Ramsès II vị pharaon vĩ đại nhất

Hãy gọi tên người quá cố và họ sẽ trở nên bất tử

(tín ngưỡng Ai Cập cổ đại)

Đầu Ramsès và tên khai sinh cùng vương hiệu bằng chữ tượng hình

Ngược dòng lịch sử

Nhắc đến thời kỳ Ai Cập cổ đại, rất nhiều người trong chúng ta sẽ nghĩ ngay đến những kim tự tháp hùng vĩ trơ gan cùng tuế nguyệt, con nhân sư sphinx nằm dài trầm tư giữa vùng đất đá khô cằn, sống mũi huyền thoại của nữ hoàng Cléopâtre hay chiếc mặt nạ bằng vàng ròng chạm trổ tinh xảo táng cùng momie (xác ướp) của vị pharaon 19 tuổi Toutânkhamon. Rồi… hết ! Nhưng người dân của xứ sở được xem là một trong những cái nôi của văn minh nhân loại này, xứ của nước mát châu thổ sông Nile và cát bỏng sa mạc Sahara, xứ của chữ tượng hình, giấy cói papyrus và nghệ thuật ướp xác, khi được hỏi, sẽ nhắc đến một cái tên với lòng tôn kính: Ramsès Đại Đế.

Hoàng tử thứ 13 Mérenptah

Thật vậy, được xem là vị pharaon vĩ đại nhất của thời cổ đại, Ramsès II trị vì Ai Cập trong gần 70 năm, từ 1279 đến 1213 trước Công Nguyên. Bắt đầu chia sẻ quyền bính cùng với cha, Séthi I, ở tuổi 14, Ramsès II vừa tài giỏi trong lãnh vực quân sự, phòng vệ và mở mang bờ cõi, vừa nổi tiếng với việc xây dựng hoàng thành Pi-Ramsès cùng nhiều cung điện, đền, đài, tượng, cột và đủ loại công trình kiến trúc kỳ vĩ khác trong mấy mươi năm thái bình thịnh trị. Ông mất khi đã hơn 90 tuổi, lúc vẫn còn tại vị. Không thua kém các vị đế vương Trung Hoa, Ramsès II có 12 người vợ và khoảng 200 phi tần. Họ đã sinh cho ông 126 hoàng tử, công chúa (về khoản này, ông còn qua mặt Lạc Long Quân trong huyền sử Việt!) Đặc biệt, trong số 12 bà vợ, có đến 6 bà là con gái ruột của ông, và thêm 4 bà công chúa ngoại quốc nữa. Nhưng người được ông sủng ái nhất là nàng Néfertari, «người đẹp nhất trong những người đẹp», lại không nằm trong 10 mỹ nữ vừa kể.

Nhân sư Ramsès dâng phẩm vật

Từ những thông tin thu thập được khi khảo sát xác ướp, các nhà bác học cho biết: vị pharaon này cao 1.75m, tóc hung, da sáng, mũi khoằm, mất do nhiễm trùng răng, thoái hoá khớp và một số bệnh tuổi già khác.

Phục chế khuôn mặt Ramsès (1)

Ngoài việc tự nhận mình được thánh thần phù trợ, người đời sau lại gán ghép thêm cho Ramsès II hai huyền thoại. Thời trước, những người dịch Cựu Ước và một số sử gia cho rằng ông chính là vị pharaon đã cho phép Moïse dẫn dân Do Thái rời Ai Cập tìm Đất Hứa, sau đó lại đổi ý, vượt sa mạc đuổi theo và cuối cùng bị dìm chết trong biển Đỏ. Thời hiện đại, những câu chuyện rùng rợn xoay quanh «lời nguyền của momie» được dựng lên khi người ta khám phá và đưa xác ướp của ông về viện bảo tàng Boulaq ở thủ đô Le Caire.

Phục chế khuôn mặt Ramsès (2)

Tưởng rằng sau nhiều cuộc khai quật, khảo cứu từ cuối thế kỷ XIX đến nay, tất cả những chi tiết về cuộc đời, sự nghiệp, di sản cùng hầm mộ của vị pharaon này đều đã lần lượt được đưa ra ánh sáng. Nhưng, chưa: cuối tháng 03.2023 vừa qua, hơn 2 ngàn đầu cừu đực cùng xác ướp của chó, dê, cừu, bò, nai, chồn … được tìm thấy trong ngôi đền của Ramsès II ở thành phố cổ Abydos. Những xác ướp động vật này có niên đại cả ngàn năm sau khi ông mất, chứng tỏ tín ngưỡng về ông đã được thiết lập và tồn tại lâu dài ở Ai Cập qua hàng chục thế kỷ.

Phục chế khuôn mặt Ramsès (3)

Xuôi chiều thời gian

Xem thêm: Hãng dĩa Việt-Nam & cô sáu Liên

Sau thành công vang dội của cuộc triển lãm về «siêu sao» Toutânkhamon ở Paris trong suốt 6 tháng của năm 2019, với hơn 1.4 triệu người đến xem, năm nay, cuộc triển lãm về Ramsès II, «vua của các vị vua» đã mở cửa đón công chúng nước Pháp tại thủ đô, khu Porte de la Villette, từ tháng Tư đến tháng Chín. Đây là cuộc triển lãm duy nhất được tổ chức ở một thành phố Âu Châu, thực hiện qua sự phối hợp chặt chẽ giữa Ai Cập và Pháp, với cái «đinh» là chiếc quách bằng gỗ tùng của vị pharaon này, bên cạnh hơn 180 hiện vật nguyên bản khác. Có lẽ do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 còn sót lại, lần này, chỉ khoảng 800,000 khách thưởng lãm vào cửa, không vượt qua được kỷ lục của cuộc triển lãm 4 năm trước.

Ramsès & hoàng hậu Néfertari

Bước chân vào khu triển lãm, người xem được thấy xen kẽ giữa các phóng ảnh, phim video, tượng, phù điêu, tranh vẽ, sa bàn, địa đồ, chú thích … là những câu ngạn ngữ cổ Ai Cập, ghi lại suy nghĩ, kinh nghiệm của lớp người đã sống cách chúng ta gần 4000 năm. Cuộc triển lãm được chia làm 2 phần: lúc Ramsès II còn tại vị và sau khi ông đã qua đời.

Vua trẻ

Sau khi dòng hoàng tộc cũ kết thúc không người kế vị, ông nội của Ramsès II, lúc ấy là tể tướng, lên nắm quyền bính, lấy vương hiệu Ramsès I. Biết mình không mang dòng máu hoàng gia, nên Ramsès II, sau khi nối ngôi cha (Séthi I), đã dốc tâm dốc sức chứng tỏ mình xứng đáng với vị trí có được. Trên chiến trường, ông nổi bật với tính đảm lược và sự dũng cảm của một nhà chỉ huy quân sự tài ba. Bức phù điêu khắc cảnh Ramsès II cao to kiêu hãnh, tay cầm rìu, tay nắm lấy tóc 3 quân thù, một lính da đen, một lính Libye, một lính Syrie đã cho thấy điều đó. Nhưng ông cũng đủ thông minh để đi đến việc ký hoà ước với kẻ thù đáng gờm nhất: đế quốc hittite (thuộc Tiểu Á, Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay), kết hôn với các công chúa và thụ hưởng nửa thế kỷ thái bình. Đây chính là một trong những thời kỳ phát triển huy hoàng nhất của nền văn minh Ai Cập cổ đại, phản ảnh qua những vương miện, nhẫn, thắt lưng, vòng, chuỗi trang sức lộng lẫy, tinh xảo bằng vàng ròng, ngọc quý được triển lãm, cũng như những bức phóng ảnh chụp lại các đền đài, tượng cột khổng lồ mọc lên trên khắp đất nước của vị «vua xây dựng» này. Ông còn được mệnh danh là «vua quảng cáo» đầu tiên của nhân loại, vì đã chạm khắc tên mình khắp nơi, ngay cả trên những công trình kiến trúc của các vị phraraon đời trước. Nhiều tượng toàn thân, bán thân, đầu của Ramsès II hoặc tượng nằm dâng phẩm vật dưới dạng nhân sư của ông được giới thiệu đến công chúng, minh chứng cho thời kỳ này.

Ramsès trên chiến trường

Nhưng, như đã nêu ở trên, muốn được tận mắt ngắm báu vật quý giá nhất, người xem phải rời phần Sống để bước vào phần Chết của vị vua này. Căn phòng được thiết kế như một hầm mộ, với các hình vẽ và chữ tượng hình đặc trưng của thời Ai Cập cổ đại. Ở giữa phòng, đặt trong lồng kính to, là chiếc quách bằng gỗ tùng đồ sộ, đắp nổi khuôn mặt pharaon với rắn hổ mang dựng thân trước trán, râu vua cuộn dưới cằm và hai tay cầm vương trượng với roi phòng vệ. Chung quanh đó, đặt quan tài, quách đá, quách gỗ nhiều lớp (tương tự như các búp bê matriochka của Nga), mặt nạ vàng của nhiều vị vua khác, cùng xác ướp của bọ hung, mèo, chồn đèn, cá sấu (*)… nói lên phần nào những tập tục, tín ngưỡng của người xưa. Ở đây, người xem triển lãm cũng thấy được bức tượng bán thân của Mérenptah, hoàng tử thứ mười ba, người nối ngôi cha ở tuổi 50, sau khi các anh lần lượt qua đời vì tử trận hoặc bệnh tật.

Tượng toàn thân Ramsès

Trước khi ra về, mọi người còn được xem một đoạn video quay cảnh phục chế khuôn mặt của Ramsès II và chiêm ngưỡng dáng đứng hiên ngang của pho tượng đá vôi nặng 750 kg, một mình một cõi sừng sững giữa gian phòng rộng, pho tượng lần đầu tiên rời đất Ai Cập để tham gia cuộc triển lãm này.

Quan tài chứa xác ướp cá sấu

Với vô số những cuộc tìm kiếm, đào xới, cùng hiện vật, số liệu thu thập được từ 3 thế kỷ nay, nền văn minh Ai Cập cổ đại, tiêu biểu với cuộc đời và sự nghiệp của Ramsès II, vẫn để lại nhiều ẩn số, và gây kinh ngạc cho loài người của thế kỷ XXI này. Bao nhiêu bí mật còn chờ để được tiếp tục khám phá!