Sau mấy chục năm tương đối yên ổn, 2021 là lần đầu tiên cư dân Huê Kỳ cảm nhận được hậu quả của việc vật giá leo thang, tất cả mọi thứ, cần thiết cũng như không cần thiết, không riêng loại sản phẩm nào. Giá thực phẩm, giá xăng dầu nhiên liệu, giá xe cộ, dịch vụ… tất cả đều gia tăng không nhiều thì ít. Sự tăng giá đồng loạt ấy khiến bá tánh hoảng hốt, lo âu rồi lên tiếng phàn nàn.
toonpool.com
Vật giá gia tăng có nghĩa là đồng tiền không giữ được giá trị, cùng một số tiền ấy ta mua được ít vật dụng hơn so với năm ngoái, và các nhà kinh tế gọi hiện tượng này là “lạm phát”. Bản tường trình của the Bureau of Labor Statistics cho thấy rằng tính đến tháng Mười năm nay, mức lạm phát đã lên đến 6.2%, một tỷ lệ cao nhất trong suốt 30 năm qua.
Ðo đếm xong thì các nhà kinh tế tài chánh xoay qua tìm hiểu tại sao và nguyên nhân là một danh sách dài thòng.
Khởi đầu là trận đại dịch toàn cầu xuất phát từ Vũ Hán rồi lan tràn khắp năm châu bốn biển khiến mấy triệu người chết chưa kể những kẻ chịu di chứng tàn tật đau ốm triền miên. Mọi hoạt động kinh tế tài chánh hầu như tê liệt suốt mấy tháng đầu trận đại dịch kéo theo các xáo trộn xã hội. Người thế giới từ từ làm ăn trở lại nhưng các xáo trộn kia vẫn kéo dài. Sau gần hai năm trì hoãn, chậm chạp, hãng xưởng mở cửa trở lại nhưng vẫn chưa đạt được tầm mức hoạt động cũ.
Hậu quả nặng nề nhất từ sự xáo trộn xã hội là khoảng cách giàu nghèo trở nên rõ rệt hơn, người giàu trở nên giàu có hơn và người nghèo lại nghèo thêm.
Những người khá giả có thể chịu đựng nền kinh tế suy trầm và sự lạm phát lâu dài hơn trong khi người nghèo kiệt quệ vì không thể cáng đáng các chi phí hàng ngày. Ði chợ, ta thấy ổ bánh mì, cân thịt, vỉ trứng, mớ rau đã lên giá. Ðổ xăng, mỗi gallon đã tốn nhiều tiền hơn. Mua hàng hóa đã thấy sản phẩm thường dùng tăng giá nhiều hơn mọi khi. Năng lượng, chỗ cư ngụ, thực phẩm, xe cộ là những sản phẩm bị tăng giá nhiều nhất. Tất nhiên cư dân mệt mỏi và lo âu. Tuần này thì chính phủ đã chịu lên tiếng nhìn nhận rằng sự lạm phát kia không chỉ tạm thời và có thể kéo dài qua năm tới trong khi các tay phân tích tài chánh, kinh tế đồng loạt công bố ý kiến. Cho đến khi các cơ xưởng lọc dầu và vận chuyển trở lại tình trạng hoạt động cũ, ngân hàng lớn nhất nhì Huê Kỳ, Bank of America cho rằng giá xăng sẽ tiếp tục gia tăng vì giá dầu thô sẽ lên đến 120 Mỹ kim mỗi thùng. Công ty tài chánh Goldman Sachs cũng nhìn nhận rằng tình trạng cung – cầu đang chênh lệch khá xa nên vật giá sẽ tiếp tục leo thang. Họ tiên đoán mức gia tăng của vật giá sẽ là 5% trong suốt mùa Ðông, đến mùa Hè [năm tới] sẽ là 4% và khoảng 3.2% vào cuối năm 2022.
Tương tự, chính phủ liên bang qua bộ Tài Chánh, ông Jerome Powell ước đoán rằng lạm phát sẽ tiếp tục cho đến năm tới và bắt đầu tăng mức lãi suất cho một vài loại công khố phiếu như I bonds.
Theo dõi giá cả, tính toán đo đạc là việc của những nhà kinh tế tài chánh, còn cư dân thì biết làm sao nhất là những người sống với số lương bổng cố định? Giản dị nhưng vô cùng khó khăn khi ta phải làm công việc thắt lưng buộc bụng, chi li tính toán từng khoản chi tiêu sao cho đủ với mức lợi tức.
Làm thế nào để kham nổi việc vật giá leo thang?
– Ðầu tiên là dẹp bỏ những bữa ăn tiệm hoặc chỉ đến những tiệm ăn có bảng giá khiêm nhượng.
– Kế đến là xem xét phí tổn điện thoại di động và tìm kiếm xem ta có thể giảm chi phí bằng cách đổi công ty cung cấp dịch vụ hoặc giảm mức dịch vụ đang sử dụng.
– Hãy dùng các “apps” hoặc liên mạng để tìm cây xăng có bảng giá thấp nhất tại nơi cư ngụ. Nôm na là tìm “better deals”. Tất nhiên là khi giá cả không chênh lệch cho lắm thì ta dễ nản lòng và ngưng tìm kiếm. Nhưng cứ tiếp tục bạn ạ, để sửa soạn cho những món hàng khác khi cần thiết.
– Với những món ăn uống có phần cá nhân như bánh trái, ta có thể làm lấy thay vì đi mua ngoài tiệm?
– Tạm ngưng mua những sản phẩm không cần thiết, thích nhưng không cần, và chờ đến khi hàng hóa đầy đủ và người bán sẵn sàng hơn. Chẳng hạn như cập nhật một chiếc iPhone mới hoặc mua một cái áo mới vừa mắt chỉ để treo trong tủ; so với người thế giới, cư dân Huê Kỳ có khuynh hướng tiêu thụ nhiều hơn mức cần thiết.
Làm thế nào để tiết giảm chi phí mua thực phẩm?
– Giá thực phẩm leo thang phần vì thiên tai hạn hán, phần vì hệ thống vận chuyển còn trì trệ và phần vì thiếu nhân công. Giá thịt và hải sản gia tăng nhiều hơn so với giá rau cỏ. Do đó, nên tính toán cẩn thận thay vì thích ăn món gì thì mua thứ ấy. Tôm cá có thể thay thế bằng thịt heo gà mà vẫn đủ lượng chất đạm cần thiết?
Ta có cần thay đổi cách tiết kiệm để dành cho ngày hưu trí không?
– Theo bà Carolyn McClanahan, chuyên viên tài chánh, cách tiết kiệm và đầu tư cho ngày hưu trí không thay đổi dù có lạm phát hay không. Hãy tiếp tục đầu tư như trước đây, đừng lo lắng quá về sự xoay chuyển của thị trường chứng khoán mà rút lui, lạm phát cũng sẽ khiến đồng tiền mất giá. Ít ra việc đầu tư giúp ta chống chỏi với lạm phát. Với mức lãi suất tại ngân hàng hiện nay, ta có thể sẽ phải chịu một ít rủi ro để kiếm lời trong việc đầu tư với hy vọng sẽ cân bằng với mức lạm phát.
– Bà McClanahan còn đề nghị rằng nếu có ít tiền trong ngân hàng và chưa cần tiêu xài ngay, ta có thể nghĩ đến cách đầu tư tương đối “vững vàng” như mua công khố phiếu. Mua Series I Savings Bonds do Ngân Khố Huê Kỳ bán ra, người đầu tư được một mức lãi suất khá cao, gồm lãi suất không thay đổi (fixed rate) và lãi suất dựa trên mức lạm phát hay “composite rate”. I bonds mua trong thời gian tháng Năm – tháng Mười, 2021 có mức lãi suất là 3.54%. I bonds mua trong thời gian tháng Mười Một, 2021 – tháng Tư, 2022 có mức lãi suất là 7.2%. Tìm hiểu và mở trương mục để mua công khố phiếu tại treasurydirect.gov.
Ngoài các hệ lụy kể trên, lạm phát có gì “hay”?
Nếu đang nhận “tiền già” (Social Security) hoặc trợ cấp từ chính phủ (Supplemental Security Income), bạn sẽ thấy số tiền ấy được tăng thêm dựa trên chỉ số tiêu thụ là 5.9% vào năm 2022. Và mức gia tăng ấy sẽ không thay đổi dù lạm phát tiết giảm và vật giá trở lại “bình thường”. Xa hơn nữa, “nhờ” lạm phát, Ngân Khố có thể gia tăng mức lãi suất cho vay, và ngân hàng sẽ theo chân mà gia tăng lãi suất cho các trương mục tiết kiệm.
Ðối mặt với lạm phát, ta có vài phương cách: Thắt lưng buộc bụng, mua I bonds hay tiếp tục xông pha trên thị trường chứng khoán đầu tư là mục đích tương đối lâu dài. Chuyện trước mắt là mùa lễ sắp tới. Hàng hóa khan hiếm, tiền điện & tiền xăng dầu để sưởi tiếp tục gia tăng, giá thực phẩm gia tăng. Ðể duy trì một mùa lễ ấm áp bên người thân yêu, ta có thể thay thế những món quà mua từ tiệm bằng những món quà tự chế biến; tổ chức ăn uống tại nhà thay cho các bữa tiệc tùng ngoài phố, hoặc những cách tiết kiệm khác?
TLL
