“Hãy cho tôi một điểm tựa, tôi sẽ nhấc bổng trái đất lên” là câu nói nổi tiếng của Archimedes (287-212 trước Công Nguyên). Ổng là một nhà toán học, nhà vật lý, nhà phát minh huyền thoại người Hy Lạp. Hình của Archimedes được in ở mặt trước của Huy chương Fields, giải thưởng danh giá được coi là “Nobel Toán học” (vì giải Nobel không bao gồm lĩnh vực toán học), được Hiệp hội Toán học quốc tế (IMU: International Mathematical Union) trao 4 năm một lần cho những nhà nghiên cứu nổi bật.
Ơ-rê-ca (Eureka, nghĩa tiếng Việt là “tìm ra rồi”) là một giai thoại nổi tiếng về cách ra đời của “lực đẩy Archimedes” và của mục.. này.
Nghe như chuyện bịa, nhưng lại là một phát minh trứ danh trong làng kỹ thuật quốc tế: tàu cao tốc Shinkansen E5 của Nhật thật sự lấy cảm hứng từ một buổi ngắm chim.
Vào thập niên 1990, khi Nhật Bản chế tạo thế hệ tàu cao tốc Shinkansen 500 chạy xuyên hầm với tốc độ hơn 270 cây số một giờ. Khi ra khỏi hầm, nó tạo ra một tiếng nổ lớn gọi là sonic boom – sóng xung kích khiến người dân gần đó giật mình hoài.
Eiji Nakatsu, kỹ sư trưởng về kỹ thuật cơ khí của JR West, đồng thời cũng là một người yêu thích chim chóc – đã tìm thấy câu trả lời từ thiên nhiên: loài chim bói cá. Mỗi khi lao xuống nước bắt mồi, chim bói cá lướt qua ranh giới không khí – nước một cách mượt mà, không hề tạo ra tiếng động mạnh. Bí mật nằm ở chiếc mỏ dài, nhọn và cong nhẹ – một thiết kế hoàn hảo của tự nhiên để chia tách môi trường.
Ông áp dụng nguyên lý đó cho đầu tàu Shinkansen E5 – dài, thon, mô phỏng mỏ chim bói cá. Kết quả thật ngoạn mục: giảm 30% lực cản không khí, tiết kiệm 15% điện năng, giảm tiếng ồn triệt để và nâng tốc độ lên 320 km/h.
Từ đó, câu chuyện Shinkansen trở thành ví dụ điển hình của biomimicry – học theo thiên nhiên để giải quyết vấn đề con người. Và cũng là bằng chứng rằng:
Lúc bí lối, đừng vội mở laptop, hãy ngắm… chim trước đã.
Và bói cá không đơn độc. Nhện đã truyền cảm hứng cho sợi tơ chống đạn. Cây xương rồng dạy con người cách hứng nước giữa sa mạc. Vây cá mập giúp thiết kế bộ đồ bơi siêu tốc. Còn cánh cú mèo thì góp phần làm nên quạt gió không tiếng động…
