Việc AI có thể dịch văn bản dày hàng trăm trang giấy ra nhiều thứ tiếng, hoặc AI tự đọc sách và thu âm lại, mở ra một kỷ nguyên mới cho ngành công nghiệp sản xuất văn hóa phẩm. Có những nhà xuất bản đã “hồ hởi” tuyên bố thay vì phải trả cho dịch giả từ 7 tới 20 ngàn Mỹ kim tiền công dịch một cuốn sách và phải mất thời gian chờ đợi vài tháng, thì nay nhờ công nghệ AI, họ chỉ cần tốn 100 Mỹ kim cho một cuốn sách dịch và thời gian chờ đợi chưa quá một ngày. Như vậy, trong tương lai họ có thể hạ giá bán sách in và giá bán sách nói (audio book) rẻ hơn hiện nay.
Nhiều ý kiến lo ngại cho tương lai nghề dịch sách, làm sách nói (audio), lồng tiếng, thuyết minh phim… phải giải nghệ. Có tác giả còn mạnh dạn khẳng định có tổ chức (A Bờ Cờ gì đó) đã “khảo sát” và độc giả không phân biệt được sự khác nhau giữa người dịch và AI dịch, cũng như không phân biệt được phim do người thuyết minh hay AI thuyết minh.
Tôi không biết những người được tổ chức nọ “khảo sát” là ai, bao nhiêu tuổi, sống ở đâu, nhưng tôi khẳng định rằng họ (đối tượng cuộc khảo sát) có một điểm chung là không thích đọc sách và không yêu sách. Đơn cử như những độc giả nào đã từng đọc Vô Gia Đình của dịch giả Hà Mai Anh, đọc Quẳng Gánh Lo Đi và Vui Sống của dịch giả Nguyễn Hiến Lê, Kích Tôn Sơn Bá Tước (Monte Cristo) của dịch giả Vương Hoài An, Tây Du Diễn Nghĩa của dịch giả Tô Chẩn… thì không thể nào “nuốt trôi” những bản dịch sách in mới đang bán tràn ngập các nhà sách cũng như bán online. Tôi đã từng cố gắng đọc các bản dịch mới, cảm giác giọng văn đơ đơ, cứng nhắc.
Cũng như bài thơ Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu, dù được nhiều bậc anh tài xuất chúng làng văn phía Bắc (thập niên 40) dịch nghĩa ra tiếng Việt và chuyển thành thơ Việt, nhưng tôi vẫn thích bản dịch Hoàng Hạc Lâu của Tản Đà. Tôi cho rằng nhà nho Tản Đà đã chuyển được hết cái thần, cái hồn của Hoàng Hạc Lâu qua tiếng Việt.
Có lẽ tôi chỉ là một trong số những độc giả “khó tánh” và có yêu cầu cao về ‘phẩm chất’ bản dịch, còn số đông thì không như vậy, họ chỉ cần nắm nội dung, ý chính của câu chuyện là đủ.
Thập niên 80, khi mà các nhà sản xuất phim châu Á còn kỹ lưỡng, trong hàng ngàn người ứng tuyển chỉ chọn ra một diễn viên phù hợp với nhân vật, thì dịch phim và đọc thuyết minh phim cũng là cần dịch giả và giọng đọc tương ứng với tầm cỡ bộ phim. Các bộ phim Tây Du Ký, Thủy Hử, Tam Quốc Chí chiếu trên truyền hình, dù chỉ có hai giọng nữ Hà Nội đọc thuyết minh là bà Kim Tiến, bà Kiều Oanh, mà làm say mê khán giả coi phim hàng đêm, làm khán giả khóc cười theo nhân vật. Tôi phải công nhận là hai bà có tài đọc-diễn giọng của tất cả các nhân vật trong phim.
Các nhà làm phim Trung Quốc (để) chiếu mạng YouTube thời nay họ khôn lắm. Thay vì mướn người Việt lồng tiếng/đọc thuyết minh thì họ dùng luôn AI dịch từ tiếng Trung qua tiếng Việt và đọc luôn thuyết minh tiếng Việt. Vì trên phim có chữ phụ đề tiếng Hoa, tôi đọc chữ được nên tôi biết họ dịch trớt quớt, lẫn lộn lung tung nghĩa, ngữ cảnh của câu văn. Tôi thí dụ bằng tiếng Anh cho quý độc giả dễ hiểu (vì không phải ai cũng biết đọc chữ Trung), chữ we dịch qua tiếng Việt là chúng tôi, chúng ta, chúng tao, tụi tôi, bọn tôi, thậm chí là “chúng ông” cũng được. Tùy theo ngữ cảnh mà dịch. Hiểu ngữ cảnh và bối cảnh câu chuyện thì chỉ có con người, AI không hiểu được, bất kỳ chỗ nào, câu nào, AI cũng “nện” hai chữ “chúng tôi” vô. Nhà vua nói chuyện với mẹ, thay vì phải dịch nhà vua tự xưng “trẫm” (trẫm là từ tự khiêm, hạ thấp mình), “nhi thần”, AI dịch vua xưng “con” giống như thứ dân. Nghe thuyết minh phim mà giọng đọc không lên không xuống, thờ ơ, đều đều như tiếng tích tắc của kim đồng hồ thì y như rằng đó là AI đọc, dù là giọng Bắc hay giọng Nam, giọng đàn ông trầm hay giọng đàn bà thánh thót. Tôi đoán không sai, quả thật, sau đó thì tôi nghe thêm câu “được lồng tiếng từ … Bắc Kinh.”
Một bản dịch văn học hay nếu là người dịch thì không cần phải chính xác từng chữ theo nghĩa đen, nhưng AI dịch thì đúng là dịch chính xác từng chữ, thành ra đôi lúc đọc câu văn thấy rất buồn cười, ngô nghê. Nếu quý vị có dùng Facebook, đọc bản dịch tự động từ tiếng Anh qua tiếng Việt của Meta AI, quý vị sẽ cười nôn ruột vì sự ngô nghê đó. AI dịch xong đôi khi tôi phải tra Từ điển lại từng chữ mới hiểu đúng được câu văn gốc.
Một Facebooker (bạn tôi) lóng rày thường đăng nhiều bài viết dài xọc bằng tiếng Anh, tiếng Việt lên Facebook. Mới đọc qua thì tưởng rất là có lý. Tôi nghĩ, “Quái, lão này kết bạn với mình cả chục năm có bao giờ thấy lão viết như vầy đâu?” Đọc đi đọc lại vài lần thì tôi phát hiện ra AI viết cho lão. Đặc điểm của văn AI là nó luôn cố tỏ ra thông minh, hiểu biết rộng, khoa trương, lên gân một cách không cần thiết. Hễ mô tả cái gì thì AI mô tả rất dài dòng và phải đủ công thức: trên, dưới, trong, ngoài, trái, phải, gần, xa. Trong khi người viết thì chỉ cần ngắn gọn “mặt như cái bánh tráng,” “mặt như cái mền” thì người đọc đều hiểu và hình dung được rõ ràng nhân vật được mô tả có bộ dạng như thế nào.
Mấy ngày nay, trên mạng rầm rộ vụ ở Kênh Nước Đen (Sài Gòn) xuất hiện một con cá sấu. Truyền thông của “đảng ta” liên tục đưa tin rần rần, cứ như là con cá sấu bự cỡ chiếc vỏ lãi, và sắp ăn thịt người tới nơi rồi. Tới hồi bắt được cá sấu, chụp hình đăng báo thì con cá sấu nặng chỉ có 2 ký lô, chính xác là 1,800 gram. Dân chúng cười ầm lên chế giễu. Tôi cũng làm “bài thơ” lục bát châm biếm, gọi đó là con thằn lằn. Trước khi bấm nút post bài, tôi đã copy bản gốc của tôi lại và thử yêu cầu Meta AI viết lại “bài thơ” của tôi. Nó đưa ra 4 bản nháp cho tôi chọn, tôi thấy AI chẳng có viết lại được cái gì khác hơn bản của tôi, điểm khác duy nhứt là tôi viết câu lục bát 6-8 mỗi câu xuống hàng, Meta AI nó sửa lại nhập cục toàn bộ lại và không xuống hàng. Từ thử nghiệm này cho thấy AI không hiểu thơ là gì và càng không hiểu các thể loại thơ.
Tôi dùng Google kiếm hình bìa cuốn tiểu thuyết Kích Tôn Sơn Bá Tước, nhưng AI giải thích dông dài. “Vì vậy, ‘Kích Tôn Sơn Bá Tước’ có thể hiểu là ‘Khuyến khích tôn trọng Bá tước ở vùng núi’ hoặc ‘Thúc đẩy sự tôn kính đối với Bá tước trên núi.’ Tuy nhiên, đây chỉ là một cách giải thích dựa trên nghĩa của từng từ, và không có một ý nghĩa cụ thể, chính xác trong bối cảnh lịch sử hay văn học.(!!!) Nếu bạn có thể cung cấp thêm thông tin về nguồn gốc của cụm từ này, có thể sẽ giúp hiểu rõ hơn ý nghĩa của nó.”
Đọc văn là phải biết cảm thụ văn. Cái gì cũng tin vô AI thì bán lúa giống. Tôi tin chắc là AI không biết cụm từ “bán lúa giống” nghĩa là gì, nhưng quý vị và tôi thì đều biết.
TPT
