Cây tầm ma còn được gọi là cây lá gai, lá quỷ, lá han. Tuy mang cái tên vừa xấu xí vừa gây sợ hãi, cây tầm ma là một loại thảo mộc có nhiều công dụng hữu ích trong y học cổ truyền và trong đời sống hiện đại.
Tên khoa học là Urticaceae, trích từ tiếng La tinh “Uro” có nghĩa “đốt cháy”, vì thân và lá có lông gai khi tiếp xúc sẽ gây cảm giác phỏng rát, ngứa và sưng đỏ. Tiếng Anh cũng có nhiều tên gọi như: Ramie plants, Nettle, China grass.
Cây có thể cao đến 2 mét, lá thuôn dài hình bầu dục có răng cưa, hoa nhỏ màu xanh vàng, mọc thành cụm dài ở kẽ lá. Cây Tầm ma có đến 50 loài khác nhau, tìm thấy ở hầu hết mọi nơi trên thế giới: châu Âu, Bắc Mỹ, Bắc Phi và một số vùng châu Á như Ấn Độ, Nhật Bản, Đại Hàn, Lào, Trung quốc,… Ở Việt Nam, cây thường mọc hoang ở vùng Trung du và miền núi Bắc bộ.
Cây tầm ma là một loại dược thảo hữu ích, ngăn ngừa viêm, kháng khuẩn, giảm đau xương khớp. Từ thời Ai Cập cổ đại, người ta dùng nó như một phương thuốc chữa bệnh hay dùng để hóa giải bùa chú, tà ma. Cây được thu hoạch quanh năm, sử dụng tất cả hạt, rễ, thân và lá.
Bánh gai làng Mía ở Thanh Hóa
Ở Việt nam, cây có lá mềm khi luộc chín ăn như rau. Lá còn dùng làm trà, bánh rất thơm ngon và có khả năng chống vi khuẩn và nấm mốc. Thân cây dùng để lấy sợi dệt lưới đánh cá, bao bố, quần áo, đồ may mặc. Rễ và hạt phơi khô hay tươi đều tốt. Cây tầm ma được bán trên thị trường dưới dạng nghiền và bột.
Nói đến cây tầm ma hay cây lá gai, người Việt không thể quên món bánh đặc thù của miền Bắc bộ và Trung bộ. Bánh có màu đen đặc biệt, thơm mùi lá gai hòa quyện với hương vị ngọt bùi của nhân đậu xanh và dừa nạo sợi. Những hạt mè bé xinh làm tăng thêm phần duyên dáng và hấp dẫn của chiếc bánh dẻo thơm béo ngậy.
Bánh gai không chỉ hấp dẫn với hương vị thơm ngon mà còn mang một nét đẹp văn hóa Việt Nam, một món bánh truyền thống thường được làm vào những dịp lễ Tết, cưới hỏi, đám giỗ hay quà biếu. Bàn tay khéo léo tinh tế của người làm bánh đã tạo ra những hương vị đặc thù theo từng vùng, miền.
Bánh ít lá gai Bình Định
Ở miền Bắc, bánh gai được gói bằng lá chuối khô màu nâu nhạt để có mùi hương đặc biệt và giữ bánh được lâu.
Em đây như chiếc bánh gai
Áo nâu phơi nắng, da thời lại đen
Ai ơi ăn thử mà xem
Ăn rồi mới biết là em ngọt bùi
(Ca dao – tục ngữ Việt Nam)
Bánh gai đặc sản của làng Mía ở Thanh Hóa, bột nếp trộn với bột lá gai và mật mía thanh đạm lại thêm chút dầu chuối tạo mùi vị hấp dẫn hơn, có nhân đậu xanh, dừa nạo, chút thịt nạc và hành nướng thơm ngất ngây.
Bánh gai ở Thái Bình, Nam Định, hơi khác một chút. Bột bánh làm bằng đường trắng hay đường phèn, nhân đậu xanh, thịt nạc, cùi dừa, còn thêm mứt bí, mứt sen ngọt bùi. Trước khi gói bánh rắc tí mè, lăn qua mỡ beo béo, rồi đem hấp chín.
Cashmere Ramie yarn
Ở miền Trung, người Bình Định gọi là bánh ít lá gai, gói bằng lá chuối tươi, hình dáng như bánh ít có đỉnh nhọn, đáy tam giác, xếp cao như ngọn tháp cổ. Tại Bình Định có ngọn tháp gọi là “Tháp Bánh Ít” đã đi vào huyền thoại của ca dao:
Tháp Bánh Ít đứng sít cầu bà Di
Vật vô tri còn thế, huống chi tui với bà
Ở Bình Định còn có tục lệ “Hồi dâu”. Ba ngày sau đám cưới, cô dâu phải tự tay làm một quả bánh ít lá gai mang về cúng gia tiên và biếu cha mẹ ruột của mình để tỏ lòng hiếu thảo khi về làm dâu nhà người.
Người Bình Định gọi bánh “Ít” có nghĩa là “chưa đủ”. Tuy là “ít” nhưng mang nhiều nghĩa tình, món bánh dân dã này tượng trưng cho sự khéo léo của người phụ nữ Việt Nam, sự hiếu thảo đối với ông bà, cha mẹ và sự thủy chung son sắt của đôi vợ chồng.
Người Việt lấy lá làm bánh thơm ngon, nhưng ở Anh quốc, có cuộc thi “độc lạ” là ai ăn được nhiều lá tầm ma nhất sẽ thắng cuộc. Lá tươi rất khó nhai và khó nuốt, người dự thi được cho uống rượu táo giúp rửa trôi lá và giảm đau. Một phụ nữ Anh đã từng đoạt giải vô địch, tâm sự: “vài ngày sau cuộc thi, các ngón tay của tôi vẫn còn dính lông gai của cây tầm ma, đó là vết thương lâu lành nhất. Lưỡi phục hồi khá nhanh, nhưng nó có màu xanh đậm. Nọc độc nằm ở mặt sau của lá nên có thể gấp lại rồi nhúng vào rượu táo để làm ẩm và giảm đau, nhưng… eo ơi… vẫn đau ghê lắm!”
Cuộc thi ăn lá tầm ma ở Anh quốc
Người Anh tin rằng lá tầm ma không độc, nó có khả năng chống viêm, chống dị ứng, chống thấp khớp, tăng cường hệ miễn dịch mà không có tác dụng phụ.
Thân cây tầm ma còn được dùng làm sợi dệt hay đan móc, đã được sản xuất từ thời xa xưa ở các nước Đông Á, sau lan rộng ra khắp thế giới. Sợi tầm ma cho ra những sản phẩm kỳ diệu “đông ấm, hạ mát”, mềm như vải lụa, vải lanh có độ bóng mượt mà, rất đáng yêu.
Sợi tầm ma được pha chế dệt ra vải ở Nga rất nổi tiếng, đặc biệt mỏng mịn để may quần áo, khăn quàng, khăn trải giường và quân phục rất bền chắc.
Có nhiều hãng thời trang đã tạo những sản phẩm may mặc từ sợi tầm ma và được khen khi mặc vào không bị gây dị ứng mà còn làm giảm bệnh thấp khớp.
Chuyện cổ tích “Bầy chim Thiên Nga”
Bạn có thể tự đan móc bằng sợi tầm ma để có những chiếc áo choàng, khăn quàng, áo len, áo đầm, nón, găng tay… Đây sẽ là những món quà quý giá tặng cho bạn bè và người thân.
Sợi tầm ma không chỉ tạo những món quà tặng được yêu thích mà còn thêu dệt lên một câu chuyện cổ tích đầy ý nghĩa của “Bầy chim thiên nga”.
Ngày xửa, ngày xưa ở vương quốc nọ, vua và hoàng hậu sinh hạ 11 hoàng tử và cô công chúa út. Chẳng may, hoàng hậu mất sớm, vua lấy vợ kế lại là một bà phù thủy giả dạng giai nhân. Bà đã biến 11 vị hoàng tử thành thiên nga, rồi xua đuổi cả bầy chim về sống trong khu rừng hoang vu dọc bờ biển. Muốn giải bùa chú của phù thủy để cứu các anh, cô công chúa phải tự tay lấy sợi từ cây tầm ma đan thành 11 chiếc áo. Cho dù bị gai đâm, tay ngứa phồng dộp lên và chảy máu, công chúa vẫn lặng lẽ ngồi đan áo. Sau cùng, cô đã cứu được các anh trở lại thành người và an toàn thoát khỏi tay bà phù thủy độc ác.
Cây tầm ma thật là một loại thảo mộc tuyệt vời “bá đạo”, dùng chữa bệnh, xua đuổi tà ma, ăn như rau tươi bổ dưỡng, làm bánh thơm ngon thanh đạm, làm sợi may dệt quần áo mềm mát như tơ, mượt mà như lụa, ấm áp như len.
GVV sưu tầm
