AI (trí tuệ nhân tạo) là công nghệ đầu tiên có khả năng “suy nghĩ” như con người: viết lách, tính toán, sáng tạo, lập trình… khiến nhiều người lo sợ bị thay thế. Nhưng đây không phải lần đầu sự lo lắng như vậy xảy ra. Năm 1779, khi máy dệt ra đời, một người tên Ned Ludd đã đập phá máy vì sợ mất việc – mở đầu cho phong trào Luddites chống lại công nghệ. Hai trăm năm sau, máy vi tính cũng từng bị phản đối kịch liệt vì lo ngại cướp việc của kế toán, giáo viên, thư ký… Nhưng thực tế, máy tính không chỉ không “giết” nghề, mà còn tạo ra hàng triệu việc làm mới, đưa nhiều quốc gia – như Ấn Độ – thành cường quốc công nghệ.
Giờ đây, với sự xuất hiện của AI thế hệ mới như ChatGPT hay DALL-E, chúng ta lại bước vào một cuộc chuyển mình mới. Cần nhìn nhận vấn đề này theo 4 hướng:
1. Một số việc chắc chắn sẽ bị AI thay thế
Dễ bị thay thế là những công việc mang tính lặp lại, không cần nhiều sáng tạo. Ví dụ: tóm tắt tin tức đơn giản, viết phần mềm tính lương căn bản, hay các công việc hành chánh thường nhật. Một số công ty như Vodafone hay IBM đã bắt đầu cắt giảm nhân sự để dùng AI thay thế.
2. Một số việc AI không làm được
AI không có cảm xúc. Nó không biết yêu thương, cảm thông hay chăm sóc. Vì vậy, những công việc như điều dưỡng, chăm sóc người già, nông nghiệp, lao động chân tay, xây dựng… vẫn cần bàn tay và trái tim con người. Những công việc mang tính nhân văn vẫn an toàn.
3. AI sẽ tạo ra nhiều công việc mới
Mỗi cuộc cách mạng công nghệ đều mở ra những nghề mới. Bây giờ có các nghề “kỹ sư gợi ý” (prompt engineer) – người chuyên đưa ra câu hỏi cho AI một cách thông minh. Cũng có nghề “chuyên gia đạo đức AI” (AI ethicist), giúp kiểm soát mặt trái của AI. Hoặc người tối ưu hóa sự hiện diện trên AI, giống như làm SEO (Search Engine Optimization) ngày trước.
4. Khoảng 60% công việc sẽ bị AI ảnh hưởng phần nào
AI có thể hỗ trợ bạn chứ không phải thay thế bạn hoàn toàn. Một nhà văn có thể dùng AI để gợi ra ý tưởng. Một lập trình viên (programmer) dùng AI viết code nhanh hơn. Họa sĩ dùng AI để phác thảo, rồi tự hoàn thiện. Vấn đề là: ai biết dùng AI sẽ có lợi thế hơn người không dùng.
Kỹ năng con người là vũ khí mạnh nhất
Nhà sáng lập Nvidia – ông Jensen Huang (Hoàng Nhân Huân) – nói rằng, thời AI, điều quan trọng nhất không phải là học lập trình, mà là biết giao tiếp, biết cảm thông, biết sáng tạo. Vì AI giờ có thể tự viết mã, nhưng nó không thể biết yêu thương. Kỹ năng con người – như thấu hiểu, hợp tác, sáng tạo – sẽ là thứ giúp bạn nổi bật.
Như lời bà Minouche Shafik, chủ tịch hội đồng quản trị Đại học Columbia:
“Ngày trước, công việc cần bắp thịt. Ngày nay, cần trí óc. Nhưng tương lai, công việc sẽ cần trái tim.”
