Sáng nay, một ngày của tháng Chín, trời nhiều mây. Tháng Chín tựu trường. Ngồi buồn chợt nhớ lại bao mẩu chuyện về tựu trường trong đời mình và qua sách vở. Ðây xin mời bạn đọc còn mang chút lòng nostalgia cùng theo dõi.
Thời đó, Tim đi học -đi bộ chớ không có xe- một tay ôm sách vở, một tay cầm lọ mực. Ngôi trường Tim học có tên là Thế Dạ nằm bên sông Hương. Bên kia sông là ánh mặt trời. Xanh xanh bãi mía nương ngô… Trước mặt trường là cánh đồng. Xế bên kia là biệt thự Mai Trang, nơi có người con gái mắt to khiến sau này bao chàng làm thơ (trong đó có cả Nguyễn này, hihi…). Thời ấy, chưa có chuông điện. Ðể báo giờ vào học, ra chơi hay tan lớp, bác cai trường dùng dùi đánh vào cái trống lớn. Tiếng trống vang tới dòng sông, vang qua cánh đồng và những con đường đất trong xóm. Những năm yên bình ấy, chưa có honda, xế nổ hay xe hơi ồn ào như bây giờ, cho nên tiếng trống trường vang đi rất xa. Mỗi sáng Tim tới trường, chẳng khác nào cậu học trò trong Quốc Văn Giáo Khoa Thư: Xuân đi học coi người hớn hở / Gặp cậu Thu đi ở giữa đàng / Hỏi rằng sao đã vội vàng / Trống chưa nghe đánh đến tràng làm chi… Tiếng trống thời thơ dại ấy cùng với những đoạn văn theo Tim mãi tới bây giờ.
Vâng. Nói tới tựu trường, không thể nào không nhắc tới những đoạn văn của Thanh Tịnh, Anatole France và Edmondo de Amicis mà chúng ta đã thuộc nằm lòng từ ngày còn nhỏ. Những khúc giáo đầu này không thể nào thiếu được trong hòa tấu khúc mùa tựu trường.
Nào, các bạn của Nguyễn, trước hết chúng ta hãy tới với ngày khai trường của Thanh Tịnh: “Hằng năm, cứ vào độ cuối Thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm mơn man của buổi tựu trường. Tôi quên làm sao được buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương Thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần nhưng lần này tôi tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: Hôm nay tôi đi học.”
Tựu trường của Thanh Tịnh là như thế – có lá vàng, có sương Thu và gió lạnh, có con đường làng và bóng mẹ… Bây giờ là ngày khai trường của Anatole France trong Le Livre de Mon Ami… “Je vais vous dire ce que me rappellent tous les ans le ciel agité de l’automne, les premiers diners à la lampe, et les feulles qui jaunissent dans les arbres qui fissonnent…” Tôi sẽ kể cho bạn nghe những gì gợi cho tôi nhớ lại hàng năm bầu trời chập chùng của mùa Thu, những bữa cơm chiều đầu tiên dưới ánh đèn và những chiếc lá đang úa vàng dần trong những chòm cây run rẩy. Tôi sẽ kể bạn nghe mình đã nhìn thấy gì khi qua vườn Luxembourg vào những ngày đầu tháng Mười, khi phong cảnh hơi buồn và đẹp hơn bao giờ hết, vì đó là những ngày mà lá cây rơi từng chiếc một trên bờ vai trăng trắng của các pho tượng… Ðiều tôi nhìn thấy lúc đó, trong vườn ấy, là một chú bé con, tay đút túi quần, cặp sách trên vai, đang bước tới trường, vừa đi vừa nhảy nhót như một chú chim sẻ. Chỉ tâm tư tôi nhìn thấy chú bé, vì đó chỉ là một bóng hình. Ðó là bóng hình tôi cách đây hăm lăm năm.”
Edmondo de Amicis trong cuốn Tâm Hồn Cao Thượng (bản dịch Hà Mai Anh) cũng có những trang về tựu trường và đi học: “An Di ơi! Việc học đối với con hình như khó nhọc lắm. Mẹ con nói phải đấy, cha chưa bao giờ trông thấy con đi học với dáng điệu quả quyết và nét mặt hớn hở như cha mong muốn.” Và Edmondo de Amicis kể rằng cũng vào quãng giờ này, trên khắp thế giới (đây là Châu Âu) tất cả các trẻ em đều đi học. Chúng đi trong nắng sớm hay sương mai, lội trong tuyết hay trong bùn lầy…”
Ngày đầu đi học – nguồn vanlangcollege.edu.vn
Bao nhiêu năm qua rồi, những vang và bóng của ngày tựu trường, như vừa kể, vẫn còn trong trí nhớ mù sương của người viết và bằng hữu đồng thời. Tới đây, có bạn sẽ hỏi: đó là ngày khai trường trong sách vở, còn ngày tựu trường của cha nội và các khứa lão khác ra sao, sao không thấy kể? Ấy, ấy… xin đừng vội. Sau đây, Nguyễn sẽ nói tới, chẳng riêng về tựu trường và việc đi học của kẻ này, mà còn về những vị khác nữa.
Với Nguyễn, thời bé dại ấy, ngày tựu trường không được mẹ nắm tay dẫn đi như cậu bé trong văn Thanh Tịnh. Ngày đầu tiên bước vào ngôi trường Thế Dạ ở bên bờ sông Hương, Nguyễn đi cùng với mấy nhóc con ông chú, bà cô. Tuổi nhỏ ngây thơ khờ khạo, chỉ biết học hành, vui chơi. Buổi học đầu tiên rộn ràng, nhưng hãi quá vì gặp ông thầy quá dữ -thầy Bửu Vụ. Thầy cao lớn, mặt đỏ, tiếng nói vang vang, lại thêm cây thước dài cầm trên tay, khiến mấy chú nhóc ngồi dưới mặt mũi xanh lè. Còn nhớ cứ bốn chú nhóc ngồi chung một bàn, mặt bàn hơi xuôi, có chỗ để bút và lọ mực bằng sành, gọi là godet. Mùi giấy vở và mùi mực lẫn mùi vôi và sơn tỏa nhẹ trong lớp. Những đôi môi chúm chím, những cặp mắt mở lớn nhìn thầy. Buổi học đầu tiên êm ả trôi qua. Và rồi năm học bình yên kết thúc. Ðiểm vào những ngày tháng bình lặng ấy là những buổi trưa lội sông sang Cồn Hến trộm bắp, hay những lúc nghịch phá bị thầy bắt quỳ cả lớp, dùng roi mây quất lên lưng khiến vài thằng té đái. Với Nguyễn, còn thêm một hình ảnh nữa, đó là đôi mắt như mắt Ðức Mẹ của cô bé lớp bên. Trường Thế Dạ, ôi ngôi trường thân yêu buổi đầu đời, mà nhà văn Trúc Chi yêu quá muốn đặt cho cái tên Trường Ðại Học Thế Dạ. Ôi, nay còn đâu.
Sau Thế Dạ, được lên trung học là một biến cố trọng đại trong đời chú nhóc là tôi. Ngày đầu tiên tựu trường, Nguyễn ôm theo cả chục cuốn tập, kèm thêm mo cơm và lon nước mẹ bới cho. Ði bộ từ Vương phủ, qua Ðập Ðá, đi dưới những hàng cây của Tòa Khâm. Lòng hồi hộp, nhưng rộn ràng, vui sướng. Và suốt mấy năm đầu trung học, Nguyễn tôi vẫn cứ chân trần, mùa mưa mang áo tơi lá lội qua Ðập Ðá, đi dưới những vòm mù u, vòm bút bút tới trường. Ðây là những năm bắt đầu làm quen với sách vở, văn chương, khởi đầu từ Truyền Bá, Sách Hồng, qua sách Lá Mạ của Nhà Ngày Nay, rồi tới tiểu thuyết và thơ nổi tiếng đương thời. Nếu nhà văn Anatole France yêu quý cái bóng của ông, chú nhóc qua vườn Luxembourg buổi đầu Thu, thì tôi đây cũng yêu cái bóng của mình dưới hàng cây bút bút ố vàng trên con đường dọc sông Hương, qua khu phố Tây cổ kính.
Ðó là tựu trường của tôi. Phải nói là vui, rất vui, nhớ mãi tới bây giờ khi đầu đã bạc. Bây giờ, các cháu của Tim -Sherry Anh Ðào, Angelina Nguyệt Quỳnh và Sophia Nguyệt Cầm ngày tựu trường được cha mẹ chở tới trường hay đi trên những chiếc buýt màu vàng cùng với bạn bè đông vui. Và rồi lòng này không khỏi chạnh tưởng tới những trẻ em ở vùng cao vùng sâu trong nước bây giờ, chúng phải vượt sông, vượt suối, hoặc lội bùn (với đôi chân trần cùng cái bụng trống không) mới đến được những mái tranh trống hốc/trống hoác được gọi là trường học. Ôi, những bàn chân trần của các em giẫm trên gai nhọn, sỏi đá, lội qua bùn lầy nhìn mà đau xót. Lại còn những em phải đu dây qua suối, hay lội băng qua con nước đục ngầu, chảy xiết, với quần áo cặp sách đội trên đầu. Ôi, thương biết bao những trẻ em xấu số ấy. Và cũng giận hết sức giận lũ quan tham mải lo xây biệt phủ, lăng mộ mà quên đi quê nhà đói khổ.
Ôi, tháng Chín và mùa tựu trường! Nói sao cho hết.
TN
