“Hãy cho tôi một điểm tựa, tôi sẽ nhấc bổng trái đất lên” là câu nói nổi tiếng của Archimedes (287-212 trước Công Nguyên). Ổng là một nhà toán học, nhà vật lý, nhà phát minh huyền thoại người Hy Lạp. Hình của Archimedes được in ở mặt trước của Huy chương Fields, giải thưởng danh giá được coi là “Nobel Toán học” (vì giải Nobel không bao gồm lĩnh vực toán học), được Hiệp hội Toán học quốc tế (IMU: International Mathematical Union) trao 4 năm một lần cho những nhà nghiên cứu nổi bật.
Ơ-rê-ca (Eureka, nghĩa tiếng Việt là “tìm ra rồi”) là một giai thoại nổi tiếng về cách ra đời của “lực đẩy Archimedes” và của mục.. này.
Trong thế giới đầy những phát minh vĩ đại, ít ai ngờ rằng một vật nhỏ bé như khóa kéo (zipper) đã thay đổi cách chúng ta sống. Từ áo khoác, quần jean đến túi xách và trang phục phi hành gia… khóa kéo đem đến sự tiện lợi khiến nút, dây buộc hay móc cài trở thành dĩ vãng. Chỉ một cái “ríp” nhẹ nhàng, chúng ta đã có thể đóng mở mọi thứ trong tích tắc, vừa nhanh vừa phong cách.
Khóa kéo ra đời từ tâm huyết của Whitcomb L. Judson, một kỹ sư cơ khí người Mỹ sinh năm 1846 tại Chicago. Năm 1893, tại Hội chợ Thế giới ở Chicago, ông giới thiệu “Clasp Locker or Unlocker for Shoes” – thiết bị giúp đóng mở giày dễ dàng. Ý tưởng nảy ra khi ông muốn giúp bạn đang đau lưng không phải cúi xuống buộc dây giày nữa. Một ý tưởng nhân văn, nhưng sản phẩm thì hơi… cồng kềnh và dễ kẹt, buồn buồn thì bung ra, nên bị thị trường ghẻ lạnh.
Người biến giấc mơ khóa kéo thành hiện thực là Gideon Sundback, một kỹ sư Thụy Điển-Mỹ làm việc cùng Judson. Năm 1913, Sundback cải tiến thiết kế, tạo ra “hookless fastener” với răng cưa và thanh trượt mượt mà, được cấp bằng sáng chế vào năm 1917. Ông còn phát minh ra máy sản xuất khóa kéo tự động, mở đường cho sự phổ biến rộng rãi. Ban đầu, khóa kéo được quân đội Mỹ sử dụng trong Thế chiến I, trước khi chinh phục thị trường tiêu dùng. Đến năm 1923, công ty B.F. Goodrich đặt tên sản phẩm là “zipper” – bắt nguồn từ âm thanh “ríp” đặc trưng – và từ đó, cái tên này trở thành biểu tượng toàn cầu.
Không chỉ là công cụ tiện ích, khóa kéo còn là yếu tố thời trang, xuất hiện từ áo khoác biker đến váy haute couture. Với các phiên bản kim loại, nhựa, chống nước, nó đáp ứng mọi nhu cầu, từ thực dụng đến thẩm mỹ. Khóa kéo giúp trang phục ôm sát, giảm rủi ro tuột lỏng, đặc biệt hữu ích trong thể thao hay tình huống khẩn cấp.Dù nhỏ bé, khóa kéo là minh chứng cho sức mạnh của sáng tạo kỹ thuật.
Từ ý tưởng đơn giản của Judson đến phiên bản hoàn hảo của Sundback, nó đã nâng tầm phẩm chất cuộc sống, chứng minh rằng đôi khi, những thứ vĩ đại nhất lại bắt đầu từ những điều nhỏ nhất. Tiếc thay, Judson qua đời năm 1909, chưa kịp chứng kiến phát minh của mình trở thành biểu tượng toàn cầu. Ông chưa từng nghe từ “zipper” – từ này ra đời sau khi ông mất.
