, chỉ hơn 1 tháng vỏn vẹn, tôi đã được đọc, được biết bao tin buồn về sự ra đi của nhiều người trong nền nghệ thuật đó – từ Phật Giáo, đến sân khấu, hội họa, văn chương… Như những chiếc lá vàng rục cuối cùng rơi xuống từ những cành cây cuối thu. Tôi thấy một thế hệ như dần khép lại, rơi rụng… ít ra trong ý nghĩa vật lý. Một “rừng xưa đã khép,” khép lại dần sau gần 50 năm từ khi nền nghệ thuật ấy bị bức tử. Những chiếc lá đó đã rơi xuống, từng chiếc…
Hôm nay là hai năm ngày thi / văn / nhạc sĩ Nguyễn Đình Toàn ra đi.
Nguyễn Đình Toàn là một trong số văn nghệ sĩ có thể đại diện cho cả một thế hệ, nói theo ngoa ngữ, là một thế hệ vàng – vàng ròng. Họ phát triển tài năng bằng thực lực thật thụ – mỗi người mỗi vẻ (không “công nghệ” như ngày nay).
Nguyễn Đình Toàn – một cái tên được nhắc lên thôi là cả một hình ảnh, giai đoạn sinh hoạt văn học nghệ thuật phong phú của miền Nam trước 1975 hiện ra trong tâm tưởng. Những nhà văn, nhà thơ, ca sĩ, nhạc sĩ , họa sĩ… thời ấy dường như đều có những tình bạn, quan hệ thuần văn nghệ và mật thiết, hỗ trợ cho nhau. Thái Thanh, Mai Thảo, Thanh Tâm Tuyền, Phạm Đình Chương, Khánh Ly, Trịnh Công Sơn, Đỗ Long Vân, Bùi Giáng, Nguyễn Đức Sơn, Đinh Cường, Nguyễn Đình Toàn, Nguyễn Trung, và còn cả hàng chục nhân vật khác, thở trong một bầu khí quyển của văn nghệ thời thượng, pha chút hiện sinh, của giai đoạn đó. Thi ca, âm nhạc, hội họa, văn chương, song hành đẹp đẽ.
Vài tác phẩm của Nguyễn Đình Toàn
Nghe kể lại, ngày xưa cứ đi vào quán Cái Chùa nằm ngay góc Lê Thánh Tôn – Tự Do cũ, là gặp được biết bao nhiêu “nhân vật” văn nghệ ở đó. Phía góc bàn kia là Duyên Anh, hay Cung Tiến ngồi, còn đằng xa, cũng Nguyễn Đình Toàn, Huỳnh Phan Anh hay Nguyễn Xuân Hoàng vẫy tay chào, Mai Thảo đang cắm cúi viết, cùng bao nhiêu tao nhân mặc khách quen. Tháng 10, 2025 vừa qua, khi gặp lại nhạc sĩ Từ Công Phụng, ông cũng nhắc, thường gặp bố tôi lê la ở La Pagode. Dĩ nhiên là tôi chỉ nghe kể, từ lúc bé. Những cái tên như Tự Do, Đêm Màu Hồng, những buổi đi phòng trà nghe Thái Thanh, Lệ Thu hát, hay những cuộc gặp gỡ miên man với giới văn nghệ Sài Gòn ở “Cái Chùa”. Chỉ nghe kể không đã thấy ra một không khí rất văn học – văn học trong thời chiến tranh, thời loạn.
Đó chắc chắn là một nền nghệ thuật giàu có và phát triển mạnh trong một bầu không khí sáng tạo tự do, những xúc tác văn nghệ thật sự. Nền văn học nghệ thuật ấy chưa bao giờ «được» công nhận hay đi vào lịch sử nghệ thuật Việt Nam sau 1975, thậm chí nó còn bị âm mưu vùi dập và giết chết biết bao nhiêu lần. Còn những nhà văn, nhà thơ, các bậc chân tu kia đã bao lần bị bắt bớ, tù tội, kết án tử hình…
Cánh rừng nghệ thuật một thời xanh tươi phồn thịnh đang rơi từng “chiếc lá cuối cùng,” trong ý nghĩa thân xác kiếp người. Nhưng giá trị tinh thần, di sản nghệ thuật họ để lại sẽ còn đó, sẽ được tìm hiểu đúng mức, một lúc nào đó.
Nhớ, 3 năm trước, một chiều âm u ngồi trên căn phòng ở Westminster – căn phòng Nguyễn Đình Toàn đã ở những ngày cuối đời. Người thi/văn/nhạc sĩ ấy kể cho tôi nghe: “một chiều gió lớn ở Saigon những năm 60’s, ngồi nhìn ra cửa sổ, bác thấy rõ ngay trước mắt, những hàng cây như đang nói chuyện với nhau, những tán lá thầm thì âu yếm nhau bằng ngôn ngữ riêng của hoa lá, những nhánh cây như đang ân ái… nên bác viết ra ngay câu nhạc: ‘gió thốt lên lời cây, gió lú đưa đường mây’…”
Nhà thơ, nhà văn, nhạc sĩ, người làm truyền thông một thời, Nguyễn Đình Toàn. Tranh Đinh Trường Chinh
Và thế, tình yêu đã sống bằng hơi thở, trong mọi trạng thái, bằng mọi hình hài, để luôn là một “tình khúc thứ nhất” của riêng mỗi người…qua bao năm tháng.
Nghệ thuật đích thực là thứ nghệ thuật chịu sự đọc lại, nghe lại… và thực tế đang chứng minh điều đó thôi, cho những ai còn quan tâm và muốn tìm đến.
“Đổi áo khăn làm gió
Cho không vướng tay xuôi
Ra đi đường chắc dài
Chẳng cần gì khăn gói
May ra hồn thảnh thơi…”
(thơ Nguyễn Đình Toàn)
Tác giả của “Chị Em Hải”,“Con Đường”, của “Áo Mơ Phai”, “Giờ Ra Chơi”, “Đêm Lãng Quên”… của những vần thơ đẹp, sâu, của bao nhiêu tình khúc thấm vào lòng người, thế mà đã về quê hương đích thực của kiếp người hai năm rồi.
ĐTC
