Kỹ nghệ giải trí bao gồm nhiều lãnh vực, từ âm nhạc, kịch nghệ đến “trung tâm trò chơi” (tạm dịch từ “theme park”). Từ lâu lắm rồi, ta đã có những nơi tập trung các trò giải trí cho trẻ em lẫn người lớn. Giải trí là nhu cầu thiết yếu gần như làm việc, cả hai đều quan trọng cho sức khỏe, đầu óc được nghỉ ngơi sau khi cày cuốc cật lực. Không lạ là thế giới có cả một ngành kỹ nghệ rầm rộ dành riêng cho việc giải trí. Bài viết ngắn này chỉ đề cập đến ngành giải trí của trẻ em, đình đám nhất là Disney World.

Walt Disney World Resort (cũng được gọi là Walt Disney World hay Disney World) là một trung tâm giải trí mênh mông, khoảng 20 dặm từ trung tâm thành phố Orlando, tiểu bang Florida, mở cửa đón khách hàng vào năm 1971. Disney World nằm trên một vùng đất rộng đến 25,000 mẫu đất (39 dặm vuông) và họ mới chỉ sử dụng khoảng một nửa lượng đất trời bao la ấy.

Sơ sơ 20 ngàn dặm vuông kia bao trùm một quần thể vừa chỗ chơi cho trẻ em, sân golf, khách sạn, hàng quán, cửa tiệm thương mại đến trung tâm hội thảo… Muốn chơi thì ra mấy “theme park” như Magic Kingdom, Disney Land … cho con nít, cha mẹ chúng và người chưa muốn già. Khách hàng “nhỡ nhỡ” thì chọn “Experimental Prototype Community of Tomorrow” (EPCOT). Muốn dãn gân cốt thì qua mấy sân thể thao, thể dục … Tóm lại là đủ thứ thập cẩm để vừa lòng khách đến, vui ý khách đi [để còn trở lại]; cần hay thích món gì cũng được cung cấp đầy đủ. Chủ nhân cứ thong thả đếm bạc tỷ.

Xuất phát từ Disneyland tại Anaheim, California, mở cửa năm 1955, thiếu đất đai để khuếch trương trung tâm thương mại ấy nên cha đẻ Walt Disney tìm đất mới và ông cụ đi tuốt sang miền đông mà bắt đầu “The Florida Project”. Ông Walt qua đời năm 1966 khi giấc mộng chưa thành nên người anh, ông Roy Disney tiếp tục, chuyển giấc mơ ấy thành hiện thực. Từ khái niệm xây dựng một thành phố sinh sống theo lối mới, “Experimental Prototype Community of Tomorrow”, dự án Florida không còn là “một cộng đồng mới” mà bắt đầu từ Magic Kingdom, từa tựa như Disneyland, rồi EPCOT năm 1982, Hollywood Studios (the Disney-MGM Studios Theme Park) năm 1989, và Animal Kingdom năm 1998. Các “theme park” này được gom chung dưới tên Walt Disney World để ghi nhận công sức của chủ nhân đầu tiên nhưng bá tánh vẫn gọi ngắn gọn là Disney World.

Mua bán gần 40 ngàn dặm vuông đất đai, mênh mông như một thành phố, không phải là điều dễ dàng. “Nó” là một dự án khá bí mật, tính toán theo chương trình tuần tự từng bước. Để tránh sự chú ý của bá tánh, kể cả những tay phát triển địa ốc luôn đánh hơi xem vùng đất nào còn rẻ và đáng đầu tư, Disney World âm thầm chế ra nhiều công ty trên giấy tờ để tiện việc mua bán [kẻo chủ đất tăng giá hoặc bị tranh giành] và rinh về công ty mẹ khoảng  27,443 mẫu đất, cỡ 43 dặm vuông hay 110 cây số vuông. Tính toán kỹ càng đến độ sau khi ký kết hợp đồng mua đất với chủ nhân, Disney World thong thả chờ cho đến khi mua gần xong các lô đất trong tầm ngắm, họ mới hợp thức hóa các giấy tờ của sở hữu chủ. Lúc ấy, khi tên tuổi của chủ đất mới được ghi chép trên sổ bộ hành chánh, công khai trước bàn dân thiên hạ, bá tánh mới “ồ” lên hiểu ra mục đích [xây cất một trung tâm giải trí]. Thì ra các lô đất mênh mông kia [tưởng rằng do các công ty nho nhỏ mua lẻ tẻ] đều được Disney World thu tóm. Tạm hiểu là làm ăn bí mật nên Disney World đã thành công khi mua được một lượng đất đai khổng lồ, đất hoang chưa khai thác, với giá rẻ mạt như 100 Mỹ kim/ mẫu!

Xem thêm:   Cúm gia cầm chuyện cũ nhưng vẫn mới

Với sự cạnh tranh từ những công ty kềnh càng như Ford, the Rockefellers, và Howard Hughes [mua đất để đầu tư, xây cất hãng xưởng khi phát triển] chưa kể chính phủ Hoa Kỳ, qua NASA, để mở rộng Kennedy Space Center, Disney World đã thắng một ván cờ lớn khi hoàn tất bước đầu quan trọng của “The Florida Project”.

Ngày 15 tháng Mười Một, năm 1965, Disney World khai trương, mở cửa đón khách: “địa điểm thu hút nhất của Florida”. Đến năm 2018, Walt Disney World chiếm giải quán quân của “nơi nghỉ mát được thăm viếng nhiều nhất trên thế giới”, trung bình, 58 triệu khách hàng mỗi năm. Trung tâm giải trí này cũng là công ty thuê mướn nhiều nhân viên nhất của Hoa Kỳ. Nhiều thứ “nhất” như thế, rùm beng như thế nên không lạ là Disney World được xem như một loại “văn hóa dân gian” (tạm dịch từ “popular culture” của Hoa Kỳ.

Sở hữu một lượng đất đai mênh mông như thế nên năm 1967, Disney World thừa thắng xông lên, thành lập luôn cả một “quận hạt” tư hữu “the Reedy Creek Improvement District”; ngày nay là Lake Buena Vista. Quận hạt tư nên chủ nhân được phép khai thác đất đai mà không phải xin phép chính phủ địa phương. Nôm na là luật lệ về việc sử dụng đất đai của Florida không được áp dụng trên “lãnh thổ” của Disney World, đất tư nhân. Chưa hết, Disney World còn được phép bán “cổ phần không thuế”, Tax-free bond, cho các chương trình phát triển trên đất đai của công ty này. Disney World thắng lớn!

Xem thêm:   Không nói nhưng vẫn “nói” ngôn ngữ của cơ thể

Ngày “xa xưa” ấy, năm 1971, giá vé vào cửa là 3.5 Mỹ kim, trẻ em dưới 18 chỉ trả 2.5 Mỹ kim và 1 Mỹ kim cho nhi đồng dưới 12 tuổi. Đến nay thì giá vé rẻ nhất là 119 Mỹ kim/ người (trên 10 tuổi), gia giảm theo số ngày và mùa thăm viếng, đi chơi nhiều ngày và vào mùa vắng khách thì giá vé rẻ hơn.

Đang ăn nên làm ra thì chương trình làm ăn của Disney World bỗng khựng lại. Bắt đầu từ chuyện lời qua tiếng lại khi sếp lớn của Disney World lên tiếng chê trách chính sách [mới] kiểm soát giáo dục qua việc loại bỏ những sách vở liên quan đến các đề tài đồng tính, tình dục / phá thai cũng như [kỳ thị] chủng tộc giảng dạy tại trường học. Ông thống đốc nổi đóa bèn xoay qua trả đũa, khởi đầu với việc thuế má.

Sau mấy chục năm đắc lợi, thụ hưởng khá nhiều quyền lợi từ quy chế giảm thuế lợi tức [tiểu bang]  đến “tự trị” [trên “lãnh thổ”], tháng Tư năm 2022, thống đốc Ron Desantis ký sắc lệnh xóa bỏ “quyền tự trị” của Disney World, mọi chương trình phát triển đất đai đều phải xin phép chính phủ như mọi lô đất lớn nhỏ khác. Tạm hiểu là mọi dịch vụ tại Disney World đều chịu khám xét, thẩm định của các cơ quan chính phủ như mọi ngành buôn bán làm ăn khác. Điển hình là hệ thống xe điện chạy chung quanh các trung tâm giải trí cũng như các máy móc điều khiển các trò chơi. Tạm hiểu là các đặc lợi dành cho những công trình đầu tư lâu dài vào tiểu bang Florida của Disney World bị chấm dứt.

“Chiến tranh” bắt đầu với bánh ít và bánh quy. Disney World kiện ông DeSantis về việc vi phạm tự do ngôn luận, như mọi cá nhân, Disney World cũng có quyền nói lên ý nghĩ ngay cả khi chỉ trích hành động của chính phủ. Disney World cũng kiện Florida vi hiến, luật pháp [tiểu bang] cho tư nhân quyền tư hữu, đã “trở mặt” sau khi thỏa thuận về các đặc lợi để công ty chịu đầu tư và khai thác đất tư. Kiểu qua sông đánh đắm thuyền. Disney World mang lại tiền bạc, công việc làm…, thu hút dân nhập cư qua các chương trình đầu tư bạc tỷ. Đưa tên tuổi Florida vào thế giới thần tiên của nhi đồng [và cha mẹ chúng] qua Mickey Mouse. Biến các lô đất sình lầy, hoang địa thành trung tâm giải trí có tính cách quốc tế!? Mang lại nhiều lợi ích cho tiểu bang và cư dân như thế mà chính quyền lại xoay lưng xé hợp đồng?

Xem thêm:   Cúm gia cầm dưới mắt khoa học gia

Chưa hết, Disney World xếp xó chương trình phát triển đất đai như xây cất các chung cư dành cho nhân viên, hệ thống vận chuyển giữa các chung cư và trung tâm giải trí. Dự án ấy trị giá khoảng 2 tỷ Mỹ kim và sẽ giải quyết phần nào tình trạng khan hiếm chỗ ở tại Florida nhất là những chung cư giá thuê mướn rẻ. Dân nhập cư đông, thiếu chỗ ở nên giá nhà lên vù vù, nhà bán cũng như nhà thuê. Disney World có khoảng 80 ngàn nhân viên, nhân công trong ngành cung cấp dịch vụ hầu hết lương thấp nên khó lòng thuê mướn nhà cửa riêng rẽ. Khi chỗ ở thuê giá thấp, lại được cung cấp phương tiện di chuyển đến nơi làm việc, Disney World sẽ dễ dàng thu hút nhân viên mới và giữ chân nhân viên cũ ở lại với công ty.

Ấy là chưa tính đến các dự án “ăn theo” khác, mở siêu thị, cửa tiệm, hàng quán, trường học… gần các chung cư kể trên. Ít ra là chương trình phát triển kia dự đoán như thế. Nghĩa là cuộc đấu khẩu giữa ông DeSantis và Disney World đã và đang ảnh hưởng đến chính họ và những người chung quanh. Túi bạc của Disney World bị thu hẹp một phần và ảnh hưởng chính trị của ông thống đốc [sắp hết nhiệm kỳ] cũng phai nhạt vì tiểu bang mất toi một món lợi lớn.

Cuộc chiến tranh đang tiếp diễn, hẳn chỉ chấm dứt sau khi ông thống đốc mãn nhiệm?

Disney World là một thế giới thần tiên của trẻ em, hầu như đứa trẻ nào cũng thích Mickey Mouse chưa kể một số người lớn vẫn chuộng các chuyến nhào lộn trong không gian. Người già em bé đều được rong chơi thỏa thích nên họ tiếp tục hoài khi túi tiền rủng rỉnh, cho phép tiêu xài. Đằng sau các hình tượng dễ thương, hiền lành… là cả một công ty kềnh càng, dẫn đầu kỹ nghệ giải trí [trẻ em] với đầy đủ các bộ óc tính toán, hoạch định chương trình làm ăn buôn bán lâu dài. Chỉ kiếm được bạc nếu đáp ứng đúng thị hiếu của khách hàng.

Công ty nào cũng thế, cũng buôn bán kiếm lợi. Khi cách làm ăn của họ hợp pháp, an toàn cho nhân viên, không gây tổn hại cho xã hội chung quanh thì Dế Mèn ủng hộ. Tại sao lại không, bạn nhỉ?

TLL