Uy quyền của điện lực (kỳ 2)

Sau đây là bài phóng sự điều tra về vụ mất điện kinh hoàng tại Texas trong tuần lễ Valentine, do báo Texas Tribune và ProPublica đồng thực hiện. Bài lược dịch này được chia làm hai phần. Phần I trình bày bối cảnh lịch sử, Phần 2 đi sâu vào các tổ chức liên quan đến ngành điện lực ở Texas.

Thống đốc Abbott và Tổng thống Biden thăm viếng Trung tâm Điều hành Khẩn cấp của Harris County ở Houston, ngày 26/2. Ảnh: Patrick Semansky/AP

Phần II và hết

Trong bài trước chúng tôi lược sơ về trận bão năm 2011, và ảnh hưởng của nó đến một số quy chế về bảo toàn hệ thống điện lực tại Texas. Trong phần này chúng ta sẽ tìm hiểu về mặt pháp lý và quản lý giá điện.

Chỉ ba năm sau Super Bowl 2011, Texas bị một trận bão tuyết khác nặng không kém. Gần 50 đơn vị phát điện bị ngừng hoạt động, xém tí nữa ERCOT đã phải ra lệnh cúp điện luân phiên. Nhưng lần đó dân chúng ít để ý vì không ai bị mất điện. Tuy nhiên, vụ này cũng nghiêm trọng đủ để cơ quan giám sát liên bang North American Electric Reliability Corporation (NERC) mở cuộc điều tra. Những khuyết điểm mà NERC tìm thấy thật ra cũng giống như hồi năm 2011, tức hệ thống điện ở Texas vẫn chưa được phòng vệ đúng mức để chống lạnh.

Ngược lại, trận bão năm đó lại là cơ hội làm tiền cho các nhà sản xuất điện lực. Những tuần lễ sau đó họ còn khoe rằng các cơn xoáy Bắc cực đã mang lại thêm lợi nhuận vì chúng đẩy giá điện lên cao. Trong một cuộc họp thường niên với các nhà đầu tư, ông Joe McGoldrick của hãng Centerpoint Energy ở Houston cho biết: “Nếu một cơn xoáy Bắc cực nữa xảy ra chúng tôi sẽ không bỏ lỡ cơ hội mà sẽ lợi dụng tình hình, dĩ nhiên.”

Tỉ lệ nhiên liệu dùng để phát điện ở Texas, từ trên: Khí đốt; Gió và năng lượng tái tạo; Than; Thuỷ điện, Hạch nhân và Dầu lửa. Nguồn: Energy Information Administration

Ông Ed Hirs, một chuyên gia về năng lượng tại đại học University of Houston, nói thị trường điện lực của Texas dựa trên nguyên tắc giá càng cao thì các công ty sẽ gia tăng sản xuất khi tiểu bang đang cần điện nhiều nhất. Ðó là lý do tình trạng cúp điện vẫn xảy ra. Ví dụ như trong đợt bão vừa rồi, giá mỗi MegaWatt/hour (MWh) đã tăng từ $35 lên đến mức tối đa được ERCOT cho phép là $9000. Ông nói theo mô hình này, nhà sản xuất lúc nào cũng muốn rút bớt điện để ép ERCOT vào thế kẹt và cho phép họ lên giá. Chính vì vậy mà một số người tiêu thụ đã bị gởi hoá đơn tiền điện cả chục ngàn đô hồi tháng rồi.

Xem thêm: Hồng Kông suy tàn

Nên nhớ, sau vụ bão 2014 chính ERCOT đã khen các công ty điện, cho rằng “họ đã phản ứng kịp thời để tránh xảy ra tai hoạ”. Trong phần kết luận của bản báo cáo, ERCOT cho biết cơ quan “sẽ tiếp tục viếng thăm các nhà máy điện để giám định nỗ lực phòng lạnh [winterization].” Chiếu theo luật Texas thì các công ty điện không bắt buộc phải tăng cường việc phòng lạnh, nhưng báo cáo của ERCOT cho thấy việc đó đã giúp giảm bớt nguy cơ mất điện trong một số trường hợp.

NERC cũng đồng ý với bản báo cáo của ERCOT. Tuy nhiên họ cũng chỉ ra một số nhược điểm trong hệ thống mà bảy năm sau bão Uri đã chứng minh là vẫn còn. Chẳng hạn như các đường dẫn nước bị đông đá khiến nhà máy mất nước. Hoặc đường dẫn khí đốt bị mất áp suất khiến nhà máy không đủ năng lượng để tạo điện. Trong buổi điều trần trước Nghị Viện hôm tuần rồi, bà Christi Craddick, giám đốc nha đường sắt Texas Railroad Commission — cơ quan có trách nhiệm quản lý hệ thống đường ống xăng dầu và khí đốt, nhấn mạnh mối quan hệ tương tồn giữa điện lực và khí đốt. Bà Craddick nói một số lớn các nhà máy điện ở Texas cần khí đốt để chạy máy; ngược lại các hệ thống lọc và bơm khí đốt cần có điện để hoạt động. Trong vụ bão vừa qua, nhiều địa điểm cung cấp khí đốt đã trở thành nạn nhân bất đắc dĩ khi ERCOT cúp điện luân phiên mà không chừa họ ra, khiến tình trạng thiếu điện lẫn khí đốt càng thêm trầm trọng.

Giá điện của ERCOT trong tuần lễ 12-19 tháng 2. Nguồn: Bloomberg

Nhưng ngoài những lý do kỹ thuật nói trên, lưới điện của Texas còn bị khuynh loát bởi một hệ thống quyền lực chính trị lâu đời. Qua các vụ mất điện nặng nề trong ba thập niên qua, nhiều chính trị gia đã đề xuất một số biện pháp cải tổ, nhưng hầu hết đều thất bại. Năm 2012 nghị viên Sylvester Turner, nay là thị trưởng Houston, đã viết thư cho chủ tịch Uỷ ban Nội vụ yêu cầu xét lại mức giá tối đa $9000/MWh mà PUC vừa thông qua. Chín năm sau mức giá này vẫn vậy. Năm 2013 ông Turner đề xuất thêm một dự luật đòi hỏi uỷ viên PUC phải do dân bầu thay vì được thống đốc bổ nhiệm. Dự luật ấy đã bị loại bỏ. Trong cùng năm, Nghị Viện Texas đã từ chối đề nghị tăng tiền phạt đối với ERCOT từ $25,000/ngày lên $100,000/ngày nếu công ty không cung cấp đủ điện cho cư dân theo hợp đồng.

Xem thêm: Mây đen phủ bầu trời...

Năm 2015 nghị viên Eric Johnson, nay là thị trưởng Dallas, đề xuất một dự luật yêu cầu các cơ quan điện lực và năng lượng, kể cả PUC, phải dành ra một phần ngân sách để tăng cường các biện pháp bảo vệ hệ thống điện trong trường hợp thời tiết xấu. Rất tiếc dự luật đó cũng bị xếp xó. Cách đây mới hai năm, một đạo luật dùng để kiểm soát Cơ quan Quản trị Khẩn cấp của tiểu bang (Texas Division of Emergency Management) đã không bắt buộc PUC phải “liệt kê những biện pháp bảo vệ hạ tầng cơ sở hòng duy trì các dịch vụ công yếu khi tai hoạ xảy ra.”

Không ai biết vì sao PUC được biệt lệ. Giờ đây các nhà lãnh đạo đang tìm cách đổ lỗi cho người khác. Thống đốc Greg Abbott tuyên bố cúp điện là do “Green New Deal” của một dân biểu tại New York, rằng năng lượng tái tạo, đặc biệt là gió, là thủ phạm chính gây mất điện. Nhưng ông Dan Woodfin, Giám đốc Vận hành Hệ thống của ERCOT, cho biết lượng điện gió bị mất trong những ngày cúp điện tính ra chỉ bằng 13% trong tổng số lượng điện bị mất trên toàn tiểu bang; trong khi đó phần lớn điện bị mất đến từ các nhà máy chạy bằng khí đốt. Ông Abbott là người đã bổ nhiệm các uỷ viên của cơ quan giám sát PUCPUC, gồm ba người. Một người từng làm cho hãng điện lực Centerpoint Energy; hai người còn là thành viên ban quản trị của ERCOT mà PUC có nhiệm vụ giám sát!

Cựu nữ sinh Gia Long Lê Như Loan, 72, và ba cháu ngoại Colette, 5; Edison, 8; Olivia ,11; đã thiệt mạng trong một vụ hoả hoạn thương tâm giữa cơn bão tuyết tại Houston. Nguồn: FB Jackie Pham.

Hệ quả khó tránh khỏi từ những mối liên hệ chồng chéo giữa quyền lực và điện lực giờ đã hiện nguyên hình. ERCOT đang bị tố cáo tính sai tiền điện cho khách hàng trong những ngày sau cơn bão; số tiền ấy lên đến $16 tỉ đô la. Brazos Electric Power Cooperative, hợp tác xã điện lực lâu đời nhất ở Texas và phục vụ hơn 660,000 khách hàng, đã phải khai phá sản vì mắc nợ hơn 1.8 tỉ đô la do giá điện tăng vọt. Brazos nói hoá đơn điện của họ chỉ trong mấy ngày vừa qua cao gấp ba lần số tiền họ phải trả cho nguyên năm 2020.

Xem thêm: Chó...

Giám đốc ERCOT Bill Magness vừa được cho nghỉ việc, ông phải từ chức trong vòng 60 ngày. Theo hợp đồng thì ông Magness sẽ được tiểu bang bồi hoàn một năm tiền lương — trên $800,000 đô la, nhưng ông Magness cho biết ông sẽ không nhận số tiền này. Năm thành viên trong hội đồng quản trị của ERCOT, kể cả chủ tịch và phó chủ tịch, đã đồng loạt từ chức — bốn người trong số đó không sống ở Texas. DeAnn Walker, tổng giám đốc của PUC cũng xin từ chức sau hai ngày điều trần căng thẳng trước Nghị Viện.

Sẽ còn rất lâu để ta có thể tính sổ tất cả mọi thiệt hại do trận bão gây ra. Các công ty bảo hiểm ước lượng Uri sẽ là trận thiên tai tốn kém nhất trong lịch sử Texas. Nhưng cái giá đắt nhất trong tất cả mọi thứ vẫn là nhân mạng. Tính đến nay hơn 50 cư dân Texas đã thiệt mạng do cúp điện. Hy vọng sau vụ này dân Texas sẽ áp lực các nhà lập pháp cải tổ hệ thống điện lực tiểu bang tới nơi tới chốn hòng đối phó với những cơn lốc xoáy Bắc cực trong tương lai.