Liên tiếp trong hai năm, 2022 và 2023, dân số Trung Quốc giảm sụt. Hiện tượng không sinh con ở Trung Quốc đang diễn ra nhanh hơn nhiều người dự đoán khiến làm dấy lên mối lo ngại về tình trạng sụp đổ dân số. Đây là hậu quả của những tính toán sai lầm được thực hiện hơn 40 năm trước.
Bloomberg
Sự thay đổi dân số quá nhanh hiện đang diễn ra không nằm ngoài dự đoán của những nhà lãnh đạo đã đưa ra chính sách một con của Trung Quốc – là một trong những cuộc thí nghiệm xã hội lớn nhất trong lịch sử nhân loại, bắt đầu được tiến hành vào năm 1980. Vào thời điểm đó, các chính phủ trên thế giới lo ngại dân số quá đông sẽ kìm hãm tăng trưởng kinh tế. Một nhà khoa học về hoả tiễn được đào tạo ở Moscow là người đi đầu trong việc thúc đẩy chính sách một con của Trung Quốc, dựa trên các mô hình toán học được sử dụng để tính ra quỹ đạo của hoả tiễn rồi đem áp dụng cho mô hình phát triển dân số.
4 thập niên sau, dân số Trung Quốc đang bị lão hoá sớm hơn nhiều so với các nền kinh tế lớn khác. Tình trạng ngày càng sinh con ít hơn và ngày càng có nhiều người già hơn có nguy cơ kìm hãm tăng trưởng kinh tế của nước này. Trong một thế hệ lớn lên quen với cảnh gia đình không có anh chị em, những phụ nữ trẻ ngày nay cũng ngày càng không muốn có con – và số phụ nữ trẻ Trung Quốc mỗi năm cũng ít hơn đi. Chính quyền Bắc Kinh đang loay hoay không biết phải làm gì để có thể thay đổi lối suy nghĩ không muốn có con do hậu quả của chính sách một con mang lại.
Dân số giảm sụt
Theo các số liệu gần đây của chính phủ, số trẻ được sinh ra ở Trung Quốc đã giảm hơn 500,000 vào năm ngoái khiến cho tình trạng giảm sụt dân số bắt đầu vào năm 2022 lại càng xảy ra nhanh hơn. Các giới chức chính phủ viện dẫn lý do là con số phụ nữ trong độ tuổi sinh con đã giảm nhanh chóng – ít hơn 3 triệu người so với một năm trước đó – và thừa nhận rằng phụ nữ Trung Quốc ngày nay không chỉ lập gia đình trễ mà còn không muốn có nhiều con nữa.
Một số nhà nghiên cứu cho rằng chính phủ đã đánh giá thấp vấn đề và dân số Trung Quốc thậm chí bắt đầu giảm sớm hơn là năm 2022 như được biết.
Sau khi các số liệu được công bố, các nhà nghiên cứu từ Đại học Victoria ở Úc và Học viện Khoa học Xã hội Thượng Hải dự đoán rằng Trung Quốc sẽ chỉ còn 525 triệu dân vào cuối thế kỷ này. Con số này thấp hơn so với dự báo trước đó của họ là 597 triệu và giảm khá nhiều so với mức 1.4 tỷ như hiện nay.
Tỷ lệ sinh sản của Trung Quốc đang tiến gần mức mỗi phụ nữ chỉ sinh một con, thấp hơn một nửa so với tỷ lệ thay thế 2.1 – là mức cần thiết để giữ cho dân số ổn định. Vào cuối thập niên 1970, tỷ lệ sinh sản ở Trung Quốc là khoảng 3.
Dân số Trung Quốc đang bị lão hoá – AP
Lo ngại quá tải dân số
Vào thời điểm đó, Trung Quốc đang thoát ra khỏi sự hỗn loạn của cuộc cách mạng văn hoá và chuẩn bị bắt tay vào việc cải cách kinh tế. Lãnh tụ Trung Quốc lúc đó là Đặng Tiểu Bình và một số giới chức cao cấp khác trở nên lo ngại sau khi một nhóm khoa học gia nói với họ rằng nếu không giới hạn việc sinh sản, Trung Quốc sẽ có hơn 4 tỷ miệng ăn trong vòng một trăm năm tới.
Một bài xã luận của nhóm khoa học gia đăng trên tờ Nhân dân Nhật báo vào đầu năm 1980 đưa ra giải pháp cho tình trạng quá tải dân số của Trung Quốc bằng cách giảm tỷ lệ sinh sản xuống còn 1 – nghĩa là mỗi cặp vợ chồng chỉ được quyền có một con.
Mùa thu năm đó, Trung Quốc bắt đầu thực thi chính sách một con trên toàn quốc – tuy nhiên, bài toán này đã bỏ sót một số yếu tố quan trọng.
Trung Quốc không hẳn là quốc gia duy nhất vào lúc đó lo ngại về tình trạng quá tải dân số. Hiện tượng dân số toàn cầu bùng phát trong thập niên 1960 và 1970 gây ra nỗi lo sợ rằng dân số thế giới tăng nhanh hơn khả năng sản xuất và cung cấp thực phẩm.
Mô hình toán học
Trong nhóm khoa học gia Trung Quốc nói trên có ông Tống Kiện (Song Jian), là học trò thân tín của người được mệnh danh là cha đẻ của chương trình bom nguyên tử Trung Quốc và là một trong những nhà khoa học hàng đầu của Trung Quốc nghiên cứu về vệ tinh và hoả tiễn. Tống được đưa đi du học tại Moscow, nơi ông nhận được bằng cấp cao học về ngành toán học chuyên về khoa học quân sự. Để tránh cuộc bách hại của cách mạng văn hoá, các giới chức quân sự Trung Quốc đã cử ông đến làm việc tại bãi phóng hoả tiễn và vệ tinh ở sa mạc Gobi.
Năm 1975, cùng đi với phái đoàn khoa học Trung Quốc trong chuyến viếng thăm Đại học Twente ở Hoà Lan, Tống gặp gỡ một số nhà toán học ở đây và họ đã bàn thảo về sự cảnh báo về nguồn tài nguyên hữu hạn của thế giới và cách áp dụng mô hình toán học đối với tỷ lệ sinh sản.
Ít năm sau đó, Tống hoàn thiện mô hình của mình và cùng với một nhóm các nhà khoa học bắt đầu tính toán về tỷ lệ sinh sản khác nhau có thể ảnh hưởng đến sự gia tăng dân số của Trung Quốc như thế nào. Cuối năm 1979, Tống bắt đầu trình bày với các giới chức chính phủ những bản phúc trình dựa trên mô hình của họ. Ông tính toán rằng, với tỷ lệ sinh 3 con trên mỗi phụ nữ nếu không đổi, dân số Trung Quốc sẽ đạt 4.26 tỷ người vào năm 2080.
Với các mô hình toán học được hệ thống máy điện toán hỗ trợ cùng với sự quen biết nhiều giới chức chính trị, Tống thu hút được sự chú ý của các nhà lãnh đạo hàng đầu Trung Quốc. Ông cho rằng dân số tăng nhanh sẽ cản trở Trung Quốc trở thành một nước giàu có, hiện đại.
Nhà toán học Tống Kiện năm 1989 – Wikipedia
Tính toán sai lầm
Trong vòng hơn một thập niên, tỷ lệ sinh sản ở Trung Quốc đã giảm xuống dưới mức thay thế. Mặc dù vậy, thành phần phụ nữ trẻ vẫn còn rất đông giúp giữ cho dân số Trung Quốc tiếp tục gia tăng. Tuy nhiên, tình trạng các bé gái sơ sinh giảm đi một cách nhanh chóng.
Một yếu tố quan trọng đã không có trong bài toán dân số của Tống là hành vi của con người. Việc thực thi chính sách đôi khi tàn bạo của chính phủ, trong đó có việc cưỡng bức phá thai và triệt sản, cũng như việc phát động tuyên truyền kéo dài hàng thập niên về lợi ích của một gia đình nhỏ, đã để ấn tượng một con in sâu vào trong tiềm thức và trở thành bản năng tự nhiên của người dân Trung Quốc. Mô hình này cũng không tính đến quan niệm truyền thống có con trai để nối dõi trong xã hội Trung Quốc. Nếu các cặp vợ chồng chỉ có thể có một con, họ sẽ chọn sinh con trai hơn là con gái.
Phụ nữ trẻ hiện nay là vấn đề cốt lõi của tình thế tiến thoái lưỡng nan về dân số ở Trung Quốc. Họ ngày càng không muốn có con – và số phụ nữ trẻ trong độ tuổi sinh con lại càng ít đi mỗi năm.
Hậu quả
Trong một bài xã luận năm 2010, nhà toán học Tống Kiện phỏng đoán dân số Trung Quốc sẽ chỉ bắt đầu giảm sau năm 2035. Ông tính sai tới hơn một thập niên, với số liệu chính thức từ chính phủ cho thấy dân số Trung Quốc bắt đầu giảm vào năm 2022.
Ngay cả khi Bắc Kinh bãi bỏ chính sách một con vào năm 2015, các nhà lãnh đạo vẫn không bãi bỏ hoàn toàn việc hạn chế sinh đẻ. Thay vào đó, họ xoay qua chính sách 2 con. Và nay chính quyền Bắc Kinh không ngớt kêu gọi người dân sinh 3 con, thổi kèn gióng trống nhấn mạnh đến sự cần thiết phải quay trở lại với nền văn hóa cũ tốt đẹp khi xưa là sinh con đàn cháu đống. Có điều là không người dân nào chịu nghe.
Với tình hình hiện nay, trong 7 thập niên nữa, dân số Trung Quốc chỉ còn khoảng một phần ba. Lúc ấy sẽ không có đủ người trẻ để làm việc, và như có người nhận định: Trung Quốc chưa giàu đã già.
Dự đoán dân số Trung Quốc trong tương lai – National Bureau of Statistic
VH
