1
Tháng 1.2025 cuốn phim tài liệu “The Stringer” của đạo diễn Bảo Nguyễn được trình chiếu tại Liên hoan phim Sundance ở Utah, Hoa-Kỳ. Trong phim, cựu nhiếp ảnh gia chiến trường Gary Knight (cũng là người chỉ đạo cuốn phim) tiết lộ người chụp tấm hình “Em bé Napalm” là ông Nguyễn Thành Nghệ chứ không phải Nick Út, sau khi đã trải qua các cuộc phỏng vấn và bằng chứng thu thập được trong cuộc điều tra kéo dài 2 năm. Ông Nghệ, tài xế của hãng tin NBC, đã chụp và bán tấm hình cho hãng Associated Press (AP) với tư cách là cộng tác viên. Cuốn phim cũng cho biết thêm, ông Nghệ bị AP bác bỏ quyền ghi nhận là tác giả vì ông không phải là nhân viên chính thức.
Hãng thông tấn Associated Press (AP), nơi Nick Út làm việc vào thời điểm đó, đã tiến hành cuộc điều tra kéo dài nhiều tháng và cho hay tấn hình “Em bé Napalm” có khả năng được chụp bằng máy chụp hình Pentax chứ không phải Leica. Kết quả này tương xứng với lời kể của ông Nghệ đã dùng máy chụp hình hiệu Pentax. Nhưng Nick Út cũng cho hay, ngoài những chiếc máy hình Leica và Nikon, ông còn mang theo một máy hình hiệu Pentax là vật kỷ niệm của người anh trai đã hy sinh trong cuộc chiến. Chị dâu của ông cũng xác nhận tuyên bố này trong một cuộc phỏng vấn của AP.
Mặt khác, đài truyền hình NBC cũng loan tin, người chụp có thể là nhiếp ảnh gia QLVNCH Huỳnh Công Phúc vì khi xem xét những tấm hình tương tự và thấy được ông Phúc ở rất gần vị trí bấm máy.
Ngược dòng thời gian, tấm hình bé gái 9 tuổi tên Phan Thị Kim Phúc khỏa thân, vừa chạy vừa la khóc hãi hùng trên mặt lộ sau một cuộc tấn công bằng bom Napalm ở Trảng-Bàng (Tây-Ninh) ngày 8.6.1972. Tấm hình đoạt giải Pulitzer năm 1973 và Nick Út trở thành phóng viên nổi tiếng lúc 21 tuổi.
Đạo diễn Bảo Nguyễn (trái) và ông Nguyễn Thành Nghệ, tháng 1.2025 ở Utah, Hoa-Kỳ
Theo thông báo ngày 16.5.2025 từ giám đốc World Press Photo (WPP), ông Khoury tạm đình chỉ việc ghi nhận Nick Út là tác giả tấm hình: “Giá trị tấm hình tiếp tục gây ảnh hưởng ở Việt-Nam, Mỹ và trên thế giới. Tuy nhiên, giải thưởng dành cho khoảnh khắc tiêu biểu của thế kỷ 20 này vẫn được ghi nhận, cho dù ý nghĩa của tấm hình vẫn là một chi tiết lịch sử gây tranh cãi. Quyết định đình chỉ ghi nhận ông Út là tác giả sẽ có hiệu lực cho đến khi có bằng chứng khác. Quyết định này của WPP là do mức độ nghi ngờ quá lớn nhưng cũng thiếu bằng chứng thuyết phục và xác thực để xác nhận một nhiếp ảnh gia khác là tác giả”.
“Toàn bộ việc này đã khiến tôi rất khổ sở và buồn phiền”, ông Nick bộc bạch và đã lên tiếng nhờ sự can thiệp của luật sư. Bà Kim Phúc, “em bé Napalm” ngày xưa, hiện cư ngụ tại Canada, đã bác bỏ những cáo buộc “sai sự thật” của AP và “khẳng định” Nick Út chính là tác giả của tấm hình lịch sử.
Nhiếp ảnh gia Nick Út ở Việt-Nam
2
Cuộc chiến ở Việt-Nam trở nên khốc liệt vào đầu thập niên 70 và tiếng súng vọng về đô thị mỗi ngày lại thêm gần. Tấm hình “Em bé Napalm” như giọt nước làm tràn ly khi làn sóng phản chiến tại Hoa-Kỳ dâng cao khiến quân đội đồng minh phải rút lui và góp phần thúc đẩy chính thể Việt-Nam Cộng Hòa rơi vào ngõ cụt.
Từ năm 1982, “em bé Napalm” Kim Phúc trở thành một công cụ tuyên truyền trong thời hậu chiến qua những cuộc phỏng vấn của báo chí ngoại quốc. Nhưng đến năm 1992, Kim Phúc cùng người bạn đời trốn chạy khỏi tầm kiểm soát của cộng sản và xin được tị nạn nhân một chuyến xuất ngoại, khi máy bay ngừng ở Newfoundland (Canada). Trường hợp này cũng giống như 20 năm trước đó, khi bà đã từng chạy về hướng lính Việt-Nam Cộng Hòa để xin được cứu mạng.
Tướng Loan “xử” Bảy Lốp, Sài-Gòn 1968
Hình ảnh tướng Nguyễn Ngọc Loan bắn chết cán binh Việt cộng Bảy Lốp vào năm 1968 ở Sài-Gòn được ghi lại bởi nhiếp ảnh gia Eddie Adams làm chấn động thế giới. Mãi đến khi sự thật được phanh phui và nhất là khi nghe tin tướng Loan qua đời, ông Adams đã thốt lên lời hối hận vì tấm hình đó đã khiến cho cuộc đời binh nghiệp của một vị tướng bị hư hao và góp phần xô ngã chế độ Việt-Nam Cộng Hòa.
Năm 1972, tài tử Jane Fonda nhiệt tình cổ vũ cho phương Bắc, lên án sự can thiệp của quân đội đồng minh. Nhưng nhiều năm sau đó, bà đã nói lời tiếc nuối và xin lỗi các cựu chiến binh Hoa-Kỳ dẫu có muộn màng.
Tài tử Jane Fonda, Hà-Nội 1972
Những năm sau ngày đất nước thống nhứt với “triệu người vui, triệu người buồn”, ông Nick Út đã nhiều lần trở về chốn cũ để tổ chức triển lãm hình ảnh, ra mắt sách và hả hê chụp hình chung với các quan chức đương nhiệm. Ông đã quên hay cố tình quên lãng tấm hình “đi vào lịch sử” kia đã tiếp tay cho sự tàn ác được lên ngôi và đẩy người dân miền Nam đến cảnh khốn cùng sau nửa thế kỷ giành chiến thắng của phía bên kia.
Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, tác giả đích thực của tấm hình sẽ khó thể được minh định chính xác khi nhiều người trong cuộc đã giã từ cõi tạm. Giải thưởng dành cho tấm hình vẫn được giữ nguyên nhưng vấn đề tác quyền và câu chuyện lịch sử cần phải được phơi bày chính danh sau 53 năm bị xuyên tạc cũng như bị vùi chôn trong bóng tối.
12 phóng viên đang chụp cuộc không kích vào Trảng-Bàng vào ngày 8 tháng 6 năm 1972. Trong vài giây tiếp theo, Ai là người chụp tấm hình “Em bé Napalm”?
TV (18.05.2025)
