Cứ mỗi lần New Year đến, ở các quán cà phê nhạc hoặc trên các đài radio lại trổi lên ca khúc “Happy New Year” của ban nhạc ABBA nổi tiếng một thời.
Đến mùa Giáng sinh và New Year, đường Nguyễn Huệ lại bày bán các vật phẩm trang trí trong mùa lễ hội (Nguồn: Manhhaiflickr)
Giai điệu bài hát nghe vui tai nhưng ca từ lại buồn, dễ làm lòng người chùng xuống tìm cho mình một khoảng lặng trong tim. “No more champagne. And the fireworks are through. Here we are, me and you…” (Không còn rượu champagne. Và pháo hoa cũng đã tàn. Chỉ còn lại chúng mình, anh và em…).
Tôi biết bài Happy New Year này từ rất sớm, sau khi ban nhạc ABBA cho ra đời bản nhạc này vào năm 1980. Vào thời gian này, cuộc sống của người dân Sài Gòn còn nhiều khó khăn thiếu thốn, trong lòng mỗi thanh niên vẫn còn hoang mang cho tương lai dẫu rằng cuộc chiến đã qua đi vài năm. Nhìn những thanh niên lớn hơn tôi chừng 5, 7 tuổi, có nghĩa là những con người đó đã ra đời đi làm, có nghề nghiệp đàng hoàng, sau khi hết việc trong ngày lại không về nhà. Họ cỡi chiếc xe đạp lang thang trên các đường phố để chờ đúng 6 giờ, quán cà phê nhạc nơi tôi phụ việc mở cửa, là ghé vào, tìm cho mình một chỗ trống dưới ánh đèn vàng mờ ảo, đốt điếu thuốc lá, lặng lẽ ngắm nhìn từng giọt cà phê đen nhỏ xuống chiếc ly thuỷ tinh, lắng tai chờ nghe bản nhạc mình ưa thích vang lên từ chiếc máy Akai đặt trên kệ sau quầy tính tiền.
Cứ mỗi mùa Giáng sinh bước qua chuẩn bị cho New Year, ông chủ quán cà phê lại đi lùng mua các băng nhựa Akai thu những bài hát của các ban nhạc ngoại quốc trên thế giới. Loại băng nhạc này dường như là băng nhạc “lậu” bán ở chợ trời Huỳnh Thúc Kháng. Thế nhưng có lẽ, ông chủ rất tinh ý với những loại nhạc trẻ, thường chọn những bài hay, có khi phối hợp những bài ăn khách của các ban nhạc khắp nơi trên thế giới để phục vụ khách hàng, thường là những người sành nghe nhạc. Có lẽ vì thế, quán cà phê tôi làm việc, tối nào cũng đông khách đến tận khuya.
Và cũng trong khoảng thời gian này, người Sài Gòn bắt đầu làm quen vời ngày lễ đầu năm mới theo lịch Tây, nói nôm na là Tết Tây. Thuở đó, ngày đón mừng New Year còn rời rạc lắm, tổ chức kiểu phong trào cá nhân, chứ chính quyền vẫn chưa xem ngày 1 tháng 1 là một ngày lễ lớn. Có lẽ đời sống kinh tế lúc đó còn quá nhiều khó khăn, vui chơi ngày lễ Tết không phải Tết truyền thống của mình là chuyện không cần thiết. Bắt chước văn hoá phương Tây là chuyện không phù hợp vào lúc này. Không như sau này, khi chính quyền Hoa Kỳ dỡ bỏ lệnh cấm vận, ngày hội vui chơi Tết Tây trong nước bắt đầu hình thành rõ nét hơn, cho phép các tụ điểm vui chơi giải trí tổ chức mừng New Year, và ngay cả chính quyền cũng tổ chức bắn pháo hoa trong đêm giao thừa. Mỗi một năm, pháo hoa được bắn lên bầu trời trên sông Sài Gòn nhiều hơn, người Sài Gòn chen chúc ra các đường phố trung tâm vui chơi, ăn uống. Từ đó đến nay, ngày Giáng sinh cho đến New Year hiển nhiên xem như ngày lễ hội kéo dài.
Bùng binh Nguyễn Huệ – Lê Lợi một buổi tối đầu năm 1969 (Ảnh: Larsdh)
Chính vì thế đã xuất hiện nhiều ý kiến gộp Tết Tây và Tết Ta thành một, coi như đó là sự hội nhập thế giới cho gọn. Ý kiến này không xuất phát từ người dân, mà từ gợi ý của chính quyền qua các kỳ họp để giới học giả đóng góp ý kiến. Thế nhưng sự hợp nhất này đều bị dư luận phản bác, bảo lưu Tết truyền thống của người Việt mình từ bao đời nay. Không thể xem nước Nhật như một tấm gương, một đất nước có nền văn hóa lâu đời, từ bỏ Tết truyền thống âm lịch ngay thời cải cách của Minh Trị Thiên Hoàng để cho người dân đón chỉ mỗi Tết dương lịch theo văn hoá Tây phương. Hay như đất nước Philippines cũng đón Tết nước mình vào ngày Năm mới dương lịch.
Bàn luận chuyện Tết Tây hay Tết Ta sẽ rất dông dài. Tôi xin trích lời chia sẻ trong một bài phỏng vấn hồi năm 2014 đăng trên một tờ báo ở Sài Gòn của vị công sứ Nhật Bản – ông Hideo Suzuki nói lên sự tiếc nuối của người Nhật sau một thời gian dài hơn trăm năm đón nhận văn hoá phương Tây để chúng ta suy gẫm: “Nhật Bản đã bỏ âm lịch để sử dụng dương lịch vì những đòi hỏi của nền kinh tế khi đó. Nhưng như tôi đã nói, Nhật Bản lẽ ra vẫn có thể giữ Tết Nguyên Đán như một nét văn hóa cổ truyền và là sợi dây liên kết cộng đồng. Chúng ta đang sống trong một xã hội toàn cầu hóa. Điều đó tạo ra một xã hội mở, nhưng mặt khác nó khiến con người mất đi bản sắc, sự nhận diện chúng ta là ai?”.
Bản sắc của một dân tộc, đó chính là vốn liếng văn hoá của đất nước đó. Chẳng thế mà người ta thường nói, văn hoá là những gì còn lại sau khi nó mất đi. Còn chăng chỉ là những gì trong tâm tưởng, ký ức, hoài niệm, tiếc nuối mà thôi.
Các cô gái Sài Gòn thướt tha tà áo dài trong ngày New Year đầu thập niên 1960 – Hình phục dựng
Thật ra, người Nhật hay người Phi Luật Tân vẫn giữ nguyên tập tục sinh hoạt đón Tết truyền thống của mình không có thay đổi gì mới mà chỉ dời chuyển ngày đón Năm Mới sớm hơn theo Tây lịch, tất nhiên bởi nhiều yếu tố, vấn đề chính trong đó là hơn hai phần ba các nước trên thế giới đều đón New Year vào ngày 1/1. Chính xác về thời gian thì người Phi Luật Tân đón New Year vào ngày 30/12 Dương lịch. Ngày này cũng là ngày kỷ niệm anh hùng dân tộc José Rizal – một nhà thơ yêu nước đứng lên tập hợp quần chúng giành độc lập từ sự đô hộ của người Tây Ban Nha. Dân chúng vui Tết trong 3 ngày đến hết ngày 1/1 là kết thúc. Đối với người Nhật hay người Phi Luật Tân là dịp đoàn tụ gia đình, đánh giá những việc trong năm và nhìn về tương lai trong năm mới với tràn đầy niềm tin. Tập tục đoàn tụ gia đình, gặp gỡ người thân này không ngoại lệ đối với các nước phương Tây. Ngay cả những nước láng giềng xứ mình như Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan đón Tết truyền thống vào trung tuần tháng 4 với ý nghĩa chính là sự đoàn tụ gia đình.
Đón năm mới có thể chung một ngày 1/1 xem như ngày lễ. Người phương Tây đâu có ngày Tết họ chỉ gọi là New Year Day hay rộng hơn là kết hợp ngày Giáng sinh kéo dài sang năm mới họ gọi là Holidays chứ không phải là festival (lễ hội) như những đất nước có ngày Tết truyền thống bao hàm sinh hoạt cả lễ nghi lẫn hội hè. Mỗi dân tộc có ngày Tết riêng của mình do ảnh hưởng văn hoá khu vực hoặc do nước lớn xâm lấn đô hộ thống trị kéo dài mang văn hoá của bản xứ truyền sang nước thuộc địa.
xem pháo hoa mừng New Year (Ảnh: Quỳnh Trần)
Tết truyền thống của xứ mình có từ đời Hùng Vương do ảnh hưởng giao thoa văn hoá khu vực chứ không do bị ảnh hưởng của thời ngàn năm đô hộ giặc Tàu. Sang đến thời thuộc địa Pháp gần trăm năm, người Việt mình cũng đâu có ăn Tết Tây. Tết Tây người Pháp mang qua xứ thuộc địa cũng chỉ dành cho binh lính Tây dương, quan chức cầm quyền chứ người xứ mình xem ngày đầu tháng Giêng cũng chỉ là ngày khởi đầu của một năm mới, một ngày bình thường dù ngày đó công chức, tư chức được nghỉ làm việc. Người xứ mình bảo là Tết Tây tức là Tết của người Tây chứ đâu phải Tết của mình nên không tổ chức tiệc tùng ăn uống, vui chơi giống họ. Ngay cả xem lịch người mình cũng phân biệt Tây-Ta. Một tây, hai tây hay 15 ta, 20 âm lịch, 30 Annam rõ ràng. Tang hôn lễ kỵ đều xem lịch ngày ta (Âm lịch). Rồi sang thời Mỹ tham chiến ở miền Nam, Tết Tây cũng không thấy xuất hiện trong sinh hoạt của người dân, ngoại trừ Mừng Chúa Giáng sinh, kết thúc lễ Noel rồi thôi, chứ không có Chúc mừng Năm Mới (Happy New Year) treo đầy trên các băng rôn trang trí đường phố như ngày nay.
Cha người bạn tôi kể, hồi thời ông làm việc trong chính quyền Tổng thống Ngô Đình Diệm mới chấp chính sau khi truất phế vua Bảo Đại vào cuối tháng 10 năm 1955. Cuối năm đó, chính quyền Đô thành Sài Gòn tổ chức lễ hội mừng Giáng sinh kéo dài cho đến New Year lớn lắm. Đèn hoa giăng khắp đường phố Nguyễn Huệ và Lê Lai, cổng chào trang trí sáng đèn, nhiều gian hàng mua bán, sân khấu ca nhạc ngoài trời được dựng lên, dân chúng Sài Gòn lần đầu tiên được ăn mừng Giáng sinh và đón chào Năm mới. Khắp nơi dân chúng kéo vào khu trung tâm đi xem lễ hội. Dân chúng thì nghĩ mình đi chơi Giáng sinh, New Year nhưng chính quyền xem đó là một thành công lớn cho nền Đệ Nhất Cộng Hoà ra đời. Một vài sân khấu chính trị vang lên lời chào: “Ngô Tổng thống, Ngô Thổng thống muôn năm!”. Sau những ngày hội lớn ấy, năm sau không còn tổ chức nữa, mà chỉ là đón Giáng sinh bình thường, không kéo thêm ngày New Year.
Tết Tây là của người Tây, người Việt mình ăn theo cho vui vào thuở đó mừng chính quyền mới. Ngày nay xã hội theo trào lưu mới hội nhập văn hoá thế giới, Tết Tây cũng được xem là ngày lễ lớn khởi đầu trong năm. Bà con vui chơi, ăn uống, đi du lịch xứ người xem dân chúng bên đó ăn Tết Tây ra sao. Với tôi, Tết Tây là cái Tết tinh thần, còn Tết ta là cái Tết tâm linh, là bản sắc văn hoá, cội nguồn dân tộc.
Happy New Year, một năm hạnh phúc và bình an.
TN
