Một ngày của tháng 8, mời các bạn và quý anh chị đọc lại một bài thơ xưa và chia sẻ một tình bạn rất đẹp của các nhân vật nay chỉ còn trên những trang văn. Người xưa lưu luyến ra sao nhỉ / có giống như mình lưu luyến chăng? Bắt chước tự hỏi mình như thế và Quỳ tôi thấy lòng mình lắng xuống như khi ngắm cảnh hoàng hôn dần khuất. HOÀNG DÃ QUỲ
Về bài thơ Tương Biệt Dạ. Chuyện kể có liên quan tới một bức tranh. Bức tranh Trăng Xưa của Khái Hưng.
Sau khi Khái Hưng mất (bị Việt Minh thủ tiêu)… tại Sài Gòn, năm 1958, nhà văn Nhất Linh cho xuất bản tạp chí văn chương Văn Hóa Ngày Nay. Phát hành đến số thứ 5, đặc biệt về Trung Thu, nơi trang 85, có đăng một trang báo, dưới tiêu đề “Trăng Xưa,” bên dưới có in một bức họa, kèm theo lời chú thích sau đây: “Đây là bức tranh chính tay Khái Hưng vẽ (mấy chữ Nho bên cạnh là Khái Hưng họa) để tỏ nỗi buồn của ông khi một người bạn văn thân thiết, Nhất Linh vì công việc chống Pháp mà phải bỏ đi xa. Khái Hưng không phải là họa sĩ nhưng bức tranh ông vẽ này đẹp như một bức danh họa, lột tả được nỗi buồn của người đối diện ánh trăng khuya, nhớ tới bạn.”
Về bức tranh Trăng Xưa. Như đã nói, bức tranh là của Khái Hưng. Không rõ Khái Hưng đã vẽ bức tranh đó lúc nào, và có thể sau khi Nhất Linh đã đi xa, khi còn lại một mình ở Hà Nội, nhớ đến bạn, ông hồi tưởng và vẽ theo ký ức?
Bức tranh giản dị, vẽ bằng mực Tàu, vỏn vẹn hai màu đen và trắng, vẽ bóng của một người ngồi bên cạnh bàn, dưới ánh trăng khuya đang rọi chiếu vào một thư phòng… trên thềm cửa, một con mèo ngồi cô đơn… nhưng dưới nét vẽ của Khái Hưng ghi lại nỗi buồn mênh mang, khiến người xem cũng bồi hồi xúc động, có lẽ đã nói lên được nỗi lòng lưu luyến của ông, lúc phải xa người bạn tri kỷ Nhất Linh…
Trăng Xưa – tranh Khái Hưng
Câu chuyện về bài thơ xảy ra tại nhà của Thạch Lam vào năm 1940…
Đinh Hùng mô tả căn nhà như sau: “Căn nhà tranh ven bờ sông Hồng của Thạch Lam là một ngôi nhà tranh đặc biệt, cất theo kiểu Nhà Ánh Sáng (*). Có phòng khách, phòng ngủ, với đầy đủ tiện nghi… Tuy là nhà lợp tranh, vách bằng đất bùn nhồi rơm, láng xi măng, quét vôi sáng sủa, ngôi nhà trông thật bề thế vì vẻ cao ráo, thoáng mát của nó. Nhất là ở cạnh Hồ Tây quanh năm thoáng mát. Có vườn hoa trồng đủ cây cảnh lạ, đẹp. Một thú chơi tao nhã của tác giả ‘Hà Nội Băm Sáu Phố Phường’…
Đinh Hùng kể tiếp: “Chính tại căn nhà tranh đó, vào một đêm chớm Thu, năm Canh Thìn 1940, trước khi Nhất Linh phải rời Hà Nội, đã có một cuộc họp mặt thân mật của các văn nhân, thi sĩ. Ngoài Khái Hưng, Nhất Linh, Thạch Lam, còn có Đinh Hùng, Huyền Kiêu, Thế Lữ, và cả Nguyễn Tường Bách (em út của Nhất Linh) nữa…”
Đến khuya, bỗng Nhất Linh nói với anh, em: “Lát nữa tôi sẽ phải rời xa các anh em, nên có thể đây là một đêm họp mặt tạm biệt. Nói xong hai người vô thư phòng riêng của Thạch Lam.
Bên ngoài, các thi nhân còn lại kéo nhau ra vườn của Thạch Lam, ngồi nghe cá quẫy, nhìn trăng vời vợi… Một lát sau, Thế Lữ đã về nhà gần đấy rồi, quanh quẩn chỉ còn lại Huyền Kiêu, Thạch Lam và Đinh Hùng. Đang buồn vì đôi bạn thân là Khái Hưng và Nhất Linh sắp sửa xa nhau, thì bỗng dưng Thạch Lam khơi mào bằng câu thơ: “Hiu hắt giăng khuya lạnh bốn bề…”, rồi xui Huyền Kiêu hãy làm tiếp đi!… Huyền Kiêu và tôi đều ngơ ngác, vì không hiểu sao hôm nay Thạch Lam lại nhiều… thi hứng đến thế. Suy nghĩ một hồi lâu, Huyền Kiêu nói: Tôi thử đọc cho các anh nghe. Bài thơ nhan đề Tương biệt dạ. Hay, dở tuỳ nghi Thạch Lam và Đinh Hùng giúp sửa lại. Và anh khe khẽ ngâm sau khi giục Thạch Lam vào nhà lấy giấy bút ghi tốc ký… Vậy là bài thơ Tương biệt dạ, với đầy hình ảnh của Khái Hưng cùng Nhất Linh, đã được chính Thạch Lam mở đầu và do Huyền Kiêu sáng tác. Tình bạn thơ văn giữa chúng tôi thắm thiết là thế đó.
Sau đây là bài thơ
Tương biệt dạ
Hiu hắt giăng khuya lạnh bốn bề,
Ý sầu lên vút đến sao Khuê,
Quý thay giây phút gần tương biệt
Vương vấn người đi với kẻ về.
Ngồi suốt đêm trường không nói năng;
Ngậm ngùi chén rượu ánh vừng giăng.
Người xưa lưu luyến ra sao nhỉ?
Có giống như mình lưu luyến chăng?
Đã tắt lò hương, lạnh phím đàn;
Thư phòng sắp sẵn để cô đơn!
Trời cao mây nhạt ngàn sao rụng;
Một giải sương theo vạn dặm buồn.
Sớm biệt ly nhau không nhớ nhau
Nửa đêm chợt tỉnh bỗng dưng sầu.
Giăng mùa xuân đó ai tâm sự?
Anh đã xa rồi anh biết đâu!
HUYỀN KIÊU
