Trước kia xe ba gác có nơi gọi là xe bò. Nó là xe gỗ hai bánh, có cần (càng) do người kéo, dùng để chở hàng hóa, phổ biến là vật liệu xây dựng… Xe bò có hai bánh, thường do trâu hay bò kéo để chuyên chở vật nặng. Hiện vài nơi ở nông thôn miền Đông Nam Bộ, Tây Nam Bộ, dùng xe bò (hoặc dùng xe trâu) chuyên chở lúa từ ruộng về nhà. Theo thời gian, xe ba gác cũng trải qua… bể dâu trông thấy!
Phá thế độc quyền!
Kéo xe ba gác là việc nặng nhọc. Nó phù hợp với số đông nam giới hơn. Nhưng ở Đà Nẵng, trước đây, có khá nhiều phụ nữ đã…phá thế độc quyền của cánh mày râu!
Đầu năm 1990, ở Đà Nẵng, có một nhóm phụ nữ chuyên kéo xe ba gác chở hàng hóa. Ai có nhu cầu cứ đến bến xe ba gác tự phát ở cuối đường Lê Đình Dương, quận Hải Châu…mà đặt vấn đề, mặc cả. Ngoài vài xe của nam giới thì có xe của nữ giới đậu… chờ thời. Theo bà N.T.T. (sinh năm 1966) kể: “Trước đó em phụ đẩy xe cho ba mình (ông N.T.N, ở phường Phước Ninh, quận Hải Châu – NV). Sau tai nạn bị cần (càng) xe đập vào chân thì ổng nghỉ, ít năm sau qua đời. Em và đứa em gái N.T.C. (sinh năm 1967) thay nhau kéo xe. Hai bà chị của em là N.T.Ng. (sinh năm 1961), N.T.M.E. (sinh năm 1956) kéo xe rất lâu rồi”.
Thời ấy, hai chị em bà T. và C. mới ngoài 25 tuổi! Bà M.E. (lúc ấy 36 tuổi) chia sẻ: “Nghề cực nhọc lắm! Khó khăn, không có việc mới phải kéo xe ba gác. Ai đời đàn bà, con gái lại giành kéo xe là việc của đàn ông! Mà không phải dễ kéo mô anh nghe! Lớ quớ để cần nhẹ là nó đánh cho bể hàm. Còn cần nặng nó đè cho gãy chân. Cũng nhờ có kinh nghiệm qua thời gian phụ đẩy, em cũng bao luôn việc chất hàng lên, bốc hàng xuống. Có hôm kéo một tấn xi măng lên ngã tư Thanh Khê. Bốc hàng xuống vừa xong thì có người kêu kéo cái giường hộp vào Điện Ngọc, Quảng Nam, xa hơn 15 cây số! Được cái là nhận tiền tươi luôn chớ không dài cổ chờ lương như hồi còn làm công nhân xây dựng!”.
Xe ba gác ‘cải tạo’ đóng dài thêm sàn để chở cho được nhiều hàng
Chị P.T.Y. (sinh năm 1942) nhà ở phường Thạch Thang, quận Hải Châu. Chị có quan hệ bà con bên vợ với tôi. Anh T. chồng chị mất (năm 1980). Chị một nách nuôi 5 đứa con. Bán bớt đồ đạc trong nhà, chị đóng một chiếc xe ba gác kéo chở hàng. Lúc đầu chưa quen chở nặng, chị nhận chở bàn ghế, giường tủ kéo quanh thành phố. Dần dần chị nhận chở vật liệu xây dựng và gạo, nếp tới các điểm xa hơn. Có được đứa con trai đầu phụ đẩy. Chị nhận chở than cho bạn hàng. Than từ Quy Nhơn, Quảng Ngãi theo tàu lửa ra Đà Nẵng thường vào lúc 1, 2 giờ sáng. Cứ thế chị nuôi 5 đứa con ăn học tử tế…
Chị kể tôi nghe chuyện vài đồng nghiệp của mình như bà P.T.Ch., ở phường Bình Hiên, quận Hải Châu… Năm 1992, bà Ch. đã 63 tuổi vẫn còn kéo xe. Tóc bạc trắng, răng rụng gần hết, mắt trái đã hỏng nhưng người còn rất khỏe. Lúc ấy bả đã có hơn 40 năm kinh nghiệm kéo xe ba gác! Có cháu nội rồi nhưng bả không bỏ nghề! Con trai bả cũng kéo xe riêng. Bà Đ. hơn bả một tuổi, ở kiệt 3, đường Trưng Nữ Vương cũng đã kéo xe nhiều năm. Sau đó bả nghỉ, ở nhà trông giữ cháu để xe cho anh con trai út kéo!
Nghề kéo xe ba gác vất vả, cực nhọc là thế nhưng cũng… mẹ truyền con nối! Bằng sức lao động cần cù, đổ mồ hôi mặn chát, những người phụ nữ ấy kiếm đồng tiền chân chính nuôi sống mình và gia đình. Thật đáng trân trọng!
Xe ba gác máy kéo vật liệu xây dựng đến tận chân công trình
Xe ba gác thời @
Thời hiện đại công nghệ 5.0 có khác, nay xe ba gác cũng… lên đời. Ít hẳn người lao động dùng sức kéo nên xe được cải tiến rất nhiều, tên gọi cũng phong phú hơn. Vừa lên đời vừa đổi tên gọi cho… hợp thời trang! Người ta “gộp một cục” xe mô tô có thùng sắt phía sau (xe ba bánh) hoặc xe máy kéo theo xe ba gác gỗ, cả xe thương binh babánh… là xe ba gác cho tiện!
Nói một chút về xe thương binh ba bánh tự chế vẫn còn khuấy đảo đường phố Hà Nội. Thương binh thật không bao nhiêu nhưng thương binh giả danh tràn lan. Nhiều xe ba bánh thương binh giả gắn biểu tượng thương binh, viết tên hai bên thùng xe… vừa lòe vừa hù cảnh sát giao thông. Xe chở hàng cồng kềnh, quá tải, chạy nhanh lại còn lạng lách, gây nguy hiểm cho người và xe cùng đi trên đường. Dẹp hoài các “hung thần đường phố” chuyên giả danh thương binh này không biết bao nhiêu lần để…lập lại trật tự giao thông nhưng xem ra vẫn… bất phân thắng bại!
Có loại xe ba gác dùng sức để di chuyển như đạp xe hoặc dùng máy (xe máy, xe mô tô). Hiện ở Cẩm Lệ, Thanh Khê, Hải Châu (Đà Nẵng) có dịch vụ cho thuê các loại xe ba gác, đóng mới xe theo yêu cầu của người dùng từ kích thước thùng xe đến trọng tải.
Kéo xe ba gác luôn kèm cái cân, chai nước uống dọc đường, len lỏi tìm mua phế liệu
Dịch vụ cho thuê xe ba gác
Cho thuê xe theo giờ, theo chuyến hoặc theo ngày với giá cả cạnh tranh. Có các dịch vụ vận chuyển như chuyển hàng hóa, chuyển nhà, phòng trọ, chở xà bần, vật liệu xây dựng… bằng xe ba gác. Nhiều nơi cũng nhận chở thuê bằng xe ba gác máy, xe ba gác kéo tay (300,000 đồng/xe hoặc 500,000 đồng/xe), xe lôi (500,000 đồng/xe hoặc 800,000 đồng/xe)… Giá theo cây số được tính cho các chuyến hàng vượt quá 5 cây số.
Trong kiệt 405, đường Lê Duẩn, quận Thanh Khê, cũng có điểm cho thuê xe ba gác, một giờ chỉ vài nghìn đồng. Nếu thuê người kéo thì trả thêm tiền hoặc khoán gọn cho họ kéo. Trong xóm tôi có anh C.L. Anh là thợ đụng… chuyên nghiệp. Anh mua một chiếc xe ba gác để chuyên dọn xà bần, dọn nhà. Xe này trông chắc chắn vì cần bằng sắt. Hai bên bửng có in số điện thoại để liên lạc thiệt to. Mặt dưới sàn xe anh ta cột một cây xẻng. Ai gọi điện, anh có mặt ngay. Nếu gặp lúc bận phụ hồ hoặc khiêng đám ma thì anh hẹn. Nếu ai cần thuê xe theo giờ, theo ngày, anh ta cũng ô kê luôn!
Anh Ph. gần đó cũng có chiếc xe bò chuyên chở cửa nhôm cho cửa hàng ông V., trên đường Hàm Nghi. Khi mô chở thì cửa hàng gọi điện thoại. Anh về nhà móc xe ba gác vào sau yên xe mô tô…trình diện. Rảnh thì anh chạy xe ôm truyền thống.
Xe ba gác lên đời … xe ba bánh
Sáng nọ tôi đến gặp ông V.V.H. (66 tuổi), có điểm cho thuê xe ba gác, bán cát, gạch, xi măng lẻ… trên đường Lê Độ, gần sát đường rầy. Kinh doanh dịch vụ này đã hơn 30 năm. Ông kể: “Xe đóng mới hơn 3 triệu đồng. Dùng một thời gian phải thay cần xe gỗ bằng cần sắt hoặc i-nốc. Vì cần xe bằng gỗ rất dỏm, tuổi thọ ngắn. Còn sàn xe được nối thêm ván, kéo dài ra, đặng chở cho được nhiều hàng… Có xe để nguyên 4 cái bửng chở cát, sạn, gạch hoặc kéo sàn dài thêm vài tấc dễ tính tiền theo khối!”.
Trước kia, “không gian” của xe ba gác dành cho người kéo rất rộng. Hàng nặng, họ có thể nhoài mình ra phía trước, gồng lên kéo. Nay thì bị thu hẹp vì phải nối thêm ván sàn dọc theo cần để chở được nhiều. Có khi cột dây dù vào cần xe ba gác móc vào xe máy kéo chạy cho nhanh. Ông có 5 chiếc xe ba gác cho thuê 1.2 triệu đồng/xe/tháng. Vì quá tin người nên bị mất một chiếc! Chẳng là một thanh niên thuê xe của ông, tháng 1 triệu đồng, về nhận kéo giường, tủ thuê. Tháng đầu trả tiền đủ, tháng thứ 2 trả tiền thiếu, tháng thứ 3… kéo cả phòng trọ (đồ đạc, vợ và 2 đứa con) đi một hơi, hẹn không ngày tái ngộ! “Thấy hắn như con mình, không giữ giấy tờ làm chi. Thôi bỏ trớt!”, ông H. cười an ủi.
Thuê xe ba gác theo giờ, theo ngày …. có ngay
Sống nhờ xe ba gác kéo tay
Thường đi ngang nhà tôi, là một anh ngoài 50 tuổi. Anh chuyên mua sắt phế liệu… Thỉnh thoảng có chị V.T.Gi. gần nhà hay để dành đồ sắt hoặc ba thứ linh tinh… nhôm nhựa khi sửa chữa nhỏ hoặc tổng dọn vệ sinh nhà để dồn đó. Khi nghe tiếng anh ta rao “Ai bán đồ sắt, ti vi, tủ lạnh, máy tính hư, cũ không?” thì kêu lại cho. Anh để xe ba gác ở vỉa hè đường gần đó. Mua được thứ gì trong xóm là gom lại, mang ra xe. Anh kể mình kéo xe đi bộ cả ngày, vô trong các kiệt hẻm, ai có bán nhôm nhựa, phế liệu thì mua. Chiều tối kéo xe đến các điểm thu mua phế liệu bán lại.
Anh ta kể ở gần chợ Thanh Khê có ông Th. móm, hơn 70 tuổi nhưng còn rất khỏe. Ông ta chuyên kéo xe ba gác đi mua phế liệu từ đường Điện Biên Phủ xuống tới chợ cá Thuận Phước… Thỉnh thoảng cũng có người kêu xe ba gác kéo tay xúc hàng giá hạ đi đổ hoặc kéo cái tủ, cái giường, dọn phòng trọ đến những nơi gần. Còn xa thì có xe ba gác máy… đảm nhiệm.
Nay nhiều công ty dịch vụ, thương mại, cửa hàng bán nhôm, sắt, bán vật liệu xây dựng, trang trí nội thất…thậm chí các “đề-pô” bán cát, sạn, gạch, xi măng cũng đều trang bị cho mình ít nhất là một hoặc hai xe ba gác. Nghèo thì dùng xe ba gác kéo bằng xe máy, mô tô chở hàng… Giàu thì dùng xe ba bánh để giao hàng tận nhà, tận chân công trình nhanh chóng. Xe loại này dễ vào các kiệt, hẻm nhỏ; chạy được trong giờ cấm xe tải… Không có cửa cho xe ba gác kéo bằng tay!
Thời xe ba gác kéo bằng tay đến đổ mồ hôi sôi nước mắt đang ở giai đoạn… thoái trào là có thật! Nhưng cũng may là tên gọi của nó…vẫn còn!
Bài & ảnh LKD
