Chủ nghĩa “tượng trưng”
Như lời của một người nội trợ tên Lý:
– Mọi khi, bạn mua một ly chè là một ly chè, một cái bánh là một cái bánh, còn bây giờ, mọi thứ đều có tính tượng trưng.
– Cái gì là “tượng trưng” vậy chị?
– Thì trước đây, một ly chè có giá mười lăm ngàn đồng, ăn no nê luôn. Sau chưa đầy nửa năm, cũng ly chè có giá mười lăm ngàn, ăn vào chẳng thấy thấm béo vào đâu được. Trước đây người ta bán chừng 10 muỗng thập cẩm chè cộng với đá thì bây giờ còn 5 muỗng, cục bột nếp cũng còn bằng một nửa, lượng nước đá tăng lên, để ngọt, người ta cho thêm tí đường hóa học vào nữa là coi như có một ly chè, nó lêu bêu vài hạt đậu, vài hạt bắp, vài lát dừa khô. Tôi nghiệm ra chủ nghĩa tượng trưng từ cái ly chè này.
– Sao người ta không nâng giá mà phải giảm bớt như vậy ha chị?
– Vì thời buổi kinh tế hiện đang khó khăn, chỉ cần nâng giá một chút thôi là người ta bỏ quán, bỏ luôn cái món ưa thích. Để giữ khách, người ta không nâng giá nhưng giảm lượng thức ăn, tăng mùi vị, coi như chủ nghĩa tượng trưng. Không riêng gì chè, rất là nhiều thứ như vậy.
– Ngoài ly chè chị vừa kể còn những món hàng nào mang chủ nghĩa tượng trưng không? Vì một ly chè cũng chưa nói được gì mấy ạ?
Lương lên tượng trưng khó lòng đáp ứng nổi nhu cầu đời sống
– Hằng hà sa số ấy chứ, phở cho đến bát bún, bát mì đều có cả. Tôi kể một chuyện vui, ở quán phở khá nổi tiếng miền Trung, cái quán này nổi tiếng lắm, trước đây có hai loại bát bán phở, một cỡ to và một cỡ nhỏ, cỡ to ba chục ngàn đồng một bát, cỡ nhỏ hai lăm ngàn đồng một bát. Gần đây quán không bán cỡ nhỏ, chỉ bán cỡ to. Tôi có lần tình cờ gọi thêm bát nhỏ, khi mang bát nhỏ ra, tôi cho vào cái bát to mình vừa ăn xong để dễ thêm rau thì hỡi ôi, nó vừa y cái bát phở to. Hóa ra lâu nay bát cỡ to chính là bát nhỏ, còn bát nhỏ đã được bỏ đi. Đó cũng là một kiểu làm việc theo chủ nghĩa tượng trưng để giữ khách. Bát mì hay bát bún cũng vậy. Nhưng mấy cái này có tính chất quà vặt thôi, không có nó cũng chưa đến nỗi nào, những thứ liên quan mật thiết đến đời sống con người hằng ngày cũng rất tượng trưng.
– Xin chị cho vài ví dụ ạ?
– Một bó rau cải hay một bó rau lang trước đây có từ 16 cây hoặc 16 đọt rau lang và nó được tuyển chọn những đọt rau ngon, chuẩn bán với giá 5 ngàn đồng một bó, hiện nay vẫn bán với giá đó nhưng nó còn đúng 12 ngọn rau trong một bó. Và không riêng gì rau lang…
– Như cơm phần, cơm, dĩa thì có vậy không?
– À, chị nhắc tôi mới nhớ, vụ này phổ biến nha, bất kỳ quán cơm bình dân nào bây giờ, giá vẫn y cũ, tức 15 ngàn đồng một dĩa, nhưng chẳng có mấy tí cơm và thức ăn, để no bụng phải gọi thêm thức ăn và cơm, để có được số lượng thức ăn và cơm bằng với dĩa cơm trước đây, người ta phải tốn đến gấp rưỡi, thậm chí gấp đôi hồi trước. Như vậy có nghĩa là mọi thứ đều lên giá nhưng thay vì tăng giá, người ta giữ giá cũ mà rút bớt số lượng, giảm bớt phẩm chất.
Kinh tế suy thoái, mọi thứ nửa vời
Lạm phát, thất nghiệp và tượng trưng
Câu chuyện chủ nghĩa tượng trưng không chỉ xảy ra ở các quán ngoài thị trường, xã hội, mà nó đã len lỏi vào các cơ quan nhà nước và cả trong cách hành xử của nhiều gia đình. Bởi nó là sản phẩm của lạm phát và thất nghiệp, của suy thoái kinh tế và đồng tiền mất giá trị trầm trọng. Bên cạnh đó, việc cạnh tranh khốc liệt với hàng giá rẻ bèo cũng là một thử thách nặng nề của mọi thứ hàng hóa. Như lời của ông Hùng, cựu giảng viên đại học kinh tế:
– Tình trạng thất nghiệp nặng nề và tràn lan trong 2, 3 năm nay cộng với quá nhiều doanh nghiệp đóng cửa và đồng tiền liên tục bị thả trượt giá với chỉ số lạm phát 20%, 30% được xem là khả thể thì chắc chắn đời sống phải có cái gì đó thật ảo. Rất may là chuyện ấy diễn ra một cách rõ nét, không quá bí mật, bởi nếu nó bí mật thì hệ lụy của nó sẽ rất khủng khiếp.
– Thầy có thể cho biết thế nào là bí mật không ạ?
– Trong trường hợp mọi thứ để lạm phát một cách bí mật thì đồng lương của người lao động sẽ không được bù giá, chuyện tăng lương sẽ không tương thích với thị trường lạm phát, và đời sống con người eo hẹp. Ở đây, mọi chuyện được công khai với những đợt tăng lương rõ rệt và mọi thứ khác cũng tăng giá rõ rệt, từ bảo hiểm y tế cho đến các loại chi phí, thuế má… đặc biệt là tiền điện, tiền nước đều cao ngất trời.
– Thầy nói thêm chi tiết chút ạ…
– Ví dụ như bạn có hai chục ngàn, bạn muốn cho con bạn ăn sáng như xưa thì không được. Mà thêm tiền cho đủ dinh dưỡng thì bạn không thể, vì kiếm không ra tiền. Như vậy bạn phải chấp nhận cho con bạn ăn sáng kiểu lấy có, vẫn có bát bún bò, kỳ thực dinh dưỡng bên trong nó chỉ còn chưa tới một nửa hồi trước. Trong khi đó năm nay con bạn lớn hơn, nhu cầu dinh dưỡng, mức độ tiêu thụ năng lượng của cháu cũng gấp rưỡi, gấp đôi năm trước. Điều này không những ảnh hưởng đến phát triển chiều cao, cơ bắp, nội lực mà ảnh hưởng cả trí tuệ đứa bé. Mà giờ mọi thứ đều tượng trưng, bạn biết làm sao khi đồng lương bạn nhận cũng chỉ là biểu tượng.
Đa số các mặt hàng giữ nguyên giá nhưng giảm bớt lượng
– Đồng lương nhận biểu tượng nghĩa là sao thầy ơi?
– Thì so với nhu cầu sống hiện tại, không có đồng lương cán bộ, công chức nào là không thế cả. Mặc dù sắp tới có thể tăng lương nhiều ngành, nhưng so với nhu cầu thực cũng không đủ. Giáo viên không thể đủ sống nếu không dạy thêm, cán bộ không thể đủ sống nếu không tham nhũng, nhận hối lộ, đút lót. Mà tất cả các khoản tiền có được để hối lộ, đút lót của các doanh nghiệp là ở đâu? Đó là các khoản vay ngân hàng một cách liều lĩnh sau khi chạy được một dự án nào đó. Hầu hết các dự án gọi là màu mỡ của Việt Nam lại liên quan tới đất đai. Và đương nhiên nông dân là người cuối cùng chịu thiệt trong các dự án này. Hay nói khác đi, doanh nghiệp đã bóp tiền đền bù giải tỏa để đút lót cho quan chức.
– Vậy thì lẩn quẩn quá, có giải pháp nào để thoát khỏi tình trạng này không thầy?
– Câu chuyện sáp nhập và tinh giảm biên chế trong hệ thống hành chính vừa qua là một câu chuyện thiết thực. Theo tôi quan sát, số lượng cán bộ về vườn có năng lực không phải ít, trong khi đó số lượng được giữ lại để làm việc mà kém năng lực cũng đầy rẫy. Như vậy cần thanh lọc thêm lần nữa. Khi một hệ thống có năng lực hoạt động nó sẽ tác động đến sinh khí xã hội. Chỉ cần vài hạt cát mắc kẹt trong cỗ máy thì cỗ máy ấy vẫn chạy ì à ì ạch.
Vấn đề nhìn bề ngoài có vẻ không có gì to tát lắm nhưng theo góc độ phân tích kinh tế của ông Hùng, một cựu giảng viên đại học kinh tế thì có vẻ như, chính những cán bộ kém năng lực còn cài cắm trong hệ thống hành chính Việt Nam đang góp phần tích cực trong việc kéo mọi thứ trở về thời mông muội.
Thứ gì cũng lên giá chỉ có giá lúa giá gạo là lên tượng trưng
UC
