Từ nhỏ tôi đã nghe kể nhiều về thôi miên, đã đọc trong các sách trinh thám, kiếm hiệp xưa về những nhân vật biết kỹ thuật thôi miên có khả năng làm cho người bị thôi miên mất hết lý trí và sự tự chủ bản thân, chỉ biết cả đời răm rắp nghe theo người thôi miên mình, nếu không có ai “giải” cho thì coi như làm con rối cho người thôi miên suốt đời. Đặc biệt là những người hàng xóm, quen biết đi chợ bị mất toàn bộ tiền mang theo và nữ trang đeo trên người, khi về nhà họ hô hoán là “Tui bị thôi miên (hoặc bị bỏ bùa) nên lột hết ra đưa cho nó. Nó đi rồi tui mới tỉnh lại” làm tôi càng sợ thêm. Có thể nói, suốt thời gian dài thời thơ ấu tôi rất sợ ai đó biết thuật thôi miên.
Khi trưởng thành, tôi ngộ ra tiểu thuyết là sản phẩm tưởng tượng của các nhà văn nhằm phục vụ độc giả giải trí, thuật thôi miên thật sự không uy lực ghê gớm như vậy. Những người nói “Tui bị thôi miên (hoặc bị bỏ bùa) nên lột hết ra đưa cho nó…” thực chất là họ tham “của trên trời rơi xuống” nên bị lừa, tự đưa toàn bộ tiền, nữ trang cho kẻ xấu để đổi lấy món lợi lớn hơn (thỏi vàng chẳng hạn), nhưng không ngờ là vàng giả hoặc cục tiền giả.
Thật ra, trong y học, thôi miên được sử dụng như một phương pháp trị liệu, giúp thay đổi suy nghĩ, cảm xúc và hành vi. Người được thôi miên có thể tiếp thu những gợi ý từ người khác chỉ xảy ra trong thời gian ngắn đang bị thôi miên, không thể kéo dài lâu. Quý độc giả có thể đọc tiểu thuyết Bá tước Dracula của tác giả Bram Stoker có kể những đoạn ông Tiến sĩ thôi miên nhân vật nữ, những mô tả này đúng với thôi miên ngoài thực tế.
Thời gian gần đây, chúng ta thường nghe nhắc nhiều tới cụm từ “thao túng tâm lý,” chưa thấy ai so sánh thao túng tâm lý với thôi miên. Theo thiển ý của tôi, thao túng tâm lý nghe thì rất nhẹ nhàng nhưng nguy hiểm hơn thôi miên rất nhiều.
Y học định nghĩa “Thao túng tâm lý (Psychological manipulation) là hình thức lạm dụng tâm lý, gây ảnh hưởng tới người khác thông qua việc bóp méo sự thật, bạo hành tâm lý và cảm xúc của nạn nhân với mục đích chiếm lấy quyền kiểm soát hoặc một số lợi ích và đặc quyền từ nạn nhân.”
Những KOLs bán hàng (giả) online ở VN đã bị bắt giam.
Nếu để ý kỹ, chúng ta sẽ thấy thao túng tâm lý xuất hiện ở khắp mọi nơi trong đời sống xã hội, từ chính trị, văn hóa, xã hội, nghệ thuật, y học, giáo dục… Thí dụ, một diễn giả thao thao bất tuyệt trước đám đông, mỗi câu diễn giả nói ra đều được đám đông ồ lên trầm trồ, tán thưởng, hoan hô. Ta cũng đang ở trong đám đông ấy, ta cảm thấy nếu ta không tán thưởng theo thì ta rất sai trái, có lỗi, vì vậy ta cũng hòa theo hoan hô chung với đám đông. Sau khi bước ra khỏi buổi thuyết trình ấy, ta mới hồi tâm lại và suy nghĩ “Ông ta đã nói cái gì vậy? Những điều ông ta nói có đúng đâu?…” Vậy là ta đã bị thao túng tâm lý rồi. Hoặc đám đông fans như điên như cuồng khóc nức nở khi thấy “thần tượng” (ca sĩ/ diễn viên) xuất hiện, tranh nhau hôn mặt ghế chỗ “thần tượng” vừa ngồi xong đứng dậy, cảm thấy nếu không làm như vậy là có lỗi rất lớn với “thần tượng”, đây cũng là một kiểu bị thao túng tâm lý độc hại.
Người thao túng tâm lý thường lợi dụng, kiểm soát, hay thậm chí là diễn vai nạn nhân để đạt được mục đích riêng của mình. Người thao túng thường không trực tiếp đưa ra yêu cầu mà sử dụng các kỹ thuật khác như gợi lòng thương hại, đổ lỗi, thao túng cảm xúc, kiểm soát, cô lập… để đạt được mục tiêu. Thao túng tâm lý luôn nhằm mục đích phục vụ lợi ích của người thao túng, thường gây tổn hại cho người bị thao túng.
Phạm vi ảnh hưởng của thao túng tâm lý rất rộng. Mặt khác, thời nay, ai ai cũng có thể sở hữu một cái smartphone, ai cũng có thể online dễ dàng và đọc/xem tất cả mọi thứ. Vì vậy, trong phạm vi bài viết này, tôi chỉ trình bày với quý vị một số hiện tượng thao túng tâm lý độc hại trên mạng (internet) mà thôi.
Thời gian gần đây, chúng ta thấy rất nhiều “người nổi tiếng” (KOLs) xuất hiện trên mạng xã hội. Ban đầu, họ tạo dựng hình ảnh tích cực về cuộc sống lương thiện, yêu thích thiên nhiên, làm từ thiện, yêu động vật, thậm chí các cô có chút nhan sắc thì đầu tư nâng cao nhan sắc rồi chụp hình, quay video đăng lên mạng v.v. Khi có số lượng người theo dõi khá đông thì họ chuyển qua bán hàng online. Người theo dõi đổ xô vô mua hàng dù bản thân mình không cần món hàng đó, hoặc bán hàng dỏm, hàng giả, nhưng người mua vẫn mua để làm vừa lòng thần tượng. YouTube xuất hiện dày đặc các quảng cáo thuốc chữa bệnh trời ơi đất hỡi của các lang băm “gia truyền,” thực phẩm chức năng, thuốc bổ, nhân sâm, yến sào, đông trùng hạ thảo… đều do các ca sĩ, nghệ sĩ, nhân vật nổi tiếng, linh mục (giả)… ngồi nhai nhải mời mọc quý vị mua hàng, mà không phải là một ông/bà bác sĩ chuyên khoa hay nhà dinh dưỡng học nào. Khách hàng sẽ đổ xô mua hàng với giá cắt cổ không phải vì giá trị món hàng, mà vì hâm mộ người ngồi quảng cáo. Đây là kiểu thao túng tâm lý.
Tôi vừa đọc một bài “Lợi ích cá nhân phải phục tùng lợi ích dân tộc” dài xọc khoảng 2,000 chữ trên tờ Nhân Dân (ngày 3-7-2025.) Bài viết loanh quanh lặp đi lặp lại những câu giáo điều trong các nghị quyết của đảng CSVN và cố gắng thuyết phục dân chúng phải hy sinh quyền lợi và tánh mạng cho “dân tộc”, và chỉ đưa ra được một dẫn chứng duy nhứt là “Bác Hồ cả đời hy sinh vì nước vì dân”, mà không thấy đưa ra dẫn chứng lãnh đạo nhà nước CSVN hoặc con cháu lãnh đạo nào thời nay hy sinh bản thân hoặc hy sinh tài sản vì lợi ích dân tộc. Há chẳng phải ông Hồ Chí Minh đã từng nhấn mạnh trong tuyên ngôn rằng “Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi, và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi”? (Thực ra ông Hồ chỉ trích lại Tuyên Ngôn Nhân Quyền và Dân Quyền của Cách Mạng Pháp năm 1789)Người đọc bài báo sẽ cảm thấy mình rất có lỗi với “dân tộc” vì mình đã còn sống mà không chịu hy sinh tới hơi thở cuối cùng (cho cái gọi là “lợi ích dân tộc” mơ hồ trong bài viết). Ít ai tỉnh táo đặt câu hỏi hơn 20 năm trở lại đây, chưa bao giờ thấy con của quan chức nhà nước, con quan chức đảng, con nhà đại gia đỏ phải đi “nghĩa vụ quân sự” cầm súng “bảo vệ tổ quốc,” mà tân binh toàn con nhà nghèo thành thị và con nông dân nghèo. Đây là một kiểu thao túng tâm lý đám đông hết sức độc hại, gây ra tình trạng bất bình đẳng giữa người với người, gây tổn hại quyền lợi của dân chúng.
Y học nhận định “Cần phân biệt giữa sự ảnh hưởng xã hội lành mạnh với thao túng tâm lý. Ảnh hưởng xã hội lành mạnh (Healthy social influence) xảy ra thường một phần là sự cho và nhận của các mối quan hệ và mang tính xây dựng. Trong khi thao túng tâm lý chỉ vì lợi ích một bên. Kẻ thao túng cố tình tạo ra sự mất cân bằng quyền lực và lợi dụng nạn nhân để phục vụ lợi ích riêng của mình.”
Có một nguyên tắc bất di bất dịch trong xã hội văn minh chúng ta phải luôn luôn ghi nhớ để tránh bị thao túng tâm lý là: Không ai có quyền viện lý do vì lợi ích tập thể để chà đạp lên lợi ích cá nhân. Ai muốn làm điều này với quý vị, đó là kẻ thù của quý vị, tốt nhứt quý vị phải tránh họ thật xa.
TPT
