Nếu chiếc xe của bạn vừa mua về mà động cơ bỗng bốc cháy, thì đó quả thật là một “kinh nghiệm chua chát”. Nhưng tại sao người ta lại gọi những chiếc xe hư hỏng là lemons – tức là “trái chanh”?
Sự liên hệ giữa xe hơi và “lemons”
Việc mua xe, dù mới hay cũ, luôn khiến người ta lo lắng. Xe mới thì sợ giá “đội lên trời” vì các khoản phụ phí của đại lý. Xe cũ thì không biết đi vài miles sau có biến thành “ác mộng” hay không. Và khi điều đó xảy ra, người ta thường gọi chiếc xe đó là lemon – nghĩa là xe tồi, xe lỗi.
Thậm chí, nhiều đạo luật bảo vệ người tiêu dùng ở Mỹ cũng mang tên “lemon laws” – luật dành cho những “chiếc chanh” lỗi kỹ thuật.
Theo Green’s Dictionary of Slang, việc dùng từ lemon để chỉ một món hàng tệ, bị lừa hoặc vô giá trị đã xuất hiện từ năm 1909. Đến 1923, báo The Oakland Tribune đã ghi nhận cách dùng này để nói về xe hơi, khi một người bán xe cũ “tự chúc mừng vì cuối cùng đã tống khứ được một chiếc lemon.”
Từ lemon trong tiếng Anh từ lâu cũng mang nghĩa “chua chát, khó chịu” – giống như vị chua của trái chanh – hay chỉ những thứ đã “hóa chua”, trở nên hư hỏng, kém phẩm chất.
Một cột mốc giúp gắn chặt hình ảnh “lemon” với xe hơi là quảng cáo nổi tiếng của Volkswagen vào thập niên 1960. Quảng cáo chỉ gồm một bức ảnh chiếc xe và dòng chữ đơn giản: “Lemon”. Đoạn quảng cáo giải thích rằng các kỹ sư của Volkswagen đã tìm ra vài lỗi nhỏ trên chiếc xe này, nên nó không bao giờ được đưa ra thị trường.
Câu kết đầy dí dỏm của quảng cáo là:
“Chúng tôi loại bỏ những trái chanh. Bạn chỉ nhận được những trái mận.”
(We pluck the lemons. You get the plums.)
Sự ra đời của “luật chanh” – Lemon Laws
Đến năm 1975, người tiêu dùng Mỹ mới chính thức được pháp luật bảo vệ khỏi việc phải “ôm” những món hàng tồi tệ. Đạo luật Magnuson-Moss Federal Trade Commission Improvements Act bảo đảm quyền lợi của người mua với mọi sản phẩm tiêu dùng – trong đó có xe hơi.
Dù luật này áp dụng cho nhiều loại hàng hóa, xe hơi vẫn là mối quan tâm lớn nhất, vì đó thường là tài sản đắt tiền và dễ gặp trục trặc nhất. Chính vì vậy, người dân quen gọi đây là “lemon law.”
Ví dụ, tại New York, luật quy định rằng xe mới phải đúng với điều kiện bảo đảm của nhà sản xuất; nếu không thể sửa chữa sau một số lần hợp lý, người mua có quyền được hoàn tiền.
Tuy nhiên, luật lemon khác nhau tùy theo từng tiểu bang và từng loại xe, nên người mua cần biết rõ quy định cụ thể. Khi mua xe cũ, cũng nên kiểm tra kỹ lịch sử xe và đọc rõ thông tin bảo đảm hay tình trạng “bán như hiện có” (as-is) trên nhãn dán của đại lý.
Khi “lemon” lại… không tệ
Dù mang tiếng xấu, vẫn có một trường hợp mà “lemon” – hay chính xác hơn là màu vàng – lại đem đến lợi ích. Theo khảo sát của trang iSeeCars, trong thị trường xe cũ, những chiếc xe màu vàng có tỷ lệ mất giá thấp nhất, chỉ 4.5%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 15%!
