Từ nhiều năm nay, Hollywood đã thống trị thị trường film thế giới. Nhiều khán giả vẫn cho rằng điện ảnh Mỹ là nhất và vượt xa mọi nước khác, với công nghệ và kỹ xảo ngày càng phát triển. Ngược lại, nhiều người khác cho rằng Hollywood ngày nay bị lấn át bởi film superhero và các thể loại film bom tấn, và nghĩ là thời kỳ vĩ đại cuối cùng của điện ảnh Mỹ là thập niên 70. Thực tế không thể chối cãi là trong thế kỷ 21, công nghệ và nhiều yếu tố khác có ảnh hưởng không nhỏ tới điện ảnh thế giới nói chung và Hollywood nói riêng.

Trong bài trước, tôi đã viết về ảnh hưởng của MTV đến dựng film, sự xuất hiện của dịch vụ streaming và phát triển của TV, sự bùng lên và chìm xuống của DVD, và sự thống trị của movie franchise (loạt film).

Trong bài này, tôi sẽ nói thêm về một vài biến chuyển khác với Hollywood trong thế kỷ 21.

Phong trào diverse films nguồn greatergood.berkeley.edu

  1. Cái chết của loại film với kinh phí trung bình

Với movie franchise và film bom tấn thống trị Hollywood, điện ảnh Mỹ vẫn có film nhỏ, film kinh phí thấp, film độc lập (indie). Cái đang dần dần chết đi là loại film đâu đó ở giữa, film với kinh phí trung bình—theo Vanity Fair, Forbes, Flavorwire, v.v…1 Các hãng film hiện nay dường như chỉ “đánh lớn” (trên 80 triệu đô), hoặc chỉ bỏ tiền cho các film nhỏ (với kinh phí dưới 20 triệu).

Chẳng hạn năm 2019, khi “Knives Out” ra rạp, Quartz có một bài nói đây là một ví dụ hiếm hoi của loại film đang chết dần chết mòn, film với kinh phí trung bình (kinh phí của “Knives Out” là 40 triệu đô)2.

Ðiều đó có nghĩa là, theo tờ FlavorWire, các đạo diễn thành công khoảng thập niên 80-90 với các film kinh phí trung bình cũng dần dần mất đi, và không thể làm film. Bản thân Francis Ford Coppola, đạo diễn một loạt những film kinh điển như “The Godfather”, “The Conversation”, “Apocalypse Now”… trong những năm vừa qua cũng phải tự bỏ tiền túi để làm film3.

Khi kinh phí không đủ, các nhà làm film không thể làm được cái mình muốn, nhưng khi làm film bom tấn, đạo diễn cũng bị trói cẳng kiểu khác—như đã viết trong bài trước, các film superhero Marvel có đạo diễn khác nhau nhưng nhìn vẫn y hệt nhau, vì cùng phải theo style chung của Marvel.

  1. Chuyện Disney trở thành ông hoàng Hollywood

Năm 2019, Disney chính thức mua lại toàn bộ media assets của 21st Century Fox với giá 71.3 tỷ đô, trở thành cường quốc truyền thông lớn nhất trên thế giới. Trước đó, Disney đã sở hữu Pixar, Marvel, và loạt film “Star Wars”, nhưng 21st Century Fox còn đem lại cho Disney loạt film “X-Men”, “Fantastic Four”, và “Deadpool”.

Thỏa thuận cũng đem lại cho Disney các mạng truyền hình cũ của Fox như FX Networks và National Geographic, và cho Disney 60% sở hữu streaming site Hulu4.

Quyền lực gần như bá chủ Hollywood của Disney có thể nói là dấu hiệu nguy hiểm. Chẳng hạn film “Mulan” (2020) bị phản đối vì diễn viên chính Lưu Diệc Phi ủng hộ cảnh sát Hồng Kông và chống người biểu tình dân chủ, bản thân film “Mulan” quay gần trại tập trung Tân Cương và thậm chí trong credit cuối film còn cảm ơn chính phủ Tân Cương, nhưng sự chỉ trích hay tẩy chay film “Mulan” đều không ăn thua gì vì Disney có quá nhiều quyền lực.

  1. Sự lớn mạnh của Trung Quốc, và ảnh hưởng tới Hollywood

Như đã viết trong loạt bài “Trung Quốc kiểm duyệt thế giới”, Trung Quốc ngày càng lớn mạnh và khống chế Hollywood. Hollywood cần thị trường 1.4 tỷ dân Trung Quốc hơn Trung Quốc cần Hollywood. Nỗi sợ bị cấm cửa và blacklist khiến các nhà làm film Hollywood luôn phải nghĩ tới Trung Quốc khi làm film—trong khi mọi nước độc tài đều cắt xén và kiểm duyệt film từ nước ngoài, riêng Trung Quốc không cần tự tay làm mà có thể ngồi từ xa và khiến Hollywood tự kiểm duyệt, khiến điện ảnh Mỹ phải cẩn thận khi thể hiện Trung Quốc trên màn ảnh và phải né tất cả những chủ đề “đụng chạm” như Hồng Kông, Tân Cương, hay Tây Tạng.

Film ảnh Hoa ngữ vẫn chưa thắng được trên thế giới, nhưng bằng tiền, đảng cộng sản Trung Quốc có thể khiến Hollywood tuyên truyền cho mình.

Disney, bá chủ Hollywood, càng cần Trung Quốc hơn ai hết: Disney có 47% cổ phần trong Disneyland Thượng Hải, mở năm 2016 và tốn hơn 5.5 tỷ đô xây dựng. 62 Universal Studios trong khi đó định mở một khu nghỉ mát ở Bắc Kinh, bao gồm 2 công viên giải trí, 6 khách sạn, một công viên nước và một khu phức hợp giải trí5.

  1. Ảnh hưởng của phong trào diversity (đa dạng)

Một thay đổi quan trọng khác của Hollywood trong thế kỷ 21 là vấn đề diversity. Trước đây tôi từng viết về diversity trong chuyện tuyển diễn viên và chủ yếu nói về vấn đề màu da6, nhưng khán giả lẫn dân Hollywood đều muốn film ảnh nói chung có thêm nhiều diễn viên và người làm film da màu, muốn thể hiện đồng tính và chuyển giới trên màn ảnh, muốn có thêm nhân vật khuyết tật v.v.

Vừa rồi, sau nhiều năm bị chỉ trích là quá trắng (Oscars so white) và quá nam (Oscars so male), giải Oscar năm 2021 được xem là Oscar đa dạng nhất. 9 trong tổng số 20 diễn viên được đề cử (cho vai chính lẫn vai phụ) là không phải da trắng, trong đó 3 là gốc Á và 6 là da đen. Ðây cũng là lần đầu tiên có 2 phụ nữ cùng được đề cử đạo diễn xuất sắc nhất—Emerald Fennell và Chloé Zhao7.

Ngoài ra, do ảnh hưởng của Black Lives Matter, giải Oscar cũng ra luật mới sẽ ứng dụng từ 2024, các film phải đáp ứng các yêu cầu về diversity để được xét cho Oscar, như một trong các vai chính hoặc vai phụ phải là da màu (gốc Phi, gốc Á, gốc Hispanic, gốc thổ dân…), hoặc ít nhất 30% diễn viên phải là phụ nữ hoặc người da màu hoặc người khuyết tật hoặc người thuộc cộng đồng LGBT, hoặc ít nhất hai trong số những người đứng đầu phải thuộc một trong các nhóm vừa kể  v.v.8

Một số khán giả nhiệt liệt ủng hộ, ca ngợi Hollywood ngày càng đa dạng phong phú và tạo điều kiện cho các nhóm từng bị kỳ thị trong quá khứ. Nhưng ngược lại, một số khán giả khác cho là Hollywood chỉ ám ảnh với màu da và các kiểu đa dạng bề ngoài, nhưng không có đa dạng về quan điểm, và coi trọng các dạng diversity trên bề mặt hơn tự do sáng tác và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.

Trong khi báo chí ca ngợi Oscar năm nay đa dạng nhất trong lịch sử, thực tế là tỷ lệ xem Oscar năm nay tụt 58% so với năm trước9. Ðại dịch không phải là lý do duy nhất, biểu đồ cho thấy tỷ lệ xem Oscar trong vài năm qua đã có khuynh hướng ngày càng giảm10.

Còn tương lai?

Như đã viết trong bài này và bài trước, đã có nhiều biến chuyển làm thay đổi Hollywood trong thế kỷ 21. Khó nói được chuyện gì sẽ xảy ra trong vài chục năm tới, nhưng với công nghệ, dịch vụ streaming, mùa dịch, ảnh hưởng của Trung Quốc và các phong trào, Hollywood và film ảnh nói chung chắc chắn sẽ thay đổi, thậm chí hoàn toàn.

HDN

1: https://www.vanityfair.com/hollywood/2019/05/is-the-mid-budget-movie-an-endangered-species

https://www.forbes.com/sites/dorothypomerantz/2012/08/28/disneys-success-and-the-death-of-mid-budget-

   movies/?sh=1c3df8254bd8

https://www.flavorwire.com/492985/how-the-death-of-mid-budget-cinema-left-a-generation-of-iconic-filmmakers-mia

2: https://qz.com/1756279/knives-out-is-the-last-of-a-dying-breed-of-mid-budget-movies/

3: https://www.flavorwire.com/492985/how-the-death-of-mid-budget-cinema-left-a-generation-of-iconic-filmmakers-mia

4: https://www.investopedia.com/articles/financial-theory/11/walt-disney-entertainment-to-empire.asp

5: https://baotreonline.com/van-hoc/tre-voices/trung-quoc-kiem-duyet-the-gioi-p-2.baotre

6: https://baotreonline.com/van-hoc/tre-voices/tuyen-dien-vien-va-diversity.baotre

7: https://www.insider.com/oscars-most-diverse-academy-awards-ever-study-report-2021-3

8: https://www.oscars.org/news/academy-establishes-representation-and-inclusion-standards-oscarsr-eligibility

9: https://www.indiewire.com/2021/04/oscars-ratings-2021-abc-1234633342/

10: https://www.cnbc.com/2021/05/02/oscars-2021-nielsen-data-shows-viewers-have-lost-interest-in-award-shows.html