Cứ vài ba tháng ta lại thấy xuất hiện một vài kiểu làm ăn mới mẻ. Có kiểu làm ăn hợp pháp và cũng có kiểu “lách luật”; tùy theo mức xông pha liều lĩnh mà bá tánh bỏ tiền đầu tư. Mới mẻ nhất có lẽ là lối làm ăn của công ty Pacaso với mức trách nhiệm giới hạn (Limited Liability Corporation hay LLC), xuất phát từ California. Pacaso là một trong những công ty mới thành lập và phát triển nhanh chóng, quá nhanh chóng để trở thành công ty với số vốn bạc tỷ!
Pacaso mới “khởi nghiệp” mà tên tuổi (hay tai tiếng?) đã nổi lên từ mùa Hè năm nay. Ðầu tiên là những căn nhà trên đồi giữa thiên nhiên bao la của vùng Sonoma, nơi trồng nho sản xuất rượu, nơi các cư dân giàu có phát giác ra rằng “hàng xóm” của họ là một công ty chuyên việc bán nhà “chung”. Lẽ nào việc xảy ra như thế trong một vùng cư dân (nhà ở, resident, chứ không phải chốn buôn bán làm ăn) mà lại có công ty buôn bán xuất hiện?
Cư dân nơi ấy mày mò tìm hiểu thì ra Pacaso đã mua căn nhà trong vùng, đặt tên là “Chardonay”, và đang rao bán trên liên mạng với giá 606,000 Mỹ kim mỗi “cổ phần”, 1/8 của trị giá căn nhà. Tạm hiểu là người đầu tư cứ việc bỏ tiền ra mua để làm “chủ” 1/8 căn nhà ấy theo kiểu mẫu “fractional home ownership”.
Pacaso ra đời vào tháng Mười, năm 2020, thành lập bởi Austin Allison và Spencer Rascoff, hai đầu não [cũ] của công ty Zillow, chuyên nghề buôn bán nhà cửa trên liên mạng. Câu chuyện bắt đầu từ việc ông Allison và người vợ đi mua nhà nghỉ mát tại Lake Tahoe, và họ quảng cáo rằng làm chủ một ngôi nhà thứ nhì tại các vùng đất biệt lập (đắt tiền) là điều khả dĩ nếu ta “mua chung” với những người khác. Ðại khái là mua [nhà đắt tiền] một mình thì khó kham, chi bằng mua chung rồi “hưởng” chung; chỉ cần chung ít tiền rồi cứ thế mà nghỉ mát hằng năm ở những nơi giàu có. Thế là ước mơ giàu sang kia sẽ thành sự thật!?
Làm thế nào để “hưởng” chung? Theo kiểu mẫu “fractional home ownership” thì căn nhà đắt tiền nọ được chia thành nhiều phần, mỗi người đầu tư làm “chủ” một cổ phần. Như trường hợp Chardonnay, căn nhà được chia làm tám phần; người đầu tư được làm chủ căn nhà 44 ngày mỗi năm, nhưng mỗi lần sử dụng chỉ được dùng 14 ngày liên tục. Chủ nhân có thể đến đó nghỉ mát hay tặng bạn bè số ngày của mình.
Các chủ nhà có thể dùng một thứ “app” [của Pacaso] để điều hành, chọn ngày,.. Và tất nhiên Pacaso sẽ tính thêm ít chi phí điều hành, bảo trì và dọn dẹp căn nhà sau mỗi lần “chủ nhà” sử dụng. Chi phí lần đầu là 12% số tiền mua nhà [đầu tư], sau đó là lệ phí hằng tháng. Người mua phải giữ “cổ phần” ít nhất một năm, sau đó có thể bán lại phần căn nhà của mình.
Cách làm ăn ấy nghe quen quen phải không bạn? Từa tựa như “timeshare” của các công ty Marriott, Hilton… năm xưa? Từ thập niên 70 của thế kỷ trước, để kiếm tiền từ các condo dư thừa [do xây cất quá nhiều mà thiếu người mua] bỏ phế, tổ chức American Resort Development Association (ARDA) đã tìm cách kiếm tiền mới và cho ra đời món timeshare.
“Timeshare” là một cách đặt và mua sẵn một thời gian nghỉ hè tại địa điểm ưa chuộng. Người mua chấp nhận rằng họ sẽ nghỉ hè ở địa điểm ấy hoài hoài với một số tiền nhất định (thực ra thì không chính xác) hoặc “đổi” với những người khác trong cùng chuỗi khách sạn, như Marriott ở các thành phố khác. Tương tự, người mua trả một số tiền trước (tùy theo số ngày mua, thường là một, hai tuần) rồi sau đó, trả thêm chi phí điều hành, bảo trì hàng tháng. Ðây là món tiền khó “kiểm soát” vì chi phí do công ty điều hành tính toán và xem ra món chi phí này mỗi năm một gia tăng. Người mua dù khó chịu cũng phải trả đầy đủ. Người mua có thể trả thêm tiền để mua thời gian nghỉ mát tại một địa điểm sang cả hơn, và tất nhiên cũng phải trả thêm lệ phí để “thay đổi”.
Timeshares có hai loại chính [theo hợp đồng]: 1) Shared Deeded Contract: loại hợp đồng này kê khai chi tiết giữa các người mua. Mỗi người mua chọn một thời gian nhất định để sử dụng. Người mua [timeshare] có thể bán lại, tặng hoặc để cho con cháu phần thời gian của mình. 2) Shared Leased hay Right-to-use Contract: quyền sử dụng được phân chia giữa các người mua; một loại hợp đồng cho phép người mua sử dụng [phòng trong khách sạn / condo] trong một thời gian nhất định. Người mua không thể bán lại hay chuyển nhượng quyền lợi này.
Người mua Timeshare có thể lựa chọn một khoảng thời gian nhất định mỗi năm, Fixed-week Timeshare, tại địa điểm định sẵn và ngay cả chọn một phòng / condo nhất định. Nghĩa là hằng năm, cứ đến ngày giờ ấy là ta đến nơi nghỉ mát và phòng đặt sẵn, không cần tính toán chọn lựa gì nữa.
Ðến thập niên 80 thì bá tánh bắt đầu… chán (?), muốn thay đổi nên Timeshare lại chuyển qua chiều hướng mới, cho phép người mua thay đổi chỗ nghỉ mát qua việc “trao đổi” địa điểm với các người mua khác trong cùng hệ thống Timeshare, một hình thức “Floating-week Timeshare”. Một kiểu Timeshare khác có tên “Point System Timeshare” cho ta mua một số “điểm” (point) và dùng số điểm ấy để đặt phòng theo ý muốn. Ðịa điểm nghỉ mát “đắt hàng”, thời gian “cao điểm”… đều tính số điểm cao hơn in hệt như các “điểm” của những hãng hàng không.
Tính đến năm 2019, trên dưới 50% các người mua timeshare đã bỏ của chạy lấy người, cho không bất cứ ai muốn để chấm dứt việc trả lệ phí hằng tháng mà không hề sử dụng phòng / condo ấy vì nhiều lý do, không ưa thích địa điểm nọ nữa, không thể du lịch, không thể cáng đáng lệ phí kể cả các loại tiền phụ trội (special assessment) “đóng thêm” khi khách sạn / condo kia cần thay mái, thay hệ thống máy lạnh… Việc thối lui hình như không dễ dàng cho lắm nên ta thấy xuất hiện các công ty chuyên việc thối lui như Timeshare Exit Team; nghĩa là họ dàn xếp để ta ‘bỏ của’ với một lệ phí nào đó! Tạm hiểu là chuyện mua bán timeshare không phải là một cách đầu tư thua lỗ và có người lỗ nặng!
Trở lại với “Fractional ownership”, kiểu mẫu làm ăn này khác với Timeshare ở những gì? Với cái nhìn vô cùng giản dị của Dế Mèn thì hai cách làm ăn nọ chẳng khác nhau bao nhiêu, cũng “chia” nhà, cũng trả lệ phí bảo trì (theo cung cách của công ty điều hành) và cũng chỉ được sử dụng trong thời gian nhất định. Vài chi tiết khác có phần khác biệt như số “chủ nhà”, Timeshare thì cỡ 52 chủ (hoặc ít hơn) cho mỗi căn phòng / condo trong khi “Fractional ownership” thì con số này thấp hơn. Một căn biệt thự kiểu “Fractional ownership” thường có bảng giá gần triệu bạc trong khi Timeshare thì vài chục ngàn Mỹ kim khi mua. Timeshare thường là các khu cao ốc tại những địa điểm du lịch trong khi “Fractional ownership” thì nhà trong khu biệt thự riêng tư, ít ra là hiện nay khi Pacaso chỉ mới mua bán trong những vùng đất đắt tiền, “luxury” hay “ultraluxury homes”. Pacaso nhất định la lối cãi cọ rằng “Fractional ownership” không phải là Timeshare mà là một cách chia nhà với những người đồng điệu [giàu có như nhau]?! Tại sao họ phản đối ồn ào như thế? Thì ra các khu biệt thự kia cũng có “Hiệp Hội cư dân” hay Homeowner Association, HOA, và điều lệ mua bán đều cấm ngặt mọi loại Timeshare!
Riêng căn nhà Chardonnay thì sao? Quận hạt Sonoma đã đặt vùng biệt thự kia vào loại “exclusion zone,” cấm hẳn mọi loại thuê mướn ngắn hạn như Airbnb để duy trì không khí thân quen của cư dân và cộng đồng. Láng giềng ra vào ngày nào cũng vậy không phải vài tuần lại thấy “người lạ”. Hiểu biết và có khả năng nên hàng xóm ở đó hè nhau phản đối, họ khởi đầu các vụ kiện, nhà tư nhân không thể dùng làm chỗ buôn bán như cho thuê ngắn hạn, ‘residential area & non-business’. Họ cắm bảng khắp nơi, thành lập tổ chức “Sonomans Together Opposing Pacaso” nói gọn là STOP và cả một trang nhà để khuyến cáo người đầu tư chớ có lầm lẫn…
Ngẫm nghĩ về cách làm ăn “bình mới rượu cũ” của Pacaso mà Dế Mèn chạnh lòng quá. Chẳng lẽ không có cách buôn bán nào mà cả hai bên cùng ít nhiều có lợi thay vì “được / thua” như kiểu buôn bán Timeshare và “Fractional ownership”?
TLL