“Hãy cho tôi một điểm tựa, tôi sẽ nhấc bổng trái đất lên” là câu nói nổi tiếng của Archimedes (287-212 trước Công Nguyên). Ổng là một nhà toán học, nhà vật lý, nhà phát minh huyền thoại người Hy Lạp. Hình của Archimedes được in ở mặt trước của Huy chương Fields, giải thưởng danh giá được coi là “Nobel Toán học” (vì giải Nobel không bao gồm lĩnh vực toán học), được Hiệp hội Toán học quốc tế (IMU: International Mathematical Union) trao 4 năm một lần cho những nhà nghiên cứu nổi bật.
Ơ-rê-ca (Eureka, nghĩa tiếng Việt là “tìm ra rồi”) là một giai thoại nổi tiếng về cách ra đời của “lực đẩy Archimedes” và của mục.. này.
Một ngày đẹp trời năm 1941, khi kỹ sư người Thụy Sĩ George de Mestral cùng chú chó cưng của mình đi dạo trong dãy Alps. Sau chuyến đi, quần áo ông và bộ lông của chú chó đều bị găm đầy những trái gai nhỏ từ cây ngưu bàng (burdock). Thay vì bực bội gỡ chúng ra rồi quăng đi, trí tò mò của một nhà phát minh đã trỗi dậy.
Ông đem những cái gai phiền toái này về nhà và soi chúng dưới kính hiển vi. Một thế giới vi mô kỳ diệu hiện ra: hàng trăm, hàng ngàn chiếc móc nhỏ xíu ở đầu mỗi trái gai, giúp chúng bám chặt vào bất cứ thứ gì có dạng vòng lặp mềm mại như sợi vải hay lông thú. Đây chính là khoảnh khắc “Eureka!”. Ý tưởng về một hệ thống khóa dán hai mặt dựa trên nguyên lý “móc và vòng” (hook and loop) đã ra đời từ đó.
Phải mất gần một thập niên để de Mestral biến ý tưởng từ thiên nhiên thành một sản phẩm thương mại. Ông đã thử nghiệm nhiều chất liệu và cuối cùng nhận ra nylon chính là vật liệu lý tưởng. Năm 1955, ông chính thức nhận được bằng sáng chế cho phát minh của mình và đặt tên nó là Velcro – một cái tên ghép từ hai từ tiếng Pháp: “velour” (vải nhung, tượng trưng cho mặt vòng lặp mềm mại) và “crochet” (cái móc, tượng trưng cho mặt gai).
Ban đầu, Velcro không được đón nhận nồng nhiệt. Người ta xem nó như một thứ kỳ quặc làm từ vải. Bước ngoặt lớn đến vào những năm 1960 khi NASA khám phá ra tiềm năng của nó. Trong môi trường không trọng lực, các phi hành gia cần một giải pháp để giữ đồ vật không trôi nổi lung tung. Khóa dán Velcro, nhẹ, dễ sử dụng và cực kỳ chắc chắn, đã trở thành câu trả lời hoàn hảo. Nó được dùng để giữ chặt bút, dụng cụ, khay thức ăn, và thậm chí cả trong bộ đồ du hành vũ trụ.
Từ không gian, Velcro nhanh chóng “lộn mèo” xuống Trái Đất và len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống: từ quần áo trượt tuyết, đôi giày tập đi của trẻ nhỏ, chiếc máy đo huyết áp trong bệnh viện, quân phục người lính cho đến những vật dụng trong nhà…
Ngày nay, Velcro vẫn hiện diện ở khắp nơi. Dù dây kéo, nam châm hay băng dính hai mặt có thể thay thế trong vài trường hợp, nhưng chưa có giải pháp nào tiện lợi, rẻ và bền bằng Velcro.
Tóm lại, ranh giới giữa một nhà phát minh vĩ đại và một người bình thường đôi khi chỉ là cách giải quyết lúc sự tò mò trỗi dậy. Có người cầm lên soi kỹ, mân mê rồi bỏ thùng rác, có người xách cái kính hiển vi ra…
