Gia đình, trường học, sách vở, phim ảnh… ảnh hưởng ít nhiều đến tư tưởng, ý nghĩ, cách hành xử của mỗi cá nhân. Người tạo ra các ảnh hưởng ấy là cha mẹ, anh chị em, thầy cô, và tác giả viết sách, sản xuất phim.

Thời @, liên mạng ngoài công dụng nối kết người thế giới còn là môi trường nơi con người tìm hiểu, trao đổi kinh nghiệm, ý nghĩ, sở thích và nghiễm nhiên trở thành nơi làm ăn mới, thương trường trong không gian mênh mông. Nơi ấy, người ta “bán” nhiều thứ, thượng vàng hạ cám, thập cẩm, kẻ mua tha hồ chọn lựa. Thế là danh xưng “online influencer” hay “social media influencer” ra đời, nặng phần thương mại (quảng cáo) hơn là tư tưởng. Hiểu theo tiếng Việt ta là người có “uy tín”, ảnh hưởng đến người đọc, người xem, người nghe… thuyết phục, thúc đẩy bá tánh bắt chước làm theo, dẫn đến việc mua hàng hóa.

Online influencer, tạm dịch ngắn gọn “người ảnh hưởng”, thường là người có khả năng, thông thạo, hiểu biết về đề mục chuyên môn nào đó và được nhiều người ưa chuộng, theo dõi trên liên mạng.

Kỹ nghệ (“công nghiệp”?) bất kể lớn nhỏ đều “dùng” người ảnh hưởng, họ được bài bản quảng cáo đánh giá và phân loại đàng hoàng. Kỹ nghệ quảng cáo trên liên mạng phân loại người ảnh hưởng như sau:

– Nano influencers / người ảnh hưởng nhẹ ký hay “hạng ruồi”: có khoảng 10,000 “cái quạt” nhờ nội dung đặc biệt và được ưa chuộng.

– Macro influencers / người ảnh hưởng khá khá, “hạng thỏ”: có khoảng 100,000 – 1,000,000 người theo dõi và có khả năng thu hút đám đông.

– Mega influencers / người ảnh hưởng nặng ký, “hạng voi”: có trên triệu người theo dõi và thường là nhân vật nổi tiếng, có cái loa rất lớn nên mỗi lần cất tiếng là bá tánh nghe ào ào.

Người ảnh hưởng khởi xướng một đề mục và ngày ngày đăng đàn thêm thắt các chi tiết về đề mục ấy, một cách trình bày tài năng “chuyên môn” để thu hút người xem rồi mời gọi kết bạn, theo dõi trang nhà riêng [trên cửa hàng liên mạng lớn như Instagram, YouTube, Meta, TikTok …]. Thuyết phục được người xem là tạo ra ít nhiều ảnh hưởng, rồi mua bán, lựa chọn theo chủ nhà.

Mỗi “cửa hàng” [môi trường truyền thông] liên mạng “social media platform” đều có tính cách riêng; thu hút khách hàng dựa trên nội dung, hình thức riêng và do đó, có những người ảnh hưởng khác nhau. Người ảnh hưởng trên “cửa hàng” này chưa hẳn đã được ưa chuộng tại các cửa hàng khác nên khó lòng đánh giá “ai” là người ảnh hưởng đến bá tánh nhiều nhất!? Tuy nhiên, cửa hàng nào cũng nhắm đến những người nổi tiếng, nhất là các nghệ sĩ trình diễn / lực sĩ được bá tánh ưa chuộng. Người trẻ ưa chuộng các thần tượng ca sĩ, múa sĩ hay lực sĩ thể thao và chịu khó tiêu xài, mở hầu bao mua các sản phẩm mà “thần tượng” hô hào quảng cáo nên hầu như “cửa hàng nào” cũng nhắm đến nhóm người tiêu thụ đông đảo này, “rẻ” thì cỡ triệu người và “đắt” thì cả trăm triệu “cái quạt” lớn nhỏ khác nhau. Như người nổi tiếng Taylor Swift mà nhếch môi là người trẻ dốc túi chạy theo, ta khó lòng tưởng tượng con số mấy ngàn Mỹ kim được tiêu xài chỉ để mua vé đến xem cô gái nọ nhảy múa ca hát trên sân khấu!

Xem thêm:   Nữ quyền ngày xa xưa

Tất nhiên việc đánh giá của kỹ nghệ quảng cáo là để “bán” dữ liệu, chọn cho đúng người ảnh hưởng mà rao bán hàng hóa, sản phẩm. Người ảnh hưởng đại diện cho chiến trận quảng cáo thường là người có uy tín, không bị tai tiếng và sẽ minh bạch về công ty tài trợ, trả tiền cho họ lên tiếng khen láo. Ít ra là luật  lệ về quảng cáo đòi hỏi như thế, khi người ảnh hưởng giấu biến chuyện được trả công có thể khiến công ty tài trợ chịu trách nhiệm về “quảng cáo láo”.

Theo trang nhà Statista, thế giới có khoảng 30 người có ảnh hưởng ở tầm mức quốc tế trên liên mạng. Tên tuổi họ xuất hiện trên khắp mọi trang nhà và các “app” liên quan mà ta đang sử dụng hàng ngày. Người được xem là có ảnh hưởng rộng rãi nhất được trên 800 triệu người theo dõi, người nổi tiếng thường có cả triệu “cái quạt”!? Đứng đầu là cầu thủ Cristiano Ronaldo được hâm mộ, theo dõi trên hai trang nhà / cửa hàng lớn nhất nhì Instagram và X. Tạm hiểu là hễ sản phẩm nào được tay thể thao này quảng cáo là có cơ hội bán không kịp! Selena Gomez đứng nhì, ca sĩ / tài tử, ủng hộ người bệnh tâm thần và được xem là phụ nữ có tầm ảnh hưởng lớn nhất thế giới! Kế đến là MrBeast, người Hoa Kỳ sáng tạo đề mục có nội dung thu hút bá tánh, một YouTuber hàng đầu.

Nhân vật này sáng tạo những gì thì quả thật là Dế Mèn không biết vì chưa hề xem những khúc phim của ông ấy.

Các ca sĩ lẫy lừng khác như Taylor Swift, Ariana Grande, Katy Perry, Beyonce cũng nằm trong danh sách được bá tánh hâm mộ chưa kể chị em nhà Kardashian / Jenner như Kim & Kylie chuyên nghề làm đẹp, ăn diện.

Người có ảnh hưởng được xếp hạng đàng hoàng, còn những trang nhà đưa họ đến với bá tánh thì sao? Trang nhà / cửa hàng nào được nhiều người đến thăm nhất? Dựa trên số lần thăm viếng / tháng, các trang liên mạng này cùng được đo đếm cẩn thận và công bố [để các doanh nghiệp có thể theo đó mà thuê mướn làm ăn]:

Xem thêm:   Thẩm mỹ thời @

– YouTube: 2.5 tỷ người sử dụng (có trương mục).

– Instagram: 2 tỷ người, tuy ít hơn YouTube nhưng vẫn được xem là trang liên mạng phổ thông nhất.

– TikTok: 1.6 tỷ người, đang chạy theo sát nút Instagram.

– X: 611 triệu người sử dụng.

Mỗi trang liên mạng thu hút cách riêng qua nội dung / hình thức cá biệt và đang tranh giành khách hàng kịch liệt:

– YouTube: chuyên về các khúc phim dài ngắn và dịch vụ “live streaming” [phát hình trực tiếp ngay khi “tài tử” đang trình diễn]; tạm hiểu là muốn xem phim có đầy đủ âm thanh và hình ảnh thì đến đó. Các “diễn viên” nghiệp dư chưa nổi tiếng đóng phim tự biên tự diễn

– Instagram: chuyên về hình ảnh, kế đến là phim ảnh và live streaming.

– TikTok: các khúc phim ngắn và live streaming.

– X: các mẩu tin ngắn, hình ảnh và phim ảnh.

Người ảnh hưởng thường khuân vác phim ảnh của mình đi khắp liên mạng; trang nhà nào hầu như cũng trình chiếu các khúc phim ảnh của cùng tác giả, cùng đoạn phim xuất hiện trên TikTok và cả Instagram Reels hoặc ngược lại. Do đó, dễ dàng cho người thưởng ngoạn hâm mộ theo chân ủng hộ mà không cần phải ghi danh với nhiều trang liên mạng khác nhau.

Người [có] ảnh hưởng bao gồm 3 nhóm chính: 1) người nổi tiếng hay “Celebrity”, vang danh qua các “thành tích” trong âm nhạc, thể thao…; 2) người vang danh qua khả năng chuyên môn, “key opinion leader” / KOL, và 3) người kể chuyện trên liên mạng với các đề tài thu hút bá tánh, các YouTuber nằm trong nhóm này.

Theo khía cạnh buôn bán, các công ty quảng cáo săn đuổi các “influencer”, dùng ảnh hưởng của họ [với người hâm mộ] để bán hàng hóa. Cách làm ăn ấy phổ thông quá xá, mỗi ngày bá tánh mua bán cỡ 11.5 tỷ Mỹ kim trên liên mạng xã hội; mỗi cư dân [mạng] tiêu xài khoảng 2.5 tiếng đồng hồ để “lượn” sóng rồi mua bán sản phẩm. Biết như thế nên kỹ nghệ quảng cáo trưng bày kịch liệt những thứ muốn bán, kiểu nhìn ngắm mãi rồi “nhập tâm”, ưa thích. Như người [có] ảnh hưởng MrBeast rao bán “Feastables”,  “Lunchly”… Dù ông ấy là người dính dáng đến các vụ kiện liên quan đến ấu dâm, sản phẩm vẫn bán chạy vì chẳng mấy ai biết đến các hành vi [thiếu đạo đức] của cá nhân này.

Sự thật đáng ngại là cư dân mạng tin theo các người có ảnh hưởng, bất kể là ai, và mua bán theo. Đại khái là sự tin cậy kia được chuyển từ người có ảnh hưởng qua sản phẩm rao bán từ hàng hóa đến dịch vụ, phiếu bầu. Yêu chuộng say mê quá mức khiến lý trí hết … làm việc, không còn chịu phân tích đúng / sai, hay / dở. Trẻ người [tuổi dậy thì] non dạ dễ tin nhưng người không còn trẻ cũng lắm khi nhẹ dạ tương tự!?

Xem thêm:   Kêng [đào] Panama

Biết rõ như thế nên người có ảnh hưởng mạnh tay xả láng với “tên tuổi” của mình, mỗi lần đăng đàn là ra giá, đòi tiền rõ ràng để quảng cáo “giùm”. Trang nhà liên mạng nào có phần tử tế thì kèm theo mấy chữ “paid partnership”, nôm na là người ảnh hưởng làm ăn chung với hãng xưởng chế tạo sản phẩm, công ty cung cấp dịch vụ. Cái loa được trả công [thích đáng]. Cái loa to kiếm nhiều bạc, loa nhỏ thì chỉ được sản phẩm biếu không.

Người ảnh hưởng bao gồm nhiều nhóm, tùy theo nơi đăng đàn mà “đặt tên”:

– Blogger: những người viết bài, đăng hình ảnh trên liên mạng với trang nhà cá nhân. Các tác giả này kể chuyện du lịch, nấu ăn, nhiếp ảnh …

– YouTuber: người thu hình rồi đăng các khúc phim dài ngắn mà chính họ cùng thân nhân, bạn bè là “diễn viên”, kể lể đủ thứ chuyện để được trang nhà trả công.

Nhiều dâu Việt lấy chồng ngoại quốc, sinh sống quê người đang kiếm tiền bằng cách kể chuyện như thế. Than nghèo kể khổ, không thiếu thốn về tiền bạc thì cũng cô đơn nhớ nhà … Thật giả thì chẳng ai biết rõ nhưng càng sầu não khó khăn thì càng thu hút nhiều khán giả.

– Podcaster: Người “phát tán” các “podcast”, gốc gác từ “iPod” và “broadcast”, đăng tải các đoạn ghi âm trên liên mạng, từa tựa như đài phát thanh, radio ngày trước, một loại radio phát thanh theo ý muốn.

Nhắc chương trình phát thanh trên radio, Dế Mèn nghĩ ngay đến “Đây là chương trình phát thanh của đài…” như “Nhạc Chủ Đề” lừng lẫy một thời của thi sĩ với giọng nói ấm áp một thủa Nguyễn Đình Toàn. Nhắm mắt lại, Dế Mèn cũng vẫn nghe tiếng ông ấy rõ mồn một trong trí tưởng “… dù chúng ta đã xa nhau như hai thành phố …”

Nói chung, thời @, thời của liên mạng nên tin tức, chuyện kể tràn lan, cư dân mạng muốn xem, muốn nghe lúc nào cũng sẵn. Có [nhu] cầu nên có cung [cấp] và hai bên đều … có lợi. Người “cầu” mua vui [vài trống canh], được giải trí, học hỏi nhưng cần tỉnh táo, tỉnh táo đủ để nhận xét trước khi mở hầu bao mua bán. Người “cung” kiếm bạc nhờ công việc đăng đàn, kẻ có chút lương tâm thì chỉ phóng đại sự thật, bất lương thì ba xạo 100%. Thương trường nào cũng thế?!

TLL