Ở Việt Nam, người ta quen dịch “The White House” là “Nhà Trắng”. Cứ nghĩ, đó là “giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt” nhưng thực ra, “trong sáng” thì chưa thấy mà thấy sai bét nhè! Hình như, theo “thói quen” của chính quyền Hà Nội là cái gì của Mỹ cũng tìm cách… hạ thấp (nhưng lại khoái ở Mỹ, dùng đồ Mỹ, mới chết chứ!).
Ngôn ngữ nào cũng có những chữ có nhiều nghĩa hoặc một nghĩa có nhiều chữ/cách dùng khác nhau, tùy văn cảnh. Ở đây, chỉ xin nói đến “House” trong tiếng Anh/Mỹ và chữ “Nhà” trong tiếng Việt.
NHÀ: Tiếng Việt thường dùng để chỉ nơi ở, che mưa che nắng, có diện tích nhỏ. Nhưng, nếu đi với một chữ khác, ví dụ: NHÀ THƯƠNG thì “nhà” không còn là nơi trú ngụ nữa mà là nơi chữa bệnh (nói chung). Hoặc, trong lịch sử, chúng ta thường nghe nói “NHÀ LÊ, NHÀ NGUYỄN” thì chữ “nhà” ở đây nhằm chỉ “triều đại”, mang một nghĩa khác với cả hai nghĩa trên. Hay, trong chữ “NHÀ TÔI” khi giới thiệu vợ yêu quý với người khác thì “nhà” không còn nghĩa “nhà của tôi” mà là… vợ tôi! Tóm lại, tùy trường hợp mà ta dùng và khi dịch sang tiếng nước khác cũng vậy.
Chữ HOUSE trong tiếng Anh/Mỹ cũng tương tự. House có nhiều nghĩa, thông thường dùng để chỉ cái “nhà”, như “my house”, chẳng hạn. Nhưng trong trường hợp “THE HOUSE OF REPRESENTATIVES” thì không phải là “nhà của các đại biểu”. Chữ “House” ở đây được hiểu là “Viện” nên dịch đúng phải là VIỆN DÂN BIỂU mà ở Mỹ gọi là Hạ Viện. Liên quan đến “Viện Dân biểu” này, ở Mỹ có chữ “Speaker of the House” (House of Representatives). Nếu biết chút chút tiếng Anh, thì dịch thành “Người phát ngôn của Hạ viện” nghe cũng… đung đúng. Nhưng thực ra, dịch vậy là dịch… bồi. Ở Mỹ, người ta dùng “Speaker of the House” để chỉ chức vụ “Chủ tịch Hạ viện”.
Tòa Bạch Cung
Vì vậy dịch không phải chuyển từ tiếng nước này sang tiếng nước khác mà đòi hỏi người dịch phải có kiến thức uyên thâm về văn hóa, ngôn ngữ, xã hội của nước đó.
Trở lại với chữ “THE WHITE HOUSE”. Nếu dịch “kiểu Việt Nam” là Nhà Trắng thì chỉ đúng với “a white house” – căn nhà màu trắng. Còn “The White House” (có mạo từ “The” đứng trước và “The” luôn gắn liền với cụm chữ “White House”) thì khác. Riêng chữ HOUSE, giống như tiếng Việt, có nhiều nghĩa khác nhau, đặc biệt là đồng nghĩa với chữ PALACE. Tùy ngữ cảnh, Palace có nhiều nghĩa khác nhau như “phủ”, “điện/cung điện”. Vì vậy, THE WHITE HOUSE dịch đúng phải là TÒA BẠCH CUNG. Nhân đây, cũng xin nhắc đến chữ mà cũng có nhiều người dùng để gọi “The White House” là Tòa Bạch Ốc. “Ốc” có nghĩa là “nhà” (mao ốc: nhà tranh). Nhưng “bạch ốc” còn có một nghĩa khác, đó là “nhà trống không”, “nhà nghèo” (“Quyết xây bạch ốc lại lâu đài” – thơ Cao Bá Quát). Tóm lại, chữ đúng nhất (về nghĩa và cư xử văn minh) để gọi nơi làm việc của Tổng thống Mỹ là TÒA BẠCH CUNG.
Ngoài ra, trong giao tiếp, người Việt thường dùng những từ ngữ trang trọng để gọi những nơi quan trọng của quốc gia hoặc nơi ở/làm việc của những nguyên thủ như: Cung, Ðiện, Phủ… Vì vậy, không thể dịch cẩu thả và thiếu tôn trọng như vậy. Hơn thế nữa, tôn trọng người cũng chính là tôn trọng mình, đó cũng là một cách cư xử văn minh!
Tương tự, truyền thông Việt Nam vẫn hay gọi Dinh Tổng thống Hàn quốc là NHÀ XANH một cách ngây ngô và… sai bét! Người Hàn gọi nơi làm việc của nguyên thủ quốc gia Hàn quốc là CHEONG WA DAE, dịch đúng sang tiếng Việt là “Thanh Ngõa Ðài” (“Thanh”: xanh; “Ngõa”: mái ngói) hoặc “Lâu đài Ngói xanh” hay “Ðiện Ngói xanh” vừa đúng vừa thể hiện văn minh trong giao tiếp.
Một điều lấy làm lạ là những người làm việc trong các báo, đài ở Việt Nam có bằng cấp rất cao, có người rất giỏi tiếng Anh nhưng không hiểu sao cứ tiếp tục làm cái việc sai trái này. Âu là do thái độ chính trị đã khuynh loát tất cả!
Thanh ngõa đài, nơi làm việc của Tổng thống Hàn Quốc-
(Nguồn: FB Matthew Chuong Nguyen)
