Trên mục này, chúng tôi đã lần lượt giới thiệu các nhà văn Miền Nam Vương Hồng Sển, Bình Nguyên Lộc, Sơn Nam, Trần Tuấn Kiệt… Hôm nay, chúng tôi gởi đến các bạn bài viết của Trần Hữu Dũng về một nhà văn nữa cũng gốc Miền Nam là Phi Vân. Cám ơn anh Trần Hữu Dũng. NGUYỄN & BẠN HỮU
Trần Hữu Dũng
Ở Việt Nam vào thập niên 1940, viết về dân quê, nếp sống đồng ruộng bạn đọc miền Bắc nghĩ ngay tới O Chuột, Giăng thề của Tô Hoài, còn ở miền Nam là Tình Quê, Ðồng Quê. Cả hai tác giả đều gắn bó máu thịt với miền quê mình sinh ra, lớn lên, Tô Hoài thì quan sát tinh tế, bố cục gọn gàng, mạch văn uyển chuyển trong từng truyện ngắn, còn Phi Vân thì lăn lộn giang hồ, chất tươi tắn, roi rói đời sống của miền đất mới hiện ra lồ lộ trong từng trang viết. Cả bối cảnh làng quê Nam bộ xa xôi hẻo lánh với những người nông dân chất phác, cục mịch sống với tập tục cổ hủ, lạc hậu, cuộc sống cực nhọc tối tăm miệt Hậu giang, rừng U Minh khiến người đọc chạnh lòng, thương xót. Chung một đất nước mà lúc đó, Sài Gòn chỉ cách nhau vài trăm cây số xe chạy tràn ngập ánh sáng văn minh, còn thôn quê “chó ăn đá, gà ăn muối”, thui thủi với bóng tối miên man, thói hư tật xấu. Những địa danh như hóc Bà Tó, xóm Kiến vàng, tắc Ông Do, mương Chiệc Kịch, Tham Trơi, U Minh, Ðầm Cùn…là những cái tên mang dấu ấn một thời của tổ tiên đi khai hoang, mở rộng đất đai về phương Nam, đọc lên mường tượng được vẻ hoang sơ, mộc mạc xa xưa.
Phi Vân tên thật là Lâm Thế Nhơn, sinh năm 1917 trong một gia đình trung lưu ở Cà Mau. Ông từng là một nhà báo chuyên viết phóng sự, truyện ngắn cho hầu hết các nhật báo, tuần báo, tạp chí ở miền Nam lúc bấy giờ như Tiếng Chuông, Dân Chúng, Tiếng Dân (của cụ Huỳnh Thúc Kháng) và chủ bút tờ Thủ Ðô thời báo. Tác phẩm của Phi Vân gồm có: Dân Quê, Tình Quê, Cô Gái Quê, đáng chú ý nhất là tập phóng sự Ðồng Quê (đoạt giải nhất cuộc thi văn chương của Hội Khuyến học Cần Thơ năm 1943). Tập phóng sự Ðồng Quê được một nhà văn Trung quốc dịch ra tiếng bạch thoại tựa là Nguyên Dã năm 1950.
Nhà văn Phi Vân tâm sự: “Sau khi tuyên bố kết quả giải thưởng văn chương năm 1943, Hội Khuyến học Cần Thơ có tổ chức một buổi phát thưởng long trọng, có đầy đủ thân hào, nhân sĩ, các nhà tai mắt ở địa phương và nhiều bạn văn từ các tỉnh xa về tham dự.
Nhà văn Phi Vân
“Rủi thay, vào lúc đó tôi vừa phiêu lưu trên hai tháng trong cánh rừng sâu vùng Bến Cát – Chơn Thành – Tây Ninh đi tìm tài liệu viết một thiên phóng sự đường rừng. Lúc trở về, tôi bị rét rừng nặng. Ngày phát thưởng là ngày tôi đau vùi, nóng mê man, không còn biết trời đất gì nữa. Buổi lễ không thể hoãn lại, vì thiệp mời đã gởi đi các nơi. Mấy người bạn tôi phải ‘lê’ tôi từ Sài Gòn xuống Cần Thơ trong tình trạng bệnh hoạn nguy kịch nhất. Khi tới nơi, bác sĩ Lê Văn Ngôn – một nhân viên trong ban tổ chức – đến xem mạch và lắc đầu. Cơn sốt của tôi lên đến 40 độ và tôi vẫn mê man…Trao giải thưởng xong, sau khi run rẩy đọc vài lời, tôi xỉu xỉu muốn ngất đi và được dìu vào trong để bác sĩ Lê Văn Ngôn sẵn đồ nghề túc trực tại đó chích thêm cho một mũi thuốc khoẻ!”*.
Tác phẩm Ðồng Quê là loại phóng sự tiểu thuyết rất gần với loại truyện ngắn, đầy sức gợi tả sinh động, chắt lọc phương ngữ làm cho ngôn ngữ mang dáng dấp hiện đại hơn. Tập nầy gồm mười hai phóng sự ngắn và một phóng sự dài, miêu tả bức tranh nông thôn sông nước nghèo nàn, lạc hậu, bức bối với những tập tục mê tín, dị đoan, cảnh đời bị bóc lột bởi các hương chức lộng hành, đặt ra vấn nạn lớn cần phải gấp rút giải quyết cho nông thôn miền Nam.
Phi Vân sử dụng lối viết linh hoạt, gọn gàng, pha nhiều chất hóm hỉnh, tinh quái khiến cho người đọc đôi lúc…rưng rưng, khóc cười theo từng cảnh đời, từng nhân vật!
Trong các tác phẩm của Phi Vân, cảnh sắc thiên nhiên được miêu tả sinh động đóng vai trò nhân vật quan trọng, riêng nét sinh hoạt nông thôn, phong tục tập quán đặc thù của vùng đất mới thì bàng bạc lúc ẩn, lúc hiện trong hơi văn có khuynh hướng mang vẻ hiện thực cách mạng. Nói về sự nghiệp viết lách của mình ông cho biết: “…tôi bắt đầu thực sự theo đuổi nghiệp văn chương bằng một thời kỳ lãng mạn, thích phiêu lưu và, sau một dạo ngao du nhiều nơi, đã sáng tác được hai truyện dài loại phiêu lưu tình cảm: Trên bãi cát vàng, Chim trời bạt gió (đăng ở báo Phóng sự hồi năm 1941). Sau thời kỳ lãng mạn, tôi chuyển hướng viết phóng sự và sáng tác quyển Ðồng Quê năm 1942. Tiếp theo là những truyện Dân Quê, Tình Quê, Cô Gái Quê (đều do nhà Tân Việt xuất bản). Sau 1945 tôi viết cuốn Nhà Quê Trong Khói Lửa, nhưng đến nay vẫn còn dang dở chưa xong, một phần cũng vì rất bận bịu với nghề làm báo”.*
Giai đoạn sau 1945 ông cộng tác với các tờ báo ở Sài Gòn, khi tờ Thủ đô thời báo (Phi Vân làm chủ bút) bị đóng cửa, ông không tham gia bất kỳ tổ chức văn hóa nào, sống thanh thản với lương tâm trong sáng của một trí thức, nhà văn nặng lòng với đất nước. Phi Vân từng bộc bạch: “Nguyện vọng của tôi là chờ cho thời cuộc lắng dịu, sự giao thông được dễ dàng để lại ngao du về miền quê, tiếp tục công việc sáng tác hiện đang bị gián đoạn.”
Ngày 11.01.1977 ông mất tại thành phố Sài Gòn, hưởng dương 60 tuổi, để lại tác phẩm Ðồng Quê tạo nên một dấu ấn sâu đậm về phong cách viết văn rặt ròng Nam bộ.
Bìa sách Đồng Quê của nhà văn Phi Vân
THD
