Nhiều bức tường trên hầu hết các đường phố ở thủ đô Berlin, CHLB Đức, như là một không gian đầy ắp tranh vẽ của các họa sĩ đường phố (tạm gọi) với đủ loại màu sắc, hình thù… Có tranh đẹp, nhiều màu sắc thể hiện nhiều ý nghĩa, mang thông điệp xã hội và cũng có cả những tranh vẽ hình thù kỳ dị, những chữ ký, con số ngoằn ngoèo vô nghĩa…
Vẽ cho thỏa đam mê
Tại Đức, nghệ sĩ vẽ tranh tường (graffiti) được tự do sáng tạo nghệ thuật và thể hiện các ý tưởng của mình, khác với nhiều nước lại cấm đoán. Theo Báo Tuổi Trẻ, ở một số quốc gia, chẳng hạn như Mỹ, Úc, Phần Lan, graffiti là bất hợp pháp và bị coi là hành vi phá hoại. Trong khi các quốc gia khác, nó được bảo tồn như một tác phẩm nghệ thuật… Có một số nơi ở Mỹ lại là thiên đường cho loại hình nghệ thuật đường phố này. Quận Wynwood của thành phố Miami, tiểu bang Florida, đã trở thành điểm thu hút khách du lịch bởi những bức tranh graffiti nổi tiếng.
Tôi từng sang Berlin nhiều lần, đến Hamburg, tận Frankfurt, Munich… Khi đi dạo trên đường phố, thế nào cũng gặp tranh vẽ trên tường đập vào mắt. Những bức tường chung cư cao 7, 8 tầng hoặc cao hơn nữa vẫn có tranh vẽ sặc sỡ. Những bức tường mới sơn vôi, có thể vừa mới khô, đã có chữ ký vội của họa sĩ đường phố nào đó đi ngang trong đêm… phun sơn đề tên! Phải nói đội ngũ này hoạt động chủ yếu vào ban đêm, chớp nhoáng, rất khó phát hiện. Những người này là ai? Nghe kể hầu hết họ là những người trẻ tuổi muốn thể hiện tài năng của mình, ưa thích mạo hiểm thậm chí còn thách thức chính quyền, cảnh sát. Họ vẽ tranh, viết chữ, ký tên lên các bức tường khu chung cư, siêu thị, nhà hàng, nhà ga, tủ điện hay vẽ trên tường đường tàu điện ngầm, trên tường đường cao tốc!…. Nghĩa là phát hiện chỗ nào có bề mặt sạch có thể vẽ hoặc có chỗ trống nào có thể vẽ, viết chen vào thì ra tay thể hiện. Những mảng tường cao đối với họ là chuyện nhỏ như con thỏ! Có trường hợp họ trèo lên cả mái nhà cao tầng, cột dây vào người, treo mình lên cùng với cả thùng sơn xịt mà … sáng tạo cho thỏa niềm đam mê nghệ thuật và thách thức độ cao! Họ đi vẽ riêng lẻ phần nhiều như kiểu… đánh du kích. Nếu có kết bạn thì cũng thêm một, hai người hoặc khi tranh vẽ lớn cần phải nhiều “cây cọ”- phun, xịt sơn. Một số tranh vẽ đẹp, màu sắc hòa quyện, ý nghĩa. Không biết do các họa sĩ chính hiệu vẽ hay các họa sĩ đường phố … không tên cũng chẳng biết nữa! Có khi nào họ được thuê vẽ theo yêu cầu? Nói chung là rất khó phân biệt… tay nghề bởi nhiều bức tranh tường rất độc, lạ, đẹp!
Tranh vẽ tường độc, đẹp!
Một số mặt tiền khu chung cư, siêu thị, nhà hàng trên phố sợ nhất bị… vẽ lén. Có cửa hàng bị vẽ lén nguệch ngoạc, không ra hình thù gì hết hoặc vẽ những con rắn, con sâu, mặt người kỳ dị. Có phải sợ bị vẽ bậy nên muốn cho êm, có người thuê họa sĩ vẽ tranh trang trí thật đẹp, nhất là những khu nhà chung cư. Thế nhưng có được yên đâu. Vẫn thấy vài chữ ký của họa sĩ đường phố dưới góc, cứ giống như mình là tác giả, thản nhiên …hạ bút đề tranh vậy!
Thỉnh thoảng tôi thấy trên tường, tranh vẽ những khuôn mặt ma quái, thè lưỡi, trợn mắt trông kinh dị. Những ký tự to, nhỏ móc nối nhau lung tung v.v. Thấy hình vẽ, con chữ, con số đủ màu sắc trên tường, thân xe, trụ điện, nhà chờ tàu v.v. khiến cho hình ảnh đường phố rối rắm, nhếch nhác. Thiện cảm dành cho họa sĩ đường phố trong tôi ít nhiều sụt giảm.
Tranh vẽ tường tạo thêm cảnh quan sạch, đẹp
Ngán ngẩm những hình ảnh nhem nhuốc
Anh T.V.T. (ngoài 50 tuổi) chủ một quán cà phê, tôi mới quen, than thở: “Bực lắm chú ơi! Năm ngoái, đêm trước hôm khai trương quán, tay họa sĩ đường phố nào đó, chắc là nửa đêm, xịt sơn ký tên với viết mấy chữ gì không rõ bên ngoài cửa cuốn. Phải chi hắn ta vẽ cái tranh đẹp đẹp cũng đỡ. Đằng này nhìn thấy nhớp ghê luôn! Biết kêu với ai đây?”. Và anh kể thêm có họa sĩ đường phố té gãy chân tay vì trèo cao, có người bị cảnh sát bắt vì tội phá hoại tài sản công cộng phải mang án tù. Nhiều người trẻ tuổi phạm tội đã bị án tù và phải chịu bồi thường tiền cho hành vi phá hoại. Báo giấy, báo mạng bên này có đăng tin.
Đau nhất là những trường hợp vẽ trên thân toa tàu, ô tô khiến công ty đường sắt quốc gia Đức tốn bộn tiền… tẩy rửa! Nhiều lực lượng cảnh sát đặc nhiệm ở thành phố cảng Hamburg đã lùng bắt những họa sĩ đường phố vẽ tranh tường… chơi bạo, liều mạng vẽ bậy, bôi bẩn trên tàu, xe. Có nhóm vẽ gồm 3, 4 người ở Berlin không có gia đình, con cái gì gắn bó nhau – “Gia đình graffiti”- hơn 20 năm. Sau chừng ấy năm… lặng lẽ phun sơn trên khắp các ngả đường thành phố cho thỏa mãn đam mê, có người đã giải nghệ.
Vẽ trên bề mặt thùng đựng rác những hình ảnh ngồ ngộ, vui mắt còn chấp nhận được. Chứ ký tên ngoằn ngoèo trên cả bảng thông tin đường tàu điện thì khó chấp nhận. Nó không khác gì bôi xóa hết nội dung chỉ dẫn. Tôi cũng từng bực bội khi có một số bảng thông tin dựng trên hè phố, công viên hay địa điểm văn hóa, lịch sử mình cần chụp ảnh tham khảo đã bị vẽ hình, ký tên nham nhở. Một số siêu thị, nhà hàng, quán ăn ở Trung tâm Alexanderplatz phải cho nhân viên vệ sinh tẩy sạch những hình ảnh không đẹp của số họa sĩ đường phố… lưu dấu tình đau! Có nhiều dịch vụ …“bác sĩ tẩy trang” chuyên xóa sạch những chữ ký loằng ngoằng, những hình vẽ, con số, con chữ rất khó đoán bởi quá… siêu thực! Tháng 5/2024, tôi chộp được ảnh một chiếc xe dịch vụ chuyên tẩy rửa tranh vẽ bôi bẩn tường nhà, hàng quán… Các “bác sĩ tẩy trang” của dịch vụ đang cặm cụi làm mới 2 bức tường của cửa hàng Hoffmann bán rượu, bia, nước uống trên đường Langhans bị vẽ, viết lung tung.
Ở Việt Nam, một số công trình công cộng bị vẽ bậy khá nhiều khiến người dân bức xúc, các cơ quan chức năng phải giải quyết. Họa sĩ đường phố vẽ tranh tường cũng 2 lần “tấn công” hai toa tàu metro số 1 bằng xịt sơn, vẽ bậy trong lúc đậu tại Long Bình, Thủ Đức tháng 6/2022 và tháng 4/2023. Khu vực có bảo vệ chặt chẽ mà họa sĩ đường phố cũng vào vẽ được, hệt như…Batman huyền thoại!
Cũng theo Báo Tuổi Trẻ, tháng 3/2024, vẽ tranh lên tường nhà dân mặc dù được sự đồng ý của chủ nhà vẫn bị phường xử phạt 2 triệu đồng. Bà H. người tổ chức vẽ tranh trên tường đồng ý nộp phạt vì chưa xin phép địa phương. Bà mong muốn được giữ lại những bức tranh phù hợp và sẽ xóa những tranh có gam màu u ám. Một lãnh đạo quận Ngũ Hành Sơn, thành phố Đà Nẵng cho biết sẽ mời Sở Văn hóa và Thể thao xuống thẩm định các bức vẽ.
Thiết nghĩ tranh vẽ tường không “phạm húy”, không gây phản cảm, nhếch nhác, không trừu tượng quá, chẳng gây ảnh hưởng đến cộng đồng thì cũng không nên làm khó quá!
Viết vẽ như thế này có khác gì bôi bẩn
Tranh vẽ trên Bức tường Berlin
Có nhiều người nói du khách đến Berlin thích ngắm tranh vẽ trên tường khắp thành phố. Theo tôi, có thể là họ nói đến tranh vẽ trên Bức tường Berlin ở đường Friedrichshain nhiều hơn. Nhưng biết đâu lại có họa sĩ đường phố ở Đức cũng đóng góp tác phẩm.
Bức tường chia đôi 2 miền Đông-Tây Berlin sụp đổ năm 1989, còn lưu giữ một đoạn dài hơn 1.3 km. Trên đây kín mít hơn 100 bức tranh vẽ của các họa sĩ. Không chỉ là họa sĩ Đức mà các họa sĩ nổi tiếng nhiều nơi trên thế giới đến đây thoải mái “múa bút” đóng góp, tạo nên những kiệt tác nghệ thuật. Đúng là một bộ sưu tập tranh ngoài trời độc đáo, hấp dẫn. Những hình ảnh nghệ thuật ở đây như một cuốn phim thời sự kể về những biến cố chính trị của Đức, về những khát vọng tự do thậm chí cả phê phán, hài hước… Và là nơi thu hút đông đảo du khách ghé thăm, tìm hiểu về lịch sử, chính trị và văn hóa Đức … Không ít du khách đã chạm tay vào bức tường như thầm cầu nguyện cho những người dân phía Đông trước đây đã bỏ mạng vì muốn vượt qua bức tường ngăn cách Đông-Tây, trước khi chụp ảnh lưu niệm …
Tuy nhiên vẽ để doanh nghiệp kêu ca, nhà dân, hàng quán, cửa hiệu bực bội thì … họa sĩ đường phố … là thủ phạm gây rắc rối! Tôi cũng thấy ngán thiệt trước những bức tranh vẽ “cao siêu” trên nhiều đường phố. Ở Đức, tuy tranh vẽ tường là một trào lưu nghệ thuật được công nhận nhưng vẫn bị phê phán khi tranh vẽ xấu xí, bạ đâu vẽ, viết đó. Thậm chí họ sẽ bị bắt nếu vẽ tranh bôi bẩn trên các phương tiện giao thông công cộng, trụ sở chính quyền …
Những họa sĩ đường phố hoạt động bí mật, dạng … bất hợp pháp ở Đức vẫn tiếp tục … phun sơn! Chị T.T.N.N, ở Berlin hơn 35 năm, góp chuyện: “Không chỉ có họa sĩ đường phố ở Đức đâu. Có cả những người sang đây du lịch cũng góp phần làm cho thủ đô xấu xí đó anh! Ai đời tượng đài cũng bị viết vẽ lung tung”. Không biết khi nào ở Berlin những tranh vẽ trên tường nhìn phản cảm, rối rắm được tẩy rửa! Họa sĩ đường phố lén lút hoạt động chắc được cảnh sát theo dõi đặc biệt. Cuộc “rượt đuổi” không biết bao giờ chấm dứt!
Bị vẽ bậy, bôi bẩn phải nhờ dịch vụ tẩy rửa
Bài & ảnh LKD
