Các bà nội tướng trong nhà, các chị bán buôn cá thịt ngoài chợ cho đến các thợ may, thợ cắt tóc đều hết mực lưu tâm đến… thợ mài dao kéo! Nhờ vậy thợ mài dao kéo cũng lai rai có việc, sống được với đời…
Điểm mài dao kéo trên đường Chi Lăng, Đà Nẵng
Ngày ấy xa rồi!
Gần 30 năm trước, trong xóm tôi, thỉnh thoảng xuất hiện ông cụ hơn 70 tuổi, mài dao kéo. Ông tên L.V.N., quê ở Phong Điền, Thừa Thiên Huế vào Đà Nẵng mưu sinh. Với đôi gánh, đựng cái bàn mài, vài ba miếng đá mài, cái vỏ lon sơn đựng nước kèm với cái bi đông nhựa nhà binh đựng nước uống, ông N. vừa đi vừa rao: “Ai… mài dao kéo đây!”. Có lúc mẹ tôi kêu lại. Mấy bà hàng xóm cũng sẵn dịp mang ra dao, kéo cho ông mài. Công mài 1,000 đồng đến 2,000 đồng tùy loại dao lớn, nhỏ hoặc mức độ rỉ sét thì giá dao động 2,000 đồng – 3,000 đồng. Một lần vô mánh có cả chục nghìn đồng! Năm 1996, vào Buôn Ma Thuột, tôi gặp anh thợ mài. Gợi chuyện mới biết anh N.H.L. quê Vĩnh Điện, Điện Bàn. Anh L. học nghề mài dao từ thầy V.T. ở Hội An được 4 tháng liền. Tưởng anh hạ sơn xuống phố, không ngờ lại… thượng sơn đến vùng núi Quảng Nam rồi lên cao nguyên hành nghề! Trước đó cứ quanh quanh mấy huyện vùng cao Hiên, Giằng. Lúc ấy ở đó ít có lò rèn. Anh tự hào khoe: “Kệ, đi cho biết đó biết đây chứ thu nhập không bao nhiêu. Vài người bạn cùng nghề mài dao kéo ở Đà Nẵng có thu nhập khá hơn nhiều. Sáng đi, chiều về bằng xe buýt, không tốn tiền ở trọ là thấy dư ăn rồi. Bạn hàng thịt ở chợ Vĩnh Điện, Cầu Mống nhiều người biết em!”. V. khoe cái máy mài hiệu USA mới mua ở Nha Trang giá 120,000 đồng. “Mài máy để tiết kiệm sức lao động đó anh!”.
Ông T.X, đi một chân giả, thợ mài dao…thường trực ngồi dưới chân cầu thang chợ Hàn. Ông X. cho rằng mài máy không bén bằng dùng gọt có lưỡi bằng loại thép gió (có độ cứng cao, chịu nhiệt tốt). Vì lẽ, mài máy phải một tay giữ dao, một tay quay nên dao ít bén hơn dùng hai tay gọt. “Tôi trước làm thợ mộc mới qua mài dao vài ba năm lại đây. Thu nhập cũng được. Một, hai nghìn bạc người ta trả rẹt rẹt không thấy tiếc. Còn như đóng cái tủ, bộ bàn ghế gỗ, công nhiều nên to tiền. Có khi mười ngày, nửa tháng mới nhận tiền còn bị thiếu chịu. Mệt lắm!”, ông X. kể vậy.
Ghế ngồi mài dao đơn giản
Tai nạn nghề nghiệp
Tưởng mài dao đơn giản nhưng cũng có “bài” tuần tự. Trước hết phải dọn sạch rỉ, rửa sạch mỡ bám trên dao rồi gọt mỏng mới đến mài bén. Còn mài kéo thợ phải “cứng” tay nghề! Nhất là kéo cắt may, nếu thợ không có kinh nghiệm thì chớ dại đụng tay vào. Lạng quạng là…mang mền như chơi!
Ba mươi năm trước, một cái kéo cắt may của Pháp có giá 500,000 đồng. Giá mài kéo tiền công 20,000 đồng, gấp 20 lần mài một con dao. Nhiều chủ tiệm may rất kén chọn thợ mài. Chủ giao ước trước, hỏng kéo thì đền 200,000 đồng! Ông H.V.B ở phường Thạc Gián, kể lại: “Tôi nhận mài kéo cho một nhà may nổi tiếng ở Đà Nẵng. Không biết ma nhập thế nào mà lần ấy kéo bị hỏng. Sau hơn 20 phút, biết lưỡi kéo bị lẹm một chút nên tôi tình thật…nhận khuyết điểm. Bà mẹ ông chủ tiệm thấy tôi thật thà nên nói chủ tiệm bỏ qua. Đền bù chi tội họ! Thiệt quá may! Từ đó tôi né kéo thợ may một hơi luôn đó anh!”. Đừng tưởng dễ ăn!
Ông B. gần 70 tuổi, có kinh nghiệm mài dao kéo gần 40 năm. Mài một lần 6 cái rựa bi, loại chặt củi, từ sáng đến sẩm tối. Sau đó trả giá cho công sức bỏ ra bằng 6 tháng… “đóng cửa tư dinh” mặc cho bạn hàng nhắn gửi. Ông nằm nhà uống thuốc Thầy Vàng chữa bệnh…đau nhức hai cánh tay với quanh vùng ngực. Bà vợ ngày đêm bôi thuốc, tận tình xoa bóp đến mỏi nhừ tay! Một số thợ mài dao tôi hỏi đều kể, lúc đầu thì trầy xước chảy máu tay. Sau thì bàn tay chai sần, ê râm ran! Âu cũng là lẽ thường, cái giá phải trả!
Không chỉ bán dao mà còn mài dao nữa!
Thợ mài thời công nghiệp hiện đại
Qua rồi cái thời trên vai quang gánh hoặc tiến bộ hơn dùng xe đạp chở máy mài, bàn mài, miệng rao ai mài dao kéo không, mài dao kéo đây…khản giọng, rã cặp giò. Nay có dùng xe đạp cũng treo biển mài dao kéo, mở loa rao cho bớt…hơi ra. Nhiều thợ mài dao dùng xe máy đi lại, len lỏi vào tận kiệt hẻm, trang bị máy mài chạy bằng xăng. Nói chung thợ thủ công thời công nghiệp phải khác và cạnh tranh cũng dữ ác. Mấy anh mài máy ở nhà có điện đừng nói mình ngon! Mấy anh mài dao rong cũng trang bị máy mài chạy bằng mô tơ, bằng máy nổ chạy xăng đó hỉ!
Gần 20 năm, ông T.V.N. (75 tuổi), ở phường Thạc Gián (cũ), nay là phường Thanh Khê, Đà Nẵng, nhận việc chở thịt bò cho một đại lý phân phối thịt đến các người bán lẻ trong chợ Đống Đa, chợ Hàn, lò làm chả… Hầu hết những người bán lẻ này giao các con dao cho ông mài. Cạnh nhiệm vụ chính ông còn làm thêm việc mài dao. Sau đó ngoài giờ làm ông nhận dao về nhà mài. Chẳng học nghề ai cả. Mua đá mài, mài bằng mô-tơ thay cho cái gọt bằng tay. Hơn 10 năm mài dao… “luyện kiếm”, cuộc sống ông cải thiện nhiều. Đều đều, ngày 100,000 đồng là ít, có ngày đến 200,000 đồng. Từ công mài 5,000 đồng/con dao tăng dần lên 7,000 đồng. Nay công mài đã là 10,000 đồng/con dao. Gần đây sức khỏe có giảm sút, ông nhận mài dao tại nhà. Một ngày mài hai, ba chục con dao. Nhưng cũng ngày có ngày không đến ít dần.
Mài dao từ trong nhà ra ngoài phố
Nhiều ông thợ mài dao, quê Quảng Ngãi, ra Đà Nẵng kiếm sống. Mỗi sáng họ đi xe máy len lỏi vào trong các khu dân cư tìm khách hàng. Chiều tụ lại góc đường Chi Lăng, Đà Nẵng, có 4 ông thợ mài dao quê Quảng Ngãi. Họ trụ ở đây khá lâu. Khách hàng quen cũng nhiều. Ông X. thuê phòng trọ ở phường Hòa Khánh, kể: “Trước đây mài tay nên tay chai sần. Nay tiến lên mài bằng máy. Mỗi cái máy giá 3,000,000 đồng, chạy bằng xăng. Tiền công tùy dao, 10,000 đồng có, 15,000 đồng có. Nhưng công mài dao chặt thịt thì 20,000 đồng”. Bốn ông thợ mài đều…hiện đại hóa dụng cụ máy mài từ bằng tay quay sang bằng mô-tơ nay bằng máy nổ chạy xăng hết!
Khách hàng tự mang dao đến nhà cho ông Qu. mài
Hôm cuối tháng 7/2025 vừa rồi, tôi ghé chợ Hội An tìm ông thợ mài dao lớn tuổi quê ở Quảng Ngãi, thuê trọ ở Thanh Hà chuyên phục vụ khách hàng ở chợ, để hỏi thăm. Anh H. (58 tuổi), thợ sửa khóa ở đây cho biết, ông ấy lâu lâu mới đến một lần. Anh vui miệng kể: “Em từng trải qua nhiều nghề. Mài dao kéo cũng đã làm. Trước đây Hội An có mấy ông thợ mài…hơi kỹ tính. Khi nhận dao thì gọt rỉ trước. Rồi dùng lửa đốt xem con dao bằng sắt hay thép. Thép già hay non. Nếu bằng sắt hoặc bằng thép non thì dứt khoát không mài! Có mài về dùng không lâu cũng rỉ, không thì cũng quắn lưỡi… Vòng bi xe lửa bằng loại thép đặc biệt, đưa qua thợ rèn nung làm dao mới tốt. Nói thiệt, con dao nớ phứt một cái thì đầu con bê cũng gần lìa khỏi cổ! Cái ba lô của lính Mỹ hồi trước có cái đế với cái lót lưng bằng thép, hình chữ X. Dùng nó làm dao thì hết chê luôn! Còn quảng cáo dao trên ti-vi nào là bằng thép, thép không rỉ, dao Nhật chỉ dùng thời gian ngắn rồi cũng cùn, đùi, không thì rỉ sét hết! Còn ở chợ mấy cái xe bán dao, rựa, kéo oang oang: “Dao Hà Nội xin kính chào bà con! Dao, kéo Hà Nội bén, rẻ, bền, đẹp đa dạng mẫu mã!” chỉ được cái mã thôi!”.
Tôi lội vào chợ, ghé quầy hàng thịt heo. Thấy một “cao nhân” tuổi ngoài lục tuần đang “luyện kiếm pháp”… trên bàn thịt! Ông ta một tay cầm dao, một tay cầm cái liếc dao phô diễn chiêu thức xoèn xoẹt, nhịp nhàng, nhìn khá vui mắt. Tôi gợi chuyện, ông vui vẻ cho biết: “Cây liếc có nhiều giá lắm, loại 200,000 đồng, 300,000 đồng. Có loại xịn đến cả triệu bạc. Cây của tôi cầm đây là 220,000 đồng. Ba, bốn ngày gom lại về nhà mài. Vài tháng mới cần tới thợ! Đây là dao lóc mỡ. Làm xong cất liền trong tủ, không dám để ngoài. Mình cũng đề phòng, lỡ người ta cãi cọ, đánh đấm chi chụp đại con dao mà lụi ẩu thì nhiều chuyện!”.
Tháng Chạp, nhiều nhà may, tiệm cắt tóc, các lò mổ heo, bò đến đại lý phân phối, tiểu thương, nhà hàng, quán ăn… cuối năm ai cũng rộn ràng…tập trung dao cùn tân trang cho bén ngót…đón năm mới. Đây là thời điểm các bác phó mài…mài hoài mệt nghỉ! Ông B. hào hứng: “Từ 7 giờ sáng đến 7, 8 giờ tối, chịu khó với mài tà tà cũng kiếm ngót nghét 2 triệu bạc! Anh biết đó, làm tháng Chạp, nghỉ tháng Giêng!”.
Đúng rồi, sau 3 tháng ăn chơi, các bác lại dọc đường rong ruổi hoặc…cố thủ trong nhà. Không phải “mài dao dạy vợ”, chẳng phải “mài dao dưới trăng” như các danh tướng thời xưa mà mài sắc dao kéo cho người! Mình chai tay cũng chịu!
Bài & ảnh LKD
