Trong gia đình, bếp là nơi quan trọng nhất, không chỉ bảo đảm “nguồn sống” cho cả nhà mà còn là nơi cho chúng ta rất nhiều bài học. Không phải đợi đến thì hiện tại, khi mà tiêu chuẩn phòng bếp được nâng cao với những thiết bị tiện ích, không gian rộng rãi thoáng, bài trí hợp lý đúng cách thức chế biến thức ăn từ sống ra chín không lẫn nhau; mà ngày xưa, thế hệ ông bà đã rất chú ý tới bếp, ngoài việc phong thuỷ, bếp còn là nơi dạy con cái những đức tính quý báu như: tiết kiệm, nhẫn nại, kiên trì, bí quyết, kinh nghiệm sống …
Bếp ngày xưa
Bài học kinh nghiệm
Không ai có thể bắt tay vào làm việc gì đó mà hoàn hảo ngay từ lần đầu tiên. Một nồi cơm, cho dù chỉ là vo gạo và đổ nước rồi cắm điện, thế nhưng cũng có khi nhão, khi khô; và, kinh nghiệm sẽ dạy với gạo nào bao nhiêu nước thì vừa, nấu lần đầu tiên có thể nồi cơm hơi bị khô hay nhão, lần thứ hai chắc chắn cơm sẽ mềm dẻo.
Nấu nồi canh nêm nếm vừa ăn, nồi kho để lửa riu ra sao, món xào nhiệt độ thế nào, bao lâu thì tắt lửa, hạ nhiệt… Nướng bao lâu, bao nhiêu độ thì miếng thịt chín mềm, ngon, thơm… Cùng món ăn, cách chế biến chung (theo nguyên tắc) là vậy nhưng mỗi gia đình với khẩu vị và ý thích riêng nên không nhất thiết rập khuôn mà phụ thuộc vào thực tế, tăng hay giảm bớt nguyên liệu đều từ kinh nghiệm.
Kinh nghiệm từ bếp cũng chính là kinh nghiệm của cuộc sống. Biết bao câu ca dao tục ngữ mà người xưa đã đúc kết từ bếp và để lại cho hậu thế. Từ việc nhóm lửa cho đến nấu nồi cơm. Phải biết giữ lửa như thế nào, bớt lửa ra sao …
“Chồng giận thì vợ bớt lời
Cơm cạn bớt lửa một đời không khê”
Hay,
Hộp gia vị có dán nhãn bán sẵn
“Cơm sôi nhỏ lửa thì ngon
Cháo sôi to lửa thì còn nồi không”
Còn dạy con cái: “Ăn trông nồi, ngồi trông hướng”, “Luộc nấu lửa to, chiên kho lửa nhỏ”, “Than không hồng, đuôi cá không cong”…
Đó là chuyện ngày xưa, còn ngày nay có câu ví von:
“Bếp ga bếp điện vừa tiện vừa nhanh
Bếp củi, bếp than vừa đen vừa khói” – khi mà nồi cơm điện, bếp từ, hồng ngoại, lò vi sóng, lò nướng và nhiều thiết bị bếp hiện đại khác hiện diện trong bếp, có nhiều bạn trẻ không biết cơm thế nào là khê (mùi khê ra sao), bắt gặp miếng cơm cháy dưới đáy nồi cơm điện như bắt được… vàng, nhất là chấm với mắm kho quẹt; hay, không tài nào biết được cách ủ tro giữ lửa, và người xưa giữ lửa để làm gì, tại sao phải giữ lửa…
Tôi nhớ ngày xưa má tôi có một cái nồi nhôm cũ, sứt sẹo, móp méo, trong đó có lớp tro mỏng. Nấu nướng xong, má gắp hết những cục than hồng bỏ vào cái nồi, rồi đậy nắp kín lại, má gọi là nhốt than, không có oxy than sẽ tắt lửa. Những cục than này dành để nấu lần sau. Hay, má có một cái trã là cái thau mẻ, cũ mèm, bên dưới thau có một lớp tro. Má bỏ vài cục than hồng vào trã rồi phủ lên một lớp tro mỏng, má gọi là giữ lửa. Thế hệ tôi, chắc nhiều người còn nhớ. Sau này má tôi không còn ủ than nữa vì đã có ngo (từ gỗ thông chẻ nhỏ) để nhóm lò.
Bài học kinh nghiệm là ở đây, ủ thế nào cho than vẫn giữ được lửa để khi khơi lớp tro ra, gắp cục than (còn) hồng nhóm bếp lửa mới. Mỗi gia đình có cách giữ lửa riêng, người giữ lửa không ai khác ngoài bà mẹ. Nghĩa đen là vậy, nhưng nghĩa bóng có thể hiểu mẹ là ngọn lửa trong gia đình, mẹ biết cách giữ lửa, giữ gìn mái ấm; truyền cảm hứng sống, năng lượng tích cực cho các con …
Ghi nhãn trên hộp gia vị
Xem trong bếp biết nết đàn bà?
Là câu nói chung chung của người xưa khi họ giao quyền phân biệt “Đàn ông giữ nhà, đàn bà giữ bếp”, nhắc nhở theo kiểu “Vắng đàn ông quạnh nhà/Vắng đàn bà quạnh bếp”, thậm chí còn nặng nề hơn buông câu mắng phụ nữ vụng: “Đàn bà chẳng phải đàn bà/Thổi cơm cơm khét, muối cà cà chua”… khiến người phụ nữ mang trách nhiệm quá lớn. Mà thật ra giờ đây nhiều người nam nấu ăn còn giỏi hơn nữ. Cứ nhìn đầu bếp nam trứ danh trên thế giới là biết.
Một gian bếp đã lâu không dọn, tam phủ bùi nhùi, thường với tâm lý giữ lại nhỡ khi cần thì không có… Quyết định: thứ không cần dùng đến vài năm rồi, phải bỏ. Thứ thường dùng để sao cho dễ thấy, dễ lấy. Thứ lâu lâu mới dùng thì để vào nơi đặc biệt hơn… Trong tủ lạnh, vài tháng phải sàng lọc một lần, thứ gì còn ăn được, thứ gì bỏ đi, không nên tiếc, vì đồ ăn thức uống là thứ đưa vào cơ thể “bệnh từ miệng mà vào…”.
Bếp – trước tiên phải gọn gàng, sạch sẽ – vật nào chỗ nấy. Làm đến đâu dọn đến đó, tránh việc để bừa bộn dụng cụ, nguyên liệu… khiến lần sau vướng phải đồ đã xong của lần trước. Lúc nào cũng có sẵn khăn lau bếp trong tầm tay, xong một công đoạn, lau sạch bếp trước khi chuyển qua công đoạn khác. Tập thói quen nấu xong là lau sạch sẽ bếp, hàng tuần làm vệ sinh bếp một lần; xuân thu nhị kỳ – một năm tổng vệ sinh nhà bếp hai lần, chẳng hạn.
Việc “đảo kho” cho tủ đông cũng quan trọng không kém, theo nguyên tắc “vào trước, ra trước”. Trong tủ lạnh cần lưu ý thức ăn đã nấu còn dư phải để phía ngoài, nơi dễ thấy, tránh việc có thể bỏ quên nó trong góc tủ thời gian lâu, không còn ngon hay bổ dưỡng nữa, thậm chí lên mốc.
Phòng bếp gia đình
Bồn rửa chén bát phải luôn sạch, xong một thao tác chuyển dụng cụ (tô, chén, hộp nhựa, thố…) qua bồn rửa; trong khi chờ đợi món luộc hay hầm chẳng hạn bạn hãy thanh toán các thứ trong bồn rửa. Cần chú ý không bao giờ cho dao, kéo, vật sắc nhọn… vào bồn rửa rất dễ gây đứt tay mà hãy để trên bàn rửa, dễ thấy và rửa chúng sau cùng.
Thứ nữa là ngăn nắp. Có thể thấy trong bếp khá nhiều món đựng trong chai lọ giống nhau. Ví dụ đường có đến mấy loại: đường cát trắng, đường vàng, đường phèn… phải ghi nhãn rõ ràng cho dễ thấy, ai cũng tìm được, khi cần không phải hỏi người chủ bếp; tương tự vậy, nước mắm có nước mắm ăn hay nước mắm nấu; gia vị lại càng nhiều nữa: kho, xào, ăn sống, nướng, chiên… Gia vị thường dùng để ở vị trí dễ lấy, gia vị ít dùng có thể để phía xa hơn… Việc ngăn nắp sẽ giúp chúng ta không bị mất thời gian.
Ngoài ra, bếp còn là bài học về an toàn, có kế hoạch… Nghe có vẻ vĩ mô, đao to búa lớn nhưng xem lại, bếp là nơi có nhiệt độ cao, sử dụng điện, nước… cho nên an toàn là quan trọng. Nếu không có kế hoạch (dự trữ thức ăn, lên menu, tính toán, cân đối thực phẩm/người…) thì trước mắt ít nhất sẽ có vài người trong gia đình bị… thèm món này, món kia… Hay tệ nhất là bị đói!
Ngoài kế hoạch ngắn hạn (tính theo tuần) là lương thực, thực phẩm phải có gối đầu, ví dụ nhỏ như xài chai dầu ăn này thì phải có chai dầu ăn khác để dành, hết có ngay…; còn phải có kế hoạch dài hạn (tính theo năm) như: thay ít vật dụng, chén, đĩa, ly, tách đã cũ; mua cái tủ lạnh lớn hơn vì Tết vừa rồi chứa không đủ thức ăn; mua thêm bộ bàn ghế mới rộng hơn, bởi các thành viên trong gia đình giờ đã lớn, biết ăn nhiều và ăn nhiều món hơn; mua cái lò vi sóng/lò nướng lớn hơn, thay cái nồi áp suất điện, mua máy rửa chén…
Nhà bếp còn cho con người nhiều kinh nghiệm quý báu nhỏ nhặt khác nữa từ luộc cái trứng đến gọt củ khoai tây, chiên con cá… Không tin bạn hãy thử vào bếp một lần và ngẫm nghĩ rồi sẽ thấy nhiều triết lý cuộc sống xuất phát từ cái nơi rất ấm lòng ấy!
Bài và hình ĐTTT
