Dân Việt ở Mỹ có lẽ ai cũng biết Thanksgiving là ngày để tụ tập mừng lễ Tạ Ơn, ăn nhậu, và… coi football. Truyền thống này thật ra đã có từ xa xưa, trước cả khi có các hiệp hội football chuyên nghiệp NFL.

Năm 1863, khi nước Mỹ còn đang ngụp lặn trong cơn Nội Chiến máu đổ xương tan, Tổng thống Abraham Lincoln ban hành một sắc lệnh đặt ngày lễ Thanksgiving vào thứ Năm của tuần lễ cuối cùng trong tháng 11, hầu xoa dịu những nỗi đau thương, cho người dân có dịp nghỉ ngơi và cảm tạ trời đất. Thuở ấy football vẫn còn mang máng môn rugby (bóng bầu dục của Anh) nhưng được chơi với trái banh tròn (gọi là soccer ball). Luật football thời đó cũng khá lỏng lẻo vì chưa có liên hội (league) như ngày nay. Tuy vậy nó vẫn là một môn thể thao khá thịnh hành tại các đại học, nhất là những trường Ivy League ở miền Đông Bắc nước Mỹ.

Tranh vẽ của Arnold Friberg năm 1969, kỷ niệm 100 năm trận football đại học đầu tiên giữa Princeton và Rutgers. nguồn: rutgers university

Đầu tháng 11 năm 1869, trận football liên trường đầu tiên trong lịch sử diễn ra giữa Rutgers University và Princeton; Rutgers thắng 6-4 (ngày nay Rutgers được xem là “nơi sinh của college football”.) Hai tuần sau, tờ Evening Telegraph của Philadelphia thông báo sẽ có một trận “Foot Ball” vào ngày lễ Thanksgiving 1869. Bài báo ghi:

“Foot Ball: Vào ngày Thanksgiving Day, lúc 12 ½ trưa, sẽ có một trận foot-ball giữa 22 cầu thủ của CLB Young American Cricket Club và CLB Germantown Cricket Club, trên sân của Germantown CC.”

Theo đó chúng ta hiểu được rằng lúc ấy môn cricket vẫn còn rất thịnh hành, và rất có thể một số cầu thủ của hai Câu Lạc Bộ Cricket nói trên đến từ các trường trong vùng như Princeton, Yale hay Rutgers).

Đội football đại học Yale năm 1882, với thủ quân Walter Camp ôm banh đứng giữa. nguồn: yale university

Ngày nay thì cricket gần như tuyệt chủng ở Mỹ, được thay thế bằng baseball. Chỉ mới gần đây, nhờ làn sóng di dân của lớp kỹ sư Ấn Độ và Pakistan vào Mỹ mà người ta bắt đầu thấy lác đác đó đây những trận cricket tài tử. Một thành phố ở phía Bắc Dallas đang lên kế hoạch xây một vận-động-trường riêng cho Cricket, có lẽ vì thấy có nhu cầu.

Còn Rugby cũng dần dà bị thay thế bằng American football. Nhưng dạo gần đây Rugby cũng được một số người Mỹ theo dõi và chơi trở lại. Tất nhiên ở ngoài nước Mỹ hai môn chơi này vẫn sống mạnh; Rugby World Cup 2019 vừa mới kết thúc ở Nhật hồi đầu tháng 11 với Nam Phi đoạt cúp vô địch. (Dân ghiền Football ngày nay có lẽ ít ai biết Hoa Kỳ là quốc gia duy nhất có hai huy chương Vàng Thế Vận Hội môn Rugby: 1920 & 1924!)

Trở lại với “foot-ball”, vào thập niên 1870 Hiệp hội Football Liên Trường (Intercollegiate Football Association – IFA) ra đời. Từ 1876 đến 1881, hàng năm cứ đến ngày Thanksgiving là hai đội Princeton và Yale tổ chức một trận banh giao hữu. Sang năm 1882, IFA cho tổ chức một giải vô địch đúng vào ngày Thanksgiving, giữa hai đội đứng đầu bảng. Lý do là vì trước đó 3 năm liền, hai đội Princeton và Yale năm nào cũng huề 0-0 trong trận Thanksgiving Day, khiến không ai biết đội banh nào xứng đáng được gọi là bá chủ.

Chỉ sau một thời gian ngắn môn American Football trở nên khá thịnh hành. Thậm chí vào năm 1897 football Mỹ còn được chơi ở Paris (Pháp) – giữa trường Mỹ Thuật École des Beaux Arts và trường Académie Julian. Nhưng Football không chỉ giới hạn tại các trường Ivy League vùng Đông Bắc. Kể từ 1892 và kéo dài 19 năm liền, đại học Kansas và đại học Missouri cũng có tổ chức đá banh giữa hai trường vào ngày Thanksgiving. Tuy nhiên đại học Yale là nơi phát sinh ra những biến chuyển lớn trong luật chơi foot-ball, biến nó thành môn thể thao ta thấy ngày nay.

Football ở Yale thành hình vào tháng 10 năm 1872, với sự ra đời của hội Yale Football Association. Tháng 11 cùng năm Yale đấu giao hữu với trường Columbia; mỗi bên 20 người. Tháng 11 năm 1875, trong một trận banh giữa Yale và Harvard, số cầu thủ được hạ xuống còn 15 người mỗi bên, và luật chơi được thay đổi chút ít – cầu thủ được phép ôm banh chạy tới thay vì chỉ được đá banh về phía trước mà thôi. Đến năm 1880 thì một sự kiện quan trọng xảy ra.

Walter Camp (1859-1925), cha đẻ của Football Mỹ. (wikimedia)

Tại cuộc hội thảo của IFA để thống nhất luật football, Walter Camp, một sinh viên năm thứ Ba của Yale, đã thuyết phục mọi người hạ số cầu thủ mỗi bên xuống còn 11 người. Đồng thời Camp còn có sáng kiến biến hình thức ‘scrum’ của rugby – khi cầu thủ hai bên chổng khu lấy hết sức lực đẩy nhau để giành banh, sang hình thức ‘scrimmage’ quen thuộc ngày nay – một bên là offense giữ banh, một bên là defense chống lại. Tuy nhiên, cách tính điểm khi ấy vẫn còn giống như soccer, nghĩa là mang banh xuống đến vạch gôn thì được 1 điểm.

Trong trận banh Thanksgiving Day 1881 giữa Princeton và Yale, đội Princeton đã dùng chiến thuật câu giờ để cầm chân Yale 0-0 sau hai hiệp overtime. Thấy không được, Walter Camp bèn nghĩ ra một biện pháp mới để ngăn ngừa tình trạng này. Đó là hệ thống ‘down’ – mỗi bên phải đem banh đi về phía trước 5 yards trong vòng 3 down, nếu không phải lùi lại 10 yards hoặc đá banh trả lại cho đối phương. Theo thời gian, hệ thống ‘down’ này đã được sửa đổi thành “10 yard, 4 down” như ngày nay.

Sang năm 1883, Walter Camp đề nghị một cách tính điểm mới: touchdown, 2 điểm; goal sau touchdown (ngày nay gọi là extra point), 4 điểm; field goal, 5 điểm; safety, 1 điểm. Trong gần 3 thập niên tiếp theo, hệ thống tính điểm do Walter Camp đề xuất đã được chỉnh đổi dần cho hợp lý hơn. Đến năm 1912 thì touchdown được 6 điểm, extra point 1 điểm, field goal 3 điểm, safety 2 điểm. Ngoài ra, thời của Walter Camp người ta cũng có bàn đến chuyện 2-point conversion sau touchdown, nhưng phải đợi đến năm 1958 nó mới được thông qua và áp dụng.

Một buổi tập football ở Yale, tranh của Frederic Remington, từng là đồng đội của Walter Camp, vẽ cho tuần báo Harper’s Weekly năm 1879. nguồn: Harper’s weekly

Trong những thập niên cuối của thế kỷ 19, với cách tính điểm mới cho football, đội Yale đã đạt một số thành tích đáng kể. Như năm 1886 Yale hạ Wesleyan với tỉ số 136-0. Hay mùa 1888, đội Yale đã bách chiến bách thắng; không những vậy mà tất cả đối phương đều thua với 0 điểm. Kỷ lục điểm của Yale năm đó là 698-0, và Huấn Luyện Viên đội banh kỳ tích đó không ai khác hơn là … Walter Camp!

Thanksgiving 1890, hơn 30,000 người đã có mặt tại sân Eastern Park ở Brooklyn, NY, để chứng kiến trận banh giữa Yale và Princeton. Yale thắng đậm 32-0. Tiền vé thâu về được cho trường hôm đó là $11,185, nâng tổng số doanh thu cho đại học trong mùa banh lên $18,392 – dư sức trả mọi chi phí của đội banh cho cả năm! Sau 5 mùa dìu dắt đội football của Yale với thành tích 67-2, năm 1892 Walter Camp khăn gói sang Cali làm Huấn Luyện Viên cho đội Stanford. Không rõ hợp đồng ấy trị giá bao nhiêu, nhưng có lẽ đủ cho ông và gia đình sống thoải mái. Walter Camp về hưu năm 1895 với thành tích 79-5-3. Ông chuyển sang nghề viết báo, bình luận gia và được gọi là “Cha đẻ của American Football”. Ông mất năm 1925, sau khi xuất bản 30 quyển sách về thể thao.

Ngày nay, nói tới football ai cũng biết đây là một kỹ nghệ bạc tỉ – giải vô địch Super Bowl hàng năm là một sự kiện thể thao và văn hoá quy mô, không nước nào có. Giờ đây các trận banh đại học vào mùa Thanksgiving đã được dời qua thứ Sáu hay thứ Bảy, nhường ngày thứ Năm cho những đội banh chuyên nghiệp hái ra bạc triệu như Dallas Cowboys hay Detroit Lions. Cuối tuần này, khi bạn quây quần với bà con xa gần “gặm gà lôi coi football”, đừng quên tạ ơn những nhà tiên phong như Walter Camp đã có công chế biến ra môn thể thao số một nước Mỹ này, cho người Việt dù là football fan hay không vẫn có cớ để nhậu (và cá độ!?)

BB
Dallas – TX

Hai cầu thủ tí hon năm 1920. (library of congress)