Theo chính phủ Anh ước tính, hiện nay ở Anh quốc có khoảng vài chục ngàn người là nô lệ kiểu mới bị ép làm việc không lương, đa phần từ nước ngoài. Năm 2015, nhà nước thông qua Modern Slavery Act (Đạo luật về nô lệ hiện đại) để đối phó và giải quyết vấn đề này.

Gần đây tôi xem tập “Modern Day Slavery” (Nô lệ thời hiện đại) của chương trình “The Prosecutors” (Công tố viên) của BBC, làm về các tiệm nails và cộng đồng người Việt tại Anh.

Theo film tài liệu, tháng 3/2016 Eran Cutliffe, công tố viên của the Crown Prosecution Service, nhận một vụ mới: cảnh sát tìm thấy hai thợ làm móng, không giấy tờ, không permit, ở một tiệm nails tên Gorgeous Nails ở Burton-upon-Trend, Straffordshire. Hai thợ nails, Eran Cutliffe và cảnh sát gọi là Ban và Tran, tự nhận là 16 và 14 tuổi, khai là đi lậu vào Anh bằng xe tải, không có nhà ở và không có đồ đạc gì.

Cả hai được đưa vào trại nuôi dưỡng.

Xem đây là một trường hợp bóc lột sức lao động trẻ em, hay thậm chí biến trẻ em thành nô lệ, cảnh sát bắt chủ tiệm nails. Ðây là một người Việt có quốc tịch Anh, 30 tuổi, tên Viet Hoang Nguyen, tên tiếng Anh là Ken. Trong khi cảnh sát đang loay hoay với Gorgeous Nails vì Viet Hoang Nguyen trả lời “No comment” với mọi câu hỏi, Eran Cutliffe được tin Ban và Tran trốn khỏi trại sau 2 ngày.

Tìm thấy ở tiệm nails của Viet Hoang Nguyen là một thợ khác cảnh sát đã biết từ trước, gọi là Ten. Ở Gorgeous Nails, Ten bảo chỉ đang ghé chơi. Trước đó một tháng, Ten cùng một nạn nhân khác tên Leesah được cảnh sát tìm thấy ở một tiệm nails khác, là Nails Deluxe ở Bath. Ten tự nhận là 15 tuổi. Như Ban và Tran, Ten cũng khai là đi lậu vào Anh bằng xe tải, và cũng không có đồ đạc tài sản gì. Như Ban và Tran, Ten và Leesah cũng được đưa vào trại, và trốn khoảng 2-3 ngày sau đó. Chỉ có Ten được cảnh sát tìm lại, không ai biết Leesah ở đâu.

Câu hỏi đặt ra là, tại sao Ten trong thời gian ngắn có mặt ở hai tiệm nails khác nhau ở hai thành phố khác nhau? Theo Google Maps, Burton-upon-Trent và Bath cách nhau khoảng 2 tiếng rưỡi- 3 tiếng bằng xe hơi. Chủ tiệm Nails Deluxe là một phụ nữ 47 tuổi tên Thu Huong Nguyen, tên tiếng Anh là Jenny, và khai là Ten và Leesah một ngày kia thò mặt ở tiệm mình xin giúp đỡ nên nhận vào làm không công nhưng cho ăn và cho chỗ ở. Lời khai của Ten cũng tương tự, nhưng cảnh sát cho rằng đây không phải là ngẫu nhiên và trường hợp này không phải về tiệm nails riêng lẻ mà là một mạng lưới nô lệ thời hiện đại—chuyển người như chuyển hàng từ thành phố này sang thành phố khác, từ tiệm nails này sang tiệm nails khác.

Không lâu sau đó, cảnh sát cũng hoàn toàn mất dấu Ten—nhân chứng lần nữa đã bỏ trốn.

Xem chương trình, vì là người Việt và vì từng gặp không ít người Việt không giấy tờ khi đi thông dịch, tôi không thể không tự hỏi: Ban, Tran, và Ten có đúng là trẻ vị thành niên không, hay chỉ khai gian tuổi như vô số người Việt khác sống lậu ở Anh? Tôi không thể không nhớ tới một phụ nữ tôi thông dịch cho vài lần ở bệnh viện, nói giảm đến gần 20 tuổi nhưng chẳng bác sỹ y tá nào mảy may nghi ngờ. Nhưng nhóm công tố viên của Eran Cutliffe quyết định sẽ xoáy vào tuổi của nạn nhân, để nhấn mạnh đây không chỉ là bóc lột sức lao động mà còn là bóc lột sức lao động trẻ em, đặc biệt trong trường hợp trẻ em ở xứ lạ, người quen không có, ngôn ngữ không biết, dễ dàng bị lợi dụng.

Không còn nhân chứng, kể cả Ten, link duy nhất giữa hai tiệm nails, cảnh sát phải tiếp tục điều tra và tìm thêm một link khác: Van Than Nguyen, 26 tuổi, tên tiếng Anh là Jimmy.

Tháng 1/2017, cảnh sát tìm ra nhà của Van Than Nguyen ở Stoke-upon-Trent, từ đó dẫn tới một tiệm nails khác ở Newcastle-under-Lyme và bắt giữ được Van Than. Ngày hôm sau, cảnh sát được tin bà Thu Huong Nguyen (chủ tiệm nails ở Bath) dẫn Ten tới cơ quan di trú ở London. Ten chối, nhưng cảnh sát tìm thấy một loạt tin nhắn cho thấy Ten và Van Than có quan hệ thân mật, nói về sex, có con, v.v. Với cảnh sát và các công tố viên, trường hợp này là hoàn toàn không thể chấp nhận và họ phải làm hết sức để những kẻ bóc lột này phải bị luật pháp trừng trị: hai chủ tiệm nails chẳng thấy mình làm gì sai; Ban, Tran, Ten, và các nạn nhân khác bị xem như hàng hóa, nhưng bản thân họ bị “tẩy não” tới mức cũng không biết mình đang bị bóc lột và không thấy mình là nạn nhân; Ten thậm chí còn bắt đầu dính líu với Van Than khi mới 15 tuổi còn Van Than chừng 25-26 tuổi.

Không lâu sau đó Van Than trốn thoát, nhưng Viet Hoang Nguyen và Thu Huong Nguyen đều bị buộc tội bóc lột sức lao động trẻ em và nô lệ kiểu hiện đại.

Tháng 3/2017, vì vấn đề bóc lột ở các tiệm nails, cảnh sát Oxford lục tìm 5 tiệm nails khác nhau và bắt được 16 người Việt không giấy tờ, trong đó có Leesah.

Thu Huong Nguyen, 48 tuổi (trái) và Viet Hoang Nguyen, 29 tuổi, bị kết tội buôn người và cưỡng bức lao động với trẻ em theo Đạo luật nô lệ hiện đại ở Anh quốc. Ảnh: Daily Mail.

Cảnh sát hiện nay đã có Leesah và Ten, và không lâu sau đó cũng tìm thấy Ban, sau 14 tháng. Sau khi bỏ trốn, Ban ở nhà một người đàn ông người Việt được khoảng một năm, bị bắt đi làm, còn khi ở nhà thì bị khóa cửa nhốt không cho ra, và bị ép phục vụ tình dục mỗi tuần 3-4 lần. Tuy nhiên do không đủ điều kiện và bằng chứng, phía cảnh sát chỉ có thể tập trung vào trường hợp hai chủ tiệm nails ở Bath và ở Burton-upon-Trent. Như đã định từ đầu, nhóm khởi tố muốn xoáy vào độ tuổi của nạn nhân.

Nhưng làm thế nào để chứng minh tuổi khi không có bất cứ giấy tờ gì chứng minh ngày tháng năm sinh? Nhân viên xã hội phải làm hàng loạt thẩm định và ước tính Ban chừng 17 tuổi, còn Ten cùng lắm là 17 tuổi, khả năng cao chưa tới.

Ðùng một cái, khi hai chủ tiệm nails chuẩn bị ra tòa, phe khởi tố nhận được tin từ bên bào chữa: luật sư biện hộ tìm được trên Facebook hình sinh nhật của Ban—trên bánh sinh nhật là số 27. Ban giải thích “17 tuổi. Nó đi mua không có số 1 nên nó mua số 2”, nhưng các công tố viên biết không thể hoàn toàn tin được nữa, và phải đổi hướng truy tố: không còn tập trung vào yếu tố trẻ em mà là bóc lột người trong tình trạng dễ bị tổn thương và lợi dụng, không giấy tờ, không nhà cửa, không người quen, và không ngôn ngữ. Cả hai cũng bị buộc tội di chuyển người từ nơi này sang nơi khác.

Năm 2018, Van Than Nguyen vẫn chưa bị bắt, nhưng Viet Hoang Nguyen và Thu Huong Nguyen bị xem là có tội, và bị tuyên án 4 và 5 năm tù giam.

Ðây là vụ truy tố thành công đầu tiên về buôn người và cưỡng bức lao động với trẻ em theo Ðạo luật nô lệ hiện đại ở Anh quốc.

HDN