“Hãy cho tôi một điểm tựa, tôi sẽ nhấc bổng trái đất lên” là câu nói nổi tiếng của Archimedes (287-212 trước Công Nguyên). Ổng là một nhà toán học, nhà vật lý, nhà phát minh huyền thoại người Hy Lạp. Hình của Archimedes được in ở mặt trước của Huy chương Fields, giải thưởng danh giá được coi là “Nobel Toán học” (vì giải Nobel không bao gồm lĩnh vực toán học), được Hiệp hội Toán học quốc tế (IMU: International Mathematical Union) trao 4 năm một lần cho những nhà nghiên cứu nổi bật.
Ơ-rê-ca (Eureka, nghĩa tiếng Việt là “tìm ra rồi”) là một giai thoại nổi tiếng về cách ra đời của “lực đẩy Archimedes” và của mục.. này.
Sự tiến hóa của bánh xe
Dấu vết bánh xe cổ nhất được tìm thấy ở vùng Hạ Lưỡng Hà và có niên đại hơn 5,500 năm. Những bánh xe “tổ tiên” này chỉ được dùng làm bàn xoay của người thợ gốm – có lẽ lúc đó không ai nghĩ rằng những khối vật liệu cứng tròn tròn có thể dùng để vận chuyển hàng hóa, giúp con người nhìn thấy vạn dặm sơn khê mà không phải lệ thuộc hết vào 100% sức động vật…
Cách để một bánh xe bằng gỗ chuyển động là rất đơn giản, vậy mà bánh xe lại có sau một số phát minh phức tạp như vải dệt, dây thừng, thuyền … Một lý do được đưa ra là: Xuyên suốt lịch sử, hầu hết các phát minh của con người được lấy cảm hứng một phần từ thế giới tự nhiên, thí dụ như ý tưởng cho máy bay là từ loài chim … còn bánh xe không dựa trên một cấu trúc có sẵn trong tự nhiên nào cả.
Từ “ông tổ” là bánh xe gỗ đi tới “cháu chắt” bánh xe hiện đại ngày nay cũng không ít chông gai, mém xíu là “tuyệt tự”. Trong cuốn sách có tên “Lạc đà và bánh xe” của Richard Bulliet xuất bản năm 1975, ông cho rằng bánh xe và các con đường từng bị coi là “lỗi mốt” và dần biến mất sau sự sụp đổ của đế chế La Mã. Lạc đà từng thay thế bánh xe như một phương tiện giao thông tiêu chuẩn ở Trung Đông và Bắc Phi từ thế kỷ thứ 2 đến thế kỷ thứ 6 sau Công nguyên.
Để “tiến hóa” và được trọng dụng tới ngày nay, bánh xe phải cám ơn những cái vỏ bên ngoài, giúp bánh xe chạy tốt trên mọi địa hình gồ ghề, băng và tuyết … Vỏ bánh được chế tạo lần đầu tiên bởi Robert William Thomson (người Anh) vào ngày 10-6-1846. Kết quả cuộc chạy thử được công bố trên tạp chí “Mechanics Magazine” vào ngày 27-3-1849. Tuy nhiên, phát minh này không được đưa vào sản xuất vì lý do giá cao. Sau đó phát minh này bị quên lãng sau cái chết của Thomson vào năm 1873.
Vào năm 1888 ý tưởng vỏ bánh xe bơm hơi lại được John Dunlop thắp lên. Dunlop đã phát minh ra loại vỏ bánh xe này khi ông làm bánh xe cho chiếc xe đạp của đứa con trai 10 tuổi – bằng cách bơm khí vào một ống cao su rồi lắp lên bánh xe bằng gỗ. Vào ngày 23-7-1887, Dunlop đã được cấp bằng sáng chế cho phát minh này. Quá trình sản xuất thương mại vỏ bánh xe khí nén được bắt đầu vào năm 1889 tại Dublin, Ireland. Tới ngày nay Dunlop là một trong những công ty sản xuất vỏ bánh xe hơi lớn nhất thế giới.
Với vẻ ngoài khác hẳn “ông tổ” nhưng chức năng có nhiều sự cải tiến vượt xa, bánh xe hiện đại “hậu sinh khả úy” làm nở mặt “tổ tiên” khi trở thành một trong những thứ đầu tiên con người cần… né khi ra đường.
Bảo Huân
