Anh chỉ là thằng rễ điên điển, anh có biết không?
Người con trai thấy buồn quá sau câu nói ấy, nhưng không dám trả lời lại mà chỉ biết buồn cho thân phận, vì nghĩ mình là một người vô tích sự giống như cây điên điển mà người ta vừa gán cho anh.
Đối với mọi người, cứ nghĩ rằng rễ cây điên điển là một loại rễ vô tích sự trong các loại rễ cây, vì nó chỉ sống không đầy năm thì không làm gì được để giúp cho người đời. Nhưng có ai biết đâu những gì nó đã làm cho mọi người khi mọi người hưởng của nó nhưng đã quên nó ngay. Thôi thì cứ nghĩ rằng thế nào cũng được miễn mình không là một thứ vô tích sự.
Đối với điên điển thì cuộc sống có lẽ bắt đầu khi những cơn mưa đầu mùa đến, những hạt mưa đã làm cho những hạt giống của nó được nẩy mầm. Hạt giống điên điển có khi được mọi người gieo mà cũng có khi không cần ai gieo, tự nó đã có sẵn dưới lòng đất từ mùa trước sau khi những trái mang hạt chín và rụng xuống. Cây con lớn nhanh do những cơn mưa kế tiếp đã nuôi dưỡng chúng. Chúng lớn nhanh như thổi dường như sợ rằng nếu không như vậy có lẽ sẽ không kịp, những cơn nước lũ từ thượng nguồn của sông Cửu Long đổ xuống sẽ giết chúng nếu nước ngập ngọn.Khi lớn được một chút thì đã bị người ta ‘xài’ rồi, mặc dù khi ấy với thân thể chưa phát triển nhiều, cành lá chưa có sum suê, nhưng với mọi người thì nó đã đủ ‘tiêu chuẩn’.
Vào những tháng Sáu và Bảy âm lịch, nước từ thượng nguồn đã bắt đầu đổ xuống tràn vào đồng. Truớc 1975, những cánh đồng ở các tỉnh Tây Nam như Long Xuyên, Châu Đốc v.v. còn làm lúa sạ, giống lúa này thích hợp với những cơn nước lũ từ trên Miên đổ về, nước lên đến đâu thì lúa sẽ lên đến đó. Có những năm nước thật lớn cây lúa sau khi cắt xong thì gốc rạ có khi đo được khoảng hơn 2 mét. Như thế ta mới biết với những vùng ở sâu thì mực nước sẽ cao như thế nào. Có lẽ thiên nhiên đã tạo ra cây điên điển ở những vùng đất thuộc đồng bằng sông Cửu Long cho thích hợp với mực nước lớn và cũng để giúp cho dân nghèo sinh sống trên vùng đất này.
Khi nước đã tràn vào đồng thì nguồn thực phẩm cá tôm tăng lên, giá lúa gạo cũng theo con nước tăng lên mỗi ngày. Với người nông dân nghèo thì đây là khoảng thời gian họ lo sợ nhất, vì viễn ảnh của những trận đói mà năm nào cũng không tránh khỏi.
Cây điên điển đã bắt đầu có những nụ bông búp, với màu vàng còn xen lẫn màu xanh lá cây thì đã bị người ta hái ăn rồi. Khẩu vị của những bông búp này có người không ăn được vì nó hơi đắng một chút nếu ăn sống, nhưng khi nấu chín thì rất ngon. Lúc bấy giờ trên cánh đồng đã có cá linh con, đây cũng là đặc sản cũng như đặc ân mà thiên nhiên đã dành cho dân nghèo. Chỉ cần kiếm đủ tiền mua vài lon gạo cho gia đình ăn qua ngày, còn đồ ăn thì không có gì gọi là cao lương mỹ vị, có chăng là nồi canh chua cá linh con nấu với bông điên điển, và cá linh kho mặn thì đã xong bữa.
Mùa nước kéo dài đến hơn 3 tháng thì cây điên điển là cứu cánh cho những người không việc làm hoặc đông con nghèo khó. Có những gia đình nghèo chỉ biết ăn cơm độn (đó rất là may), đôi khi chỉ nấu cháo và bông điên điển đã được ‘độn’ vào để được no lòng cho qua ngày qua bữa dù rằng không lâu lại bị đói tiếp. Năm 1978 gia đình tôi cũng đã trải qua cảnh này, khi những ruộng lúa chìm sâu dưới nước, cả gia đình lúc ấy chỉ biết mỗi ngày ăn cháo nấu với bông điên điển và nước tương. Tôi còn nhớ, gần gia đình tôi có một gia đình chỉ ăn bông điên điển với cá linh qua ngày. Đối với họ cơm là một thứ cao cấp thật không bao giờ họ nghĩ có được.
Theo thời gian cây điên điển càng lớn mạnh với những nhánh bông nặng trĩu mặc dầu mỗi ngày chúng bị mọi người tước hái. Có nhiều cây bị bẻ nhánh để dùng vào việc giăng lưới, giăng câu. Có gia đình mà ruộng không thể sử dụng để canh tác thì họ lại gieo hạt điên điển vào đó để lấy củi. Vì vậy khi nước vào, nơi đây được dùng để tránh nắng, tránh gió bão trên đồng. Có nhiều người đã thoát chết nhờ những đám điên điển này, khi mưa gió bất ngờ nổi lên trên cánh đồng đầy nước, không biết đâu là bờ là bến.
Vào những tháng ngập nước này, bông điên điển luôn là thức ăn dưới mọi hình thức, khi thì canh chua, lúc làm dưa, có khi dùng để đổ bánh xèo (tôi không biết các tỉnh khác có làm như vậy không, nhưng ở quê của bà xã tôi thì lúc nào chúng tôi cũng thích món bánh xèo với bông điên điển).
Nếu có ngày trời trong, bơi xuồng khỏi bờ khá xa và quay nhìn lại thì cảnh đẹp vô cùng. Với cành lá xanh của những vườn cây dọc theo những ngôi nhà cặp theo bờ làng, bờ kinh hay những vùng đất cao, chúng ta sẽ thấy màu vàng của bông điên điển làm nổi bật lên vẻ đẹp thiên nhiên. Khi có cơn gió nhẹ thổi qua, những cành bông vàng đong đưa theo chiều gió, ngồi trên xuồng câu cá dưới một đám điên điển thì có lẽ không gì bằng một mùi thơm nhè nhẹ thoảng qua mũi. Những cành bông điên điển không chỉ được hái để nuôi sống nhiều gia đình mà cũng có lúc chúng được chuyển đến chợ thị xã hoặc tỉnh để bán được giá hơn. Tôi còn nhớ những lần về thăm nhà, lúc nào tôi cũng mang theo cả giỏ lớn bông để làm quà cho mấy bà chị hay bạn của má tôi – họ thích nhất là bông điên điển.
Theo thời gian và con nước, cây điên điển đã bớt bông và nó đã bắt đầu có những trái như trái dâu nhưng rất nhỏ, trong đó những hạt giống lại chuẩn bị cho một lần tái sinh của giống cây này. Khi nước rút để trả lại đất cho những vụ mùa, cây điên điển một lần nữa được sử dụng để làm giàn bầu, bí để từ đó lại nuôi sống con người. Lần theo thời gian, những cây điên điển bị chặt để làm củi. Mặc dù củi cháy rất nhanh nhưng cũng giúp cho mọi người đỡ phải tốn tiền mua củi. Khi cây đã đốn hết thì đến giai đoạn bứng gốc, gốc rễ của điên điển bứng rất dễ dàng vì rễ chỉ mọc cạn chứ không ăn sâu xuống đất như những cây khác. Vì thế người ta thường ví những gì tầm thường như là ‘Rễ Điên Điển’
Điên Điển ơi, dù người đời có coi thường bạn như thế nào đi nữa, nhưng trong cuộc đời ngắn ngủi của bạn, bạn đã giúp mọi người từ khi bạn còn nhỏ dại đến khi bạn chỉ còn lại những gốc rễ chẳng ra gì. Bạn đã đem đến cho con người nghèo khổ trên mảnh đất quê hương được qua ngày không phải lo lắng. Riêng gia đình chúng tôi rất nhớ đến hương vị của bạn sau bao nhiêu năm xa xứ và đã một lần thưởng thức lại, do người thầy, đã gởi cho chúng tôi sau một đêm gặp lại và nhắc đến bạn. Với chúng tôi bạn không bao giờ là: VÔ TÍCH SỰ
NTUK
Dallas 7-20-2004
