Trong thư từ Paris gửi cho tôi hôm mới rồi, anh bạn học cũ ngày xưa ở Văn Khoa, Sài Gòn khoe “chuyện chỉ có ở nước Pháp”. Rằng, đã có trên 5,000 thí sinh – từ 10 tuổi đến gần 100 tuổi, nghĩa là tất tật tây đầm, nam phụ, lão ấu – đồng loạt ra quân, tham dự một cuộc thi viết chính tả (dictée), ngoài trời, ngay trên đại lộ Champs Elysées, thủ đô Paris. Người ta đặt cho nó một cái danh hiệu nổ vang như sấm, là La Grande Dictée Des Champs.
Phải chăng, đây là một trò chơi văn hoá, một lễ hội nhằm thu hút để thăm dò dư luận công chúng về văn hoá? Nó mang tầm vóc đại chúng, vì đã khởi đầu cho những hội hè ngoài trời hàng năm, theo ban tổ chức, khi Paris đã bắt đầu có nắng ấm trở lại. Thì đây là lúc có thể trả lời câu hỏi “Paris có gì lạ không, Em?” Thưa, dày đặc và liên tiếp nhau, đếm mệt nghỉ, ở khắp đất nước con gà trống Gaulois. Ðình đám nhất, có thể kể: Ngày Hội Âm Nhạc (Fêtes de la Musique, 21.6); Ðại Hội Kịch Nghệ (Festival d’Avignon) quy tụ hàng trăm ban kịch lớn nhỏ trên khắp thế giới, diễn ra giữa thanh thiên bạch nhật suốt tháng 7; nhân tiện, cũng là để chào mừng Quốc Khánh nước chủ nhà (14.7); Chợ Trời Lille (Foire de Lille, cuối tháng 8), khi thành phố này biến ra một cái nhà lồng khổng lồ, đón tiếp hàng triệu du khách từ nhiều quốc tịch tới đây để biểu diễn, mua bán, trao đổi, sang nhượng những vật dụng đủ loại, đủ kiểu.
Ôi thôi, chẳng còn thiếu thứ gì. Từ sách báo cũ, băng nhạc, đĩa hát, bàn ghế, ly cốc, chụp đèn, vỏ chai rượu, đồng hồ cổ, cho đến những huy chương, nhãn hiệu, tiền bạc cũ, danh hoạ, điêu khắc, tranh thảm và thời trang hiếm quý, đắt tiền. Dĩ nhiên, nó màu mè, sang trọng hơn và kiểu cọ hơn những Garage sales, Yard sales của Mỹ. Nhưng chắc chắn, nó phải đứng chót vót bao nhiêu bậc trên những “chợ lạc xoong” của Sài Gòn, đã một thời xôn xao, thịnh mãn. Vì thế cho nên, Grande Dictée des Champs là một cuộc chơi có sức lôi cuốn đông đảo và mãnh liệt.
Những cuộc thi nhỏ trong các trường học, cách nay một thập niên, đã là khởi điểm cho những cuộc tụ hội tranh tài quy mô này, với hàng ngàn người tham dự, chộn rộn đều khắp trong các khu dân cư, tại toà thị sảnh, tại vận động trường quốc gia (Stade de France), tại sân Công Viên Các Hoàng Tử (Parc des Princes), dưới bóng tháp Eiffel, cái biểu tượng ngạo nghễ của người Pháp tại đại học danh giá Sorbonne. Ngay cả trên làn sóng TV, mà bài thi chính tả do phi hành gia Pierre Pesquet đọc sống từ con tàu đang bay ngoài vũ trụ… Ðúng là chuyện xưa nay hiếm của Paris, kinh đô ánh sáng có khác.
Ngày 4 tháng Sáu. Một cuộc đọc chính tả khổng lồ, được tổ chức trên đại lộ Champs-Élysées, đã quy tụ hơn 5,000 ứng viên. LP/Olivier Lejeune
Cuộc thi Viết Chính Tả năm nay đáng ghi vào lịch sử, đạt con số kỷ lục về số lượng tham dự viên: 5,000 người lọt vào vòng chung kết, sau cuộc rút thăm, trong tổng số gần 50,000 người ghi danh. Trên diện tích 6,600 mét vuông mặt đường của đại lộ Elysée, cấm xe cộ, ngày 4.6.2023 vừa qua, 1,700 cái bàn nhỏ và ghế ngồi đã được bày sẵn từ 4 giờ sáng để đón tiếp 3 đợt thi, mỗi đợt 1,700 thí sinh. Cuộc thi kéo dài suốt buổi chiều, từ 1 giờ đến 6 giờ, theo thứ tự:
– Đợt 1. Viết chính tả về “văn chương cổ điển”. Augustin Trapenard đọc một trích đoạn từ truyện ngắn La Mule du Pape, trong tuyển tập Lettres de Mon Moulin của nhà văn Alphonse Daudet. Ðược biết, Ông Augustin Trapenard chính là người phụ trách chương trình văn chương La Grande Libraire trên đài truyền hình France 2 và hàng tuần, những nội dung triết học, văn chương này, trên TV, Radio như France Inter, France Culture đã là món ăn tinh thần không thể thiếu đối với con số hàng triệu khán thính giả. Cũng là chuyện, có lẽ, chỉ có ở nước Pháp, được tiếng là “tín đồ của triết học, văn chương”.
– Đợt 2. Người đọc Chính tả là nhà văn nữ Katherine Pancol, với bài Dictée d’Aujourd’hui, Chính Tả với “ngôn ngữ hiện đại.”
– Đợt 3. Nhà văn – cầu thủ vô địch Rugby, Pierre Rabadan đọc một bài viết về Thể Thao, những “ngôn ngữ của giới trẻ”.
Hàng ngàn người, như thế là, trong cùng một không gian và một thời gian nhất định, có cơ hội gặp gỡ, làm quen, trao đổi, chia sẻ cảm nhận và kinh nghiệm sống với nhau, thay vì chỉ quẩn quanh trong một xã hội cá nhân chủ nghĩa; trong đó, mỗi người chỉ quen thói chúi vào cái smart phone của mình, chẳng biết trời trăng gì xung quanh. Cho nên, với ý nghĩa và mục đích ấy, thi viết chính tả là “một cách khuyến khích sống chung, mời gọi bắt tay, mở lòng ra với mọi người, hoà nhập với xã hội”.
Các nhà tổ chức cho biết đây có thể là cuộc đọc chính tả lớn nhất thế giới từ trước đến nay. Alain Jocard/AFP qua Getty Images
Bằng đủ mọi thể loại, mọi hình thức: triển lãm, điêu khắc trên đại lộ Champs Élysées, nhiếp ảnh nghệ thuật, hội hoạ trên vách tường, trên hàng rào bao quanh khu vườn Luxembourg, trình diễn nhạc cổ điển trên vỉa hè, theo các nhà tổ chức cuộc thi, là thực hiện đúng nguyên tắc “đám đông không tới với nghệ thuật thì nghệ thuật đến với đám đông”. Ðó, rõ ràng là một đóng góp hữu hiệu vào việc “bảo tồn, phát huy ngôn ngữ, cái nguồn vốn sinh tử của một dân tộc đã và đang bị bão hoà, lãng quên và bị xói mòn trước nhịp sống xô bồ của tốc độ công nghiệp hoá”. Những người bên cạnh, kẻ khác không còn là xa lạ, l’Etranger hoặc l’Enfert, c’est les autres, theo Albert Camus và Jean Paul Sartre nữa.
Theo nghiên cứu của Bộ Giáo dục Pháp, khả năng “viết đúng chính tả” của học sinh Pháp ngày càng xuống dốc một cách tệ hại, nếu không muốn nói là thê thảm, một bi kịch về ngôn ngữ. Hậu quả từ một thí nghiệm với một nhóm các cháu trai gái lớp 6, với cùng một bài chính tả 67 chữ, đã cho ra những đáp số đáng suy nghĩ sau đây:
- số lỗi (sai) trung bình là 10.7 (năm 1978).
- dần dần tăng lên tới 14 (năm 2017), 18 (năm 2020) và 19.4 (năm 2021).
- các cháu gái viết đúng nhiều hơn các cháu trai.
- lý do: chiều hướng đi xuống của các cháu đã diễn ra cùng với các tác động từ phía cha mẹ, từ môi trường, bè bạn. Chẳng hạn như, chỗ đứng trong xã hội, bằng cấp, ổn định nghề nghiệp, hạnh phúc gia đình, thu nhập, lợi tức, tiện nghi đời sống v.v.
Chuyện của trẻ em Pháp chắc chắn sẽ không giống ở các nước khác, tuỳ vào ngôn ngữ, tâm tính và hoàn cảnh xa gần.
Kỳ tới
Chính tả trong tiếng Việt
